5. SURETUL - MAIDEH
E zbritur në Medine pas sures El Fet’h ajete: 120
Kjo është një nga kaptinat e gjata të zbritura në Medine. Edhe kjo, ashtu sikurse edhe kaptinat e tjera që zbritën në Medine parashtron dispozita të sheriatit përbri tematikës së besimit dhe rrëfimeve për Ithtarët e Librit.
Thuhet se kjo sure zbriti pasi u kthye Pejgamberi a.s. prej Hudejbijes, dhe ka përmbledhur shumë dispozita të sheriatit, sepse shteti islam ishte në fillim të themelimit të tij, prandaj i nevojitej një program hyjnor, i cili do ta mbronte prej gabimeve dhe do t’i gjurmonte një rrugë të ndritshme e të përqendrueshme në ndërtimin e shtetit të ri.
Dispozitat, të cilat parashtrohen nga kjo pjesë e Kuranit në këtë kaptinë përafërsisht janë: zbatimi i premtimeve, mënyra e therjes së kafshëve, gjuetia, pelegrinazhi (rregullat rreth haxhit), martesa me gra nga Ithtarët e Librit, dezertimi nga feja (err-rride), rregullat për pastrim, masa e dënimit për vjedhje, masa e dënimit për dezertorët dhe fesatxhinjtë, dispozitat rreth alkoolit dhe bixhozit, kompensimi për betim, për gjuetinë kur është në ihram, testamenti në prag të vdekjes etj.
Përveç këtyre përmes kësaj kaptine njihemi edhe me disa tregime për të marrë mësim e përvojë prej tyre, siç është: rrëfimi për Beni Israilët dhe për Musain a.s., madje duke aluduar për ballafaqimin e fuqisë së hajrit e të sherrit, na parashtron edhe ngjarjen rreth bijve të Ademit dhe me në fund edhe mbi tryezën (sofrën) e zbritur besimtarëve të Isait, e cila ishte një mrekulli, që vërtetonte misionin e tij si pejgamber, por ajo ishte vepër e Zotit, e jo e Isait. Kaptina përfundon me një rrëfim të tmerrshëm kur në Ditën e Tubimit pas ringjalljes, do të thirret Isai pranë të gjithë të tubuarve dhe Zoti i Madhëruar do ta marrë në pyetje, për shkak se disa i besuan si zot, pos Allahut. Sigurisht me këtë ka si qëllim demaskimin për rrugën e gabuar të atyre, që shpifën pa ditur për Isain, si zot ose bir i tij. Quhet kaptina e tryezës (suretul Maideti), sepse është ngjarja më e çuditshme, që përmendet në këtë kaptinë. Fjala është për një sofër të begatshme, e cila u zbret besimtarëve të Isait në shenjë vërtetimi për Isain, se është i dërguar i Zotit xh. sh..
Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëbërësit të madh!
O ju që besuat! Zbatoni premtimet (obligimet). Ju janë (lejuar t’i hani) kafshët shtëpiake, me përjashtim të atyre që po ju lexohen (në këtë kaptinë si të ndaluara) dhe përveç gjuetisë, që nuk është e lejuar derisa jeni në ihram. Vërtet, Allahu vendos atë që dëshiron.
O ju që besuat! Mos i shkelni simbolet e Allahut, as muajin e shenjtë (mos lejoni luftën), as kurbanin (mos e pengoni), as atë me qafore (të caktuar për kurban), as (mos pengoni) ata që duke kërkuar begati nga Zoti i tyre dhe kënaqësinë e Tij kanë mësyer (për vizitë) shtëpinë e shenjtë (Qaben). E kur të hiqni ihramin, atëherë gjahtoni. Urrejtja ndaj një populli, që iu pat penguar nga xhamia e shenjtë, të mos ju shtyjë të silleni në mënyrë të padrejtë kundër tyre. Ndihmohuni mes vete me të mira dhe në devotshmëri, e mosni në mëkate e armiqësi. Kini dro dënimit të Allahut, se me të vërtetë Allahu është Ndëshkues i fortë.
Juve ju janë ndaluar (t’i hani): ngordhësirat, gjaku, mishi i derrit, ajo që theret jo në emrin e Allahut, e furura, e mbytura, e rrëzuara, e shpuara (nga briri i tjetrës), ajo që e ka ngrënë egërsira, përveç asaj që arrini ta therni (para se të ngordhë), ajo që është therur për idhuj dhe (iu është e ndaluar) ta kërkoni me short fatin. Kjo është mëkat ndaj Allahut. Tashmë ata që mohuan e humbën shpresën për fenë tuaj (se do të ndërroni), prandaj mos iu frikësoni atyre, por Mua të më frikësoheni. Sot përsosa për ju fenë tuaj, plotësova ndaj jush dhuntinë Time, zgjodha për ju Islamin fe. E kush detyrohet nga uria (të hajë nga të ndaluarat), duke mos anuar dhe duke mos patur qëllim mëkatin, Allahu është Shumëfalës dhe Mëshirues i madh.
Të pyesin ty (Muhamed), çka iu është lejuar atyre? Thuaju: “U janë lejuar të gjitha ushqimet e mira dhe ai (gjahu) i gjahtarëve (shtazëve) të dresuara, që i mësoni ashtu si ju ka mësuar juve Allahu. Hani pra, atë që gjahtuan për juve dhe më parë përmendeni emrin e Allahut. Kini dro nga Allahu, pse Allahu është Llogaritës dhe Gjykues i shpejtë.
Sot u lejuan për ju ushqimet e mira, edhe ushqimet (të therurat) e Ithtarëve të Librit janë të lejuara (hallall) për ju, edhe ushqimet (të therurat) tuaja janë të lejuara për ta. (iu janë lejuar) Gratë e ndershme besimtare dhe (gra) të ndershme nga ata të cilëve iu është dhënë libri para jush, kur atyre u jepni pjesën e caktuar të kurorës, por duke pasur për qëllim martesën, e jo imoralitetin dhe jo si dashnore ilegale. E kush mohon (tradhton) besimin ai ka asgjësuar veprën e vet dhe ai në botën tjetër është prej të shkatërruarve.[73]
[73] Besimtarët janë të obliguar të jenë besnikë, dhe çdo premtim a obligim duhet ta zbatojnë me përpikëri, qoftë obligim që ka të bëjë mes Allahut dhe njeriut, qoftë që ka të bëjë mes njerëzve.
Gjatë kohës së riteve të haxhit është e ndaluar edhe gjuetia, me çka kuptohet se Qabja me rrethina është vend i shenjtë dhe vend sigurie, edhe kur është fjala për shtazë të egra. Prandaj nuk lejohet të bëhen ndryshime në përcaktimet që ka bërë Zoti, nuk lejohet lufta në muajt e shenjtë, nuk lejohet pengimi i kurbanëve të caktuar, që të theren te Qabja. Arabët kanë pasur zakon t'i vejnë në qafë devesë një gjerdan për të treguar, se ajo është përcaktuar për kurban dhe ashtu të sigurohet.
Përveç kafshës së ngordhur, gjakut, derrit janë të ndaluara edhe ato kafshë, që theren në emër të idhujve, e jo në emër të Zotit.
E rrëzuara prej ndonjë vendi të lartë, e shpërthyera nga briri i ndonjë tjetre dhe e kafshuarja (një pjesë) nga egërsirat, nëse zihet e gjallë dhe theret është e lejuar të hahet. “Nusub” janë gurë të vendosur rreth Qabes, mbi të cilët bëheshin therje të kafshëve në shenjë respekti ndaj tyre. Ato janë haram.
Dita për të cilën thuhet se u plotësua dhe u përsos Feja Islame ishte nata e bajramit, në Arafat, në vitin e dhjetë të hixhretit.
Janë të lejuara edhe gjahu i shtazëve të dresuara dhe kafshët e therura prej Ithtarëve të Librit, të krishterë dhe jehudi. Është e lejuar edhe martesa me gra të ndershme jomuslimane nga të krishterët dhe jehuditë.
O ju që besuat! Kur doni të ngriheni për të falur namazin, lani fytyrat tuaja dhe duart tuaja deri në bërryla; fërkoni kokat tuaja, e këmbët lajini deri në dy zogjtë. Nëse jeni xhunub, atëherë pastrohuni (lahuni). Në qoftë se jeni të sëmurë, ose në ndonjë udhëtim, ose ndonjëri prej jush vjen prej vendit të nevojës, ose keni kontaktuar me gratë dhe nuk gjeni ujë, atëherë mësyjeni (merrni tejemum) dheun e pastër dhe me të fërkoni fytyrat dhe duart tuaja. Allahu nuk dëshiron (me obligimin për abdes e larje) t’ju sjellë ndonjë vështirësi, por dëshiron t’ju pastrojë (prej mëkateve), t’ua plotësojë të mirën e Tij ndaj jush e që t’i falënderoheni.
Përkujtojeni dhuntinë e Allahut, që ua dha (Fenë Islame) dhe zotimin e Tij, të cilin e pat marrë prej jush kur thatë: “Dëgjuam e respektuam”. Kini frikë Allahun, pse Allahu është i Gjithëdijshëm për të fshehtat në gjoksa (në zemra).
O ju që besuat! Bëhuni plotësisht të vendosur për hir të Allahut, duke dëshmuar të drejtën, dhe të mos ju shtyjë urrejtja ndaj një populli e t’i shmangeni drejtësisë; bëhuni të drejtë, sepse ajo është më afër devotshmërisë. Kini dro Allahun se Allahu është i Njohur hollësisht për atë që veproni.
Atyre që besuan dhe bënë vepra të mira, Allahu Iu premtoi falje për mëkate dhe shpërblim të madh.
E ata që mohuan dhe përgënjeshtruan argumentet Tona, ata janë banues të xhehenemit.
O ju që besuat! Përkujtojeni të mirën e Allahut ndaj jush, kur një popull tentoi të zgjasë duart e veta (për vrasje) kundër jush, kurse Ai i zmbrapsi duart e tyre prej jush. Respektojeni Allahun (duke zbatuar urdhrat e Tij) dhe vetëm Allahut le t’i mbështeten besimtarët.[74]
[74] Kur doni të faleni, qyshdo qoftë, nëse nuk mundeni në këmbë, atëherë ulur ose shtrirë është obligim t’i lani fytyrat, duart deri në bërryla, këmbët deri në zogj të tyre, e kokës duhet t’i japësh mes-h (duhet fërkuar me dorë të lagur). Këto janë katër farzet e “abdesit”. Tejemumi është zëvendësim i abdestit e ndonjëherë edhe i tërë larjes. Zotimi i përmendur është ai që pat marrë Pejgamberi a.s. prej besimtarëve, se do ta ndihmojnë e do t’i binden në çdo moment. lthtarët e besimit islam janë të obliguar, që t'i përmbahen gjithnjë drejtësisë, qoftë fjala për mikun ose për armikun. Populli që u përpoq ta mbyste Pejgamberin a.s. ishte ai i jehudive Beni Nadir, të cilët deshën t’i hedhin një gur mbi kokë, por Zoti i tregoi dhe Pejgamberi a.s. u largua.
Sipas “Sahihajnëve” Pejgamberi a.s. ndahet prej shokëve për të pushuar nën një hije, ku e kot gjumi. Një arab, një farë Gavreth bin Harith vjen fshehurazi, e merr shpatën që e kishte varur Pejgamberi a.s. dhe i drejtohet me të atij (Pejgamberit) duke i thënë: Kush më pengon tash që të të vras?” Këtë e përsëriti tri herë, ndërsa Pejgamberi a.s. i përgjigjet duke i thënë: Allahu! Atëherë atij i shpëton shpata prej dore, të cilën e kap Pejgamberi a.s., i thërret shokët dhe iu tregon ngjarjen. Kur i thotë Pejgamberi a.s.: Kush do të shpëtojë tashti ty?- Ai i thotë: Ai që e ka tashti shpatën është më i miri.- Pejgamberi a.s. ia fal gabimin dhe ai e pranon Fenë Islame.
Në të vërtetë Allahu pat marrë zotimin e Beni Israilëve. Dhe prej tyre dërguam (caktuam) dymbëdhjetë prijës. Allahu tha: “Unë jam (mbrojtës) me ju!” Në qoftë se falni namazin, e jepni zeqatin, iu besoni të dërguarve të Mi dhe i ndihmoni ata, i jepni Allahut hua të mirë (shpenzoni pasurinë në rrugën e Allahut), Ai patjetër do t’ua shlyejë mëkatet tuaja dhe do t’ju fusë në xhenete nën të cilët rrjedhin lumenj. E kush kundërshton pas këtij (zotimi) prej jush, ai e ka humbur rrugën e drejtë.
Për shkak se ata e thyen zotimin e tyre, Ne i mallkuam ata, dhe zemrat e tyre i bëmë të forta (të shtangura). Ata i ndryshojnë fjalët (në Tevrat) nga domethënia e tyre dhe braktisën një pjesë me të cilën ishin urdhëruar. Ti vazhdimisht do të vëresh tradhtinë e një pjese të tyre, përpos një pakice nga ata. Pra falju dhe hiqu atyre. Allahu i do ata që bëjnë mirë.
Ne e morëm zotimin edhe të atyre që thanë: “Ne jemi nesara”, e edhe ata e harruan një pjesë të asaj me të cilën ishin udhëzuar, prandaj Ne kemi ndërsyer armiqësinë e urrejtjen ndërmjet tyre deri në Ditën e Kijametit. E më vonë Allahu do t’i njoftojë ata me atë që bënë.
O Ithtarë të Librit, juve ju erdhi i dërguari Jonë, që ju sqaron shumë nga ajo që fshihnit prej Librit, e për shumë nuk ju jep sqarime. Juve ju erdhi nga Allahu Dritë dhe Libër i qartë.
Allahu e vë me atë (me Kuranin) në rrugët e shpëtimit atë që ndjek kënaqësinë e tij dhe me ndihmën e Tij, i nxjerr ata prej errësirave në dritë dhe i udhëzon në një rrugë që është e drejtë.
E mohuan (e bënë kufër) të vërtetën ata që thanë, se: “Zot është ai, Mesihu bir i Merjemes.” Thuaju: “ Nëse dëshiron Allahu ta shkatërrojë Mesihun, birin e Merjemes, nënën e tij dhe gjithë çka në tokë, kush mund ta pengojë atë?” Vetëm Atij i takon pushteti i qiejve, i tokës dhe çka në mes tyre. Ai krijon çdo gjë që dëshiron. Allahu është i Gjithëfuqishëm për çdo gjë.
Jehuditë dhe të Krishterët thanë: “Ne jemi bijtë e Allahut dhe të dashurit e Tij”. Thuaju: “E pse pra, Ai ju dënon me mëkatet tuaja?” Jo, ju jeni njerëz që Ai ju krijoi. Ai fal atë që do dhe e dënon atë që do. Sundimi i qiejve, i tokës dhe i gjithë çka në mes tyre është vetëm i Allahut dhe vetëm tek Ai është e ardhmja.
O Ithtarë të Librit, ju erdhi i dërguari i Jonë, ju sqaron (çështjet e fesë) pas ndërprerjes së të dërguarve, në mënyrë që të mos thoni: “Neve nuk na erdhi, as i dërguar që të na përgëzojë, e as që të na tërheqë vërejtjen”. Pra ja, ju erdhi përgëzuesi dhe kërcënuesi. Allahu është Fuqiplotë për çdo send.[75]
[75] Allahu mori, nëpërmjet Musait, besë të fortë prej Beni Israilëve, që ta zbatojnë me sinqeritet atë që kishin në Tevratë dhe ta respektojnë e ndihmojnë Musain. Dymbëdhjetë prijësit e përmendur ishin përgjegjësit e popullit të vet. Pasi u shkatërrua Faraoni në Egjipt, Zoti i urdhëron Beni Israilët të shkojnë në Erijha, ku sundonin Ken’anijët. Aty do të jetë vendi i tyre, prandaj duhej të luftojnë kundër atyre shtypësve dhe ndihma e Zotit do të jetë me ta. Musai i dërgon ata dymbëdhjetë prijësit për të vëzhguar fuqinë e armikut dhe i porosit, që lajmin t'ia kumtojnë vetëm atij, e jo popullit. Ata vërejnë fuqi të madhe të kundërshtarit dhe dhjetë prej tyre nuk e mbajnë besën e dhënë, por i tregojnë popullit, kështu që morali për luftë dobësohet. Edhe ky rast është një nga ligështitë e Beni Israilëve.
Edhe të krishterët, që nuk ishin “Nesara” (ndihmës të rrugës së Zotit), por e mbanin veten të tillë, nuk e ruajtën zotimin, prandaj si masë ndëshkuese Zoti mbërtheu në mes tyre urrejtje e armiqësi, e cila do të vazhdojë deri në Kijamet.
Muhamedi a.s. erdhi pejgamber dhe ju sqaroi shumë çështje të librit të tyre, që i kishin fshehur, e disa nuk i zbuloi fare. Qëllimi ishte t'i sjellë në rrugë të drejtë e të ndritshme, mirëpo ata nuk iu shmangën gabimit të tyre, dhe si jehuditë, ashtu edhe të krishterët, duke u mbështetur në atë, se ishin pasues të Isait dhe të Uzejrit, për të cilët thoshin se ishin në vend të djemve të Zotit, edhe për vete thoshin se ishin të mbështetur te të bijtë e Zotit dhe si të tillë ishin më afër Tij. Prej Isait e deri te Muhamedi pati një ndërprerje të pejgamberëve. Ajo periudhë quhet “Zemanul fetreti”. Zoti xh.sh. e dërgoi Muhamedin a.s., që të sqarojë të gjitha çështjet e fesë së drejtë, ashtu që të mos u mbetet vend thënieve: "gabuam pse nuk patëm pejgamberë".
Përkujto (O i Dërguar) kur Musai i tha popullit të vet: "O populli im, përkujtojeni dhuratën e Allahut ndaj jush, kur në mesin tuaj dërgoi pejgamberë, ju mundësoi të jeni sundues dhe ju dha çka nuk i dha askujt nga popujt.
O popull imi, hyni në tokën e shenjtë, të cilën Allahu ua premtoi, dhe mos u ktheni mbrapa, pse atëherë ktheheni të dështuar e të humbur.
Ata (populli i Musait) thanë: “O Musa, aty është një popull i fuqishëm (dhunues), prandaj ne nuk do të hyjmë aty kurrë derisa ata të mos dalin nga ajo (të na e lirojnë pa luftë), nëse dalin ata nga ajo, ne do të hyjmë”.
Dy burra prej atyre (prijësve), që Allahu i kishte pajisur me bindje dhe kishin frikën e Tij, thanë: “Hyni atyre nga dera, e kur t’u hyni nga ajo, atëherë ju jeni ngadhënjyes. Dhe vetëm Allahut mbështetjuni, nëse jeni besimtarë të sinqertë”.
Ata thanë: “O Musa, ne kurrë nuk hyjmë në të derisa ata janë aty, shko pra ti dhe Zoti yt e luftoni, ne po rrimë këtu!”
(Musai) Tha: “Zoti im! Unë nuk kam në dorë pos vetes sime dhe as vëllai im (Haruni nuk ka në dorë pos vetvetes, ose: pos vetes sime dhe vëllain tim), ndana, pra, neve prej popullit mëkatar.
(Allahu) Tha: “Ajo (tokë) është e ndaluar (haram) për ta dyzet vjet. Do të sillen nëpër tokë (të hutuar). Ti mos u keqëso për popullin e shfrenuar.[76]
[76] Musai e thërret popullin e vet që t’ia përkujtojë të mirat, që ua dha Allahu si: ndër ta dërgoi më së shumti pejgamberë, i shpëtoi prej robërisë, që ishin nën faraonët, u bënë sundues të vetes dhe shumë mirësi të tjera. Toka e shenjtë, ose e bekuar ishte ajo tokë, që iu mbeti trashëgim pasardhësve të Ibrahimit, e që përfshin Jerusalemin me rrethina. Zoti i urdhëroi Beni Israilët të hyjnë në te dhe të jetojnë aty, mirëpo ata nuk pranuan të luftojnë, sepse kishin frikë prej atij populli, që ishte në të, prej amalikëve, që ishte popull i zhvilluar fizikisht dhe luftarak. Zoti iu pat premtuar atyre atë vend, me kusht që ata të luftojnë, por ata jo vetëm që nuk e bënë atë, por edhe u shprehën në mënyrë të panjerëzishme, duke i thënë Musait: Shko ti dhe Zoti yt e luftoni! Allahu ua bëri haram hyrjen në të për dyzet vjet. Mbetën në një shkretëtirë të humbur e të hutuar. Ajo ishte masë ndëshkuese për ta.
Lexoju (Muhamed) atyre (jehudive e të tjerëve) ngjarjen e vërtetë të dy djemve të Ademit, kur të dy flijuan kurbanë, nga të cilët njërit iu pranua. Ai (që nuk iu pranua) tha: “Unë do të të vras ty” (Kabili i tha Habilit). E ai (që iu pranua) tha: “Allahu pranon vetëm prej të sinqertëve;
dhe nëse ti e zgjat tek unë dorën tënde për të më mbytur, unë nuk e zgjas te ti dorën time për të të mbytur; unë i frikësohem Allahut, Zotit të botëve!”
Unë (nuk dua të të vras, por) dua që ta bartësh mëkatin tim dhe mëkatin tënd, e të bëhesh nga banorët e zjarrit, e ai është dënim i zullumqarëve.
Atëherë epshi i tij e bindi atë për vrasjen e të vëllait dhe e vrau atë. Ai mbeti prej më të humburve (hidhëroi prindërit, mbeti pa vëlla, u përbuz prej Zotit dhe u fut në xhehenem).
Allahu dërgoi një korb, i cili groponte në dhe, për t’i treguar atij se si ta mbulojë trupin e vëllait. E ai i tha: “I mjeri unë, a nuk qesh i aftë të bëhem si ky korb, e ta mbuloja trupin e vëllait tim?” Ashtu mbeti i penduar.[77]
[77] Shumica dërmuese e interpretuesve të Kuranit janë të mendimit, se ky tregim lidhet me të bijtë e Ademit: Kabilin dhe Habilin, të cilët duke mos u pajtuar me vendimin e babait, vriten mes vete. Disa mendojnë se fjala është për dy njerëz, kushdo qofshin, sepse për të gjithë njerëzit mund të thuhet, se janë vëllezër dhe se janë bij të Ademit. Nga kjo ngjarje mund të përfitojmë këto mësime: Allahu pranon veprën vetëm prej njeriut të sinqertë; ndër njerëz ka asish, që nuk iu nënshtrohen dëshirave të epshit, nuk veprojnë sipas zilisë ose hasedit dhe e tërë qenia e tij është e bekuar, edhe në dynja e edhe në ahiret. Pastaj, ka edhe asish të kundërt, që çdo sherr mund të rrjedhë prej tij, megjithëse ky i dyti është i humbur për të dy jetët. Habili ishte viktima e parë në faqen e dheut, kurse Kabili ishte dorasi i parë, qëndrimi i njërit dhe i tjetrit merren si shembëlltyrë për mirë ose për keq. Korbi thuhet se e mësoi, se çka duhej të bënte me xhenazen e të vëllait, duke gërmuar dheun, duke mbuluar një korb tjetër, e ashtu bëri edhe Kabili. Gjithashtu kuptohet se shpezët janë krijesa shumë të lashta.
Për këtë (shkak të atij krimi) Ne u shpallëm (ligj) Beni Israilëve, se kush mbyt një njeri (pa të drejtë), pa pasë mbytur ai ndonjë tjetër dhe pa pasë bërë ai ndonjë shkatërrim në tokë, atëherë (krimi i tij) është si t’i kishte mbytur të gjithë njerëzit. E kush e ngjall (bëhet shkak që të jetë ai gjallë) është si t’i kishte ngjallur (shpëtuar) të gjithë njerëzit. Atyre (Beni Israilëve) u erdhën të dërguarit Tanë me argumente, mandej edhe pas këtij (vendimi) shumë prej tyre e teprojnë (kalojnë kufijtë në mbytje) në këtë tokë.
Dënimi i atyre që luftojnë (kundërshtojnë) Allahun dhe të Dërguarin e Tij dhe bëjnë shkatërrime në tokë, nuk është tjetër vetëm se të vritten ose të gozhdohen, ose (të gjymtohen) t’u priten duart dhe këmbët e tyre të anëve të kundërta, ose të dëbohen nga vendi. Kjo (masë ndëshkuese) është poshtërim për ta në Dunja, dhe në botën tjetër ata do të kenë dënim të madh,
përveç atyre që janë penduar para se t’i kapni. E dijeni pra, se Allahu është Shumëfalës dhe Mëshirues i madh.
O ju që besuat! Kini frikë Allahun dhe kërkoni afrim tek Ai, luftoni në rrugën e Tij, që të gjeni shpëtim.
Atyre që mohuan, edhe sikur të ishte e tyre e gjithë ajo që është në tokë, e edhe një herë aq për të dhënë shpagim (zhdëmtim) nga dënimi i Ditës së Kijametit, nuk iu pranohet. Ata kanë dënim të dhembshëm.
Ata përpiqen të dalin nga zjarri, por s’kanë të dalë nga ai, ata kanë dënim të përhershëm.
Vjedhësit dhe vjedhëses prejuani duart, si shpagim i veprës që bënë,(kjo masë është) dënim nga Allahu. Allahu është i Plotfuqishëm, Ligjdhënës i Urtë.
E kush pendohet pas punës së keqe (vjedhjes) dhe përmirësohet, s’ka dyshim, Allahu ia pranon pendimin, Allahu është Shumëfalës dhe Mëshirues i madh.
A nuk e di, se Allahu është Ai që sundimi i qiejve dhe i tokës është vetëm i Tij, prandaj Ai dënon atë që do dhe e fal atë që do. Allahu është i Plotfuqishëm për çdo gjë.[78]
[78] Muhamedi urdhërohet t’iu tregojë Beni Israilëve për ngjarjen e vrasjes së bijve të Ademit, sepse Beni Israilët ishin njerëzit më gjakderdhës, prandaj edhe iu rrëfehet se sa mëkat i madh është mbytja e njeriut pa faj dhe sa vlerë të madhe ka shpëtimi i jetës së një njeriu.
Ata që e luftuan Pejgamberin a.s., i luftuan ose i luftojnë muslimanët luftojnë praktikisht dispozitat e Allahut. Ata konsiderohen, se janë kundër mësimeve të Allahut, pse Allahu nuk mund të luftohet nga askush. Masat e përmendura si mbytja, gozhdimi, prerja e dorës a e këmbës dhe dëbimi janë masë e pasojave të veprës së kryer prej kriminelit dhe sipas veprës caktohet edhe masa e dënimit. Këto masa ndëshkuese nuk i nevojiten asgjë Zotit, por qëllimi është sigurimi i jetës, i qetësisë, i pasurisë dhe i nderit të njeriut. Zoti është Mëshirues i pakufishëm, prandaj ka lënë dyert e hapura për pendim e përmirësim sa jemi në këtë jetë, pse në Ditën e Kijametit është vonë dhe nuk pranohet më kurrfarë pendimi, as shpagim, as arsyetim. Dënimi për vjedhjen është prerja e dorës. Shumë njerëz mendojnë, se kjo masë është shumë e ashpër për kohën tonë të qytetëruar. Një mendim i tillë i gabuar dhe një filozofi e tillë e verbër ka bërë që kriminaliteti në ekonomi të jetë gjithnjë e më i madh, e në anën tjetër, dënimi me burg ka bërë që të mbushen burgjet me vjedhës, plaçkitës, rrëmbyes, dhunues etj. Një prerje e dorës shëron një qytet.
O ti i Dërguar! Të mos brengosi nxitimi në mosbesim i atyre, që me gojët e tyre thanë: “Ne kemi besuar”, e zemrat e tyre nuk kanë besuar (munafikët), e as i atyre që janë jehudi, të cilët shumë i përgjigjen gënjeshtrës dhe shumë dëgjojnë (fjalën) një populli, që nuk vjen te ti, ata janë që i mënjanojnë fjalët pas vënies së tyre në vendin e vet (nga ana e Allahut) e thonë: “Nëse u jepet kjo, pranoni, e nëse nuk iu jepet, atëherë refuzoni. Po atë që Allahu do ta humbë, ti nuk mund të bësh asgjë për të (nuk mund ta shpëtosh). Ata janë të cilëve Allahu nuk deshi t’iu pastrojë zemrat (prej kufrit), e ata në këtë jetë kanë poshëtrim, kurse në jetën tjetër kanë dënim të madh.
Ata janë që i përgjigjen të pavërtetës dhe hanë shumë haramin (ryshfetin). Në qoftë se vijnë te ti (për ndonjë gjykim), gjyko mes tyre ose hiqu tyre. Nëse prapsesh prej tyre (nuk gjykon), ata nuk mund të sjellin ty kurrfarë dëmi. Po nëse gjykon mes tyre, gjyko drejt; Allahu i do të drejtit.
E si kërkojnë ata gjykimin tënd, kur ata kanë Tevratin, e në të cilin është vendimi i Allahut, e pastaj ata refuzojnë më vonë atë (vendimin tënd)! Ata nuk janë besimtarë.
Ne e zbritëm Tevratin, në të cilin është udhëzimi i drejtë dhe drita. Sipas tij gjykuan ndaj atyre që ishin jehudi, pejgamberët që ishin të bindur, gjykuan edhe dijetarët e devotshëm e paria fetare, sepse ishin të obliguar ta ruanin librin e Allahut dhe ishin mbrojtës të tij. Prandaj, mos u frikësoni nga njerëzit, vetëm Mua të më frikësoheni dhe mos i ndërroni argumentet e Mia për pak send. E kush nuk gjykon me atë që e zbriti Allahu, ata janë mohues.
Ne u caktuam atyre në të (në Tevrat) kundërmasat ndëshkuese: njeriu (mbytet) për njeriun, syri për syrin, hunda për hundën, veshi për veshin, dhëmbi për dhëmbin, por edhe plagët kanë kundërmasë. E kush e fal atë (hakmarrjen), ajo është shpagim (nga mëkatet) për të. E kush nuk vendos sipas asaj që zbriti Allahu, ata janë mizorë (të padrejtë).
Ne vazhduam gjurmët e tyre (të pejgamberëve) me Isain, birin e Merjemes, vërtetues i Tevratit që kishin më pranë. Atij i dhamë Inxhilin, që është udhëzim i drejtë dhe dritë, që është vërtetues i Tevratit, që kishin pranë, që ishte udhëzues e këshillues për të devotshmit.[79]
[79] Zoti xh. sh. ia lehtëson brengosjet që i shkaktonin Muhamedit a. s. Kundërshtarët, duke i thënë: të mos brengosin ty intrigat e hipokritëve, të cilët vetëm me gojë thonë se kemi besuar, por në të vërtetë nuk janë besimtarë. Të mos brengosin, as dredhitë e jehudive, të cilët me qëllim bëjnë interpretime të gabuara në librin e Zotit dhe përhapin e përcjellin çdo gënjeshtër kundër tejeMuhamedit a.s.. Jehuditë i thoshin njerëzve të vet të shkonin te Muhamedi a.s. dhe ta pyesnin për masën e paraparë të dënimit kundër atij që bën imoralitet (zina) dhe nëse ju thotë se masa ndëshkuese është rrahja, pranoni atë gjykim të tij, por nëse ju thotë se masa ndëshkuese për të tillin është gurëzimi - vrasja me gurë - atë gjykim mos e pranoni, edhe pse kjo masë ishte edhe në Tevrat. Kur po u përgjigjej Muhamedi a.s. sipas vendimit të Allahut të shënuar në Tevrat dhe ata nuk pranonin, Zoti e lë të lirë Muhamedin a.s. t’iu përgjigjet ose të mos ju përgjigjet fare në çështjet e tyre, duke e garantuar se ata nuk do të mund t’i sjellin kurrfarë dëmi. Pejgamberët dhe ulemaja e parë nga Beni Israilët i zgjidhnin të gjitha çështjet mes jehudive sipas dispozitave të Tevratit, por më vonë një pari e tyre fetare bëri ndryshime në shumë çështje. Prandaj edhe parashtrohet çështja e masës së dënimit për vrasje e të tjera, sepse ishte e vënë në baza të drejta e të shëndosha, por më vonë bëhet shkallëzimi i njerëzve në vetë fiset e jehudive dhe masat nuk zbatohen njësoj. Të gjithë ata që bëjnë ndryshime në dispozitat e Zotit, duke e lejuar të ndaluarën dhe anasjelltas konsiderohen jobesimtarë. Edhe Inxhili, që i shpallet Isait, vërtetonte shpalljen e mëparshme, Tevratin, pse edhe njëri edhe tjetri ishin të shpallur prej Zotit, ashtu sikurse është edhe vetë Kurani. Ndonjë ndryshim mes tyre mund të jetë vetëm në dispozita, e kurrsesi në themelet e besimit.
Le të gjykojnë pra ithtarët e Inxhilit sipas asaj, që Allahu e zbriti në të. E kush nuk gjykon sipas asaj që Allahu e zbriti, të tillët janë mëkatarë të dalë jashtë rrugës së Zotit.
Ne edhe ty (Muhamed) ta zbritëm Librin (Kuranin) e vërtetë, që është vërtetues i librave të mëparshëm dhe garantues i tyre. Gjyko pra mes tyre me atë që Allahu e zbriti, e mos pëlqe epshet e tyre e të largohesh nga e vërteta që të erdhi. Për secilin prej jush Ne caktuam ligj e program (të posaçëm në çështje të veprimit). Sikur të donte Allahu do t’i obligonte të gjithë me një legjislacion (sheriat) të vetëm, por deshi t’ju sprovojë në atë që ua dha juve, prandaj ju (besimtarë) përpiquni për punë të mira. Kthimi i të gjithë juve është tek Allahu, e Ai do t’ju njoftojë me atë që kundërshtoheshit.
(Ta zbritëm) Që edhe ti të gjykosh me atë që të zbriti Allahu, e mos ndiq dëshirat e tyre dhe ruaju rrezikut të tyre, që të mos të shmangin nga një pjesë e asaj që ta zbriti Allahu. Nëse ata refuzojnë (gjykimin tënd), ti dije se Allahu ka si qëllim t'i ndëshkojë për disa mëkate të tyre. Në të vërtetë, një shumicë e njerëzve janë jashtë rrugës.
A thua mos po kërkojnë gjykimin e kohës së injorancës, po për një popull që beson bindshëm, a ka gjykim më të mirë, se ai i Allahut?
O ju që besuat! Mos i zini miq, as jehuditë, e as të krishterët. Ata janë miq të njëri-tjetrit. E kush prej jush i miqëson ata, ai është prej tyre. Vërtet Allahu nuk vë në rrugë të drejtë popullin zullumqar.
E ata, që në zemrat e tyre kanë sëmundje, i sheh se ngarendin tek ata (për miqësi) duke thënë: “Po frikësohemi, se mos po na sillet ndonjë e keqe”. Po Allahu do të sjellë fitoren, ose diçka tjetër nga ana e Tij, e atëherë do të pendohen për atë, që mbanin të fshehtë në shpirtin e tyre.
Ata që besuan ju thonë: “A këta ishin që u betuan në Zotin me betimin më të fortë të tyre, se ishin me ju? I shkatërruan veprat e veta dhe pësuan dështim e humbje”.
O ju që besuat! Kush largohet prej jush nga feja e vet (i bën dëm vetes), s’ka dyshim, se Allahu do ta sjellë një popull që Ai e do atë (popull) dhe ata e duan Atë (Zotin), (një popull) që është modest e i butë ndaj besimtarëve, por i ashpër dhe i fortë ndaj mohuesve, që lufton në rrugën e Allahut dhe që nuk i frikësohet kërcënimit të asnjë kërcënuesi. Kjo (cilësi e atij populli) është dhuratë e Allahut, që i jep atij që do. Allahu është Dhurues i madh, i Gjithëdijshëm.
Mik (i afërt) juaji është vetëm Allahu, është i Dërguari i Tij dhe ata që besuan e që falin namazin, japin zeqatin dhe janë të përulur (ndaj Allahut).
E kush ka për mik Allahun, të Dërguarin e Tij dhe ata që besuan, s’ka dyshim se ana (pala-krahu) e Allahut është ngadhënjyese.
O ju që besuat! Mos i merrni për miq ata që iu është dhënë libri para jush, as edhe jobesimtarët, që me fenë tuaj tallen dhe luajnë. Kini dro Allahun, po qe se jeni besimtarë.
Edhe thirrjen (ezanin) tuaj për namaz ata e marrin për tallje e lojë. Me këtë vërtetojnë, se janë popull që nuk kupton.
Thuaj: “O Ithtarë të Librit, a na shihni për të metë vetëm pse besuam Allahun; besuam atë që na zbriti neve dhe atë që zbriti më parë! S’ka dyshim, shumica prej jush janë të shfrenuar.[80]
[80] Kurani që i zbriti Muhamedit a.s., përveç që vërteton librat e mëparshëm, ai është edhe garantues e sigurues i tyre, sepse i zbulon devijimet në to dhe e mbron të vërtetën në to.
Çdo pejgamber thuajse ka pasur ligjin e vet, sipas të cilit ka programuar jetën e atij populli, të cilit i është dërguar, por të gjithë pejgamberët kanë qenë unikë në mësimet e bazave të besimit.
Muhamedi a.s. urdhërohet të gjykojë sipas Kuranit, urdhërohet që të mos pajtohet me dëshirat e kundërshtarëve, bile urdhërohet që të ketë kujdes e të mos mashtrohet nga intrigat e tyre e ta shkelë ndonjë dispozitë, sepse ata janë jashtë rrugës së Zotit, prandaj edhe nuk kuptojnë të drejtën e të vërtetën, e dëshirojnë gjendjen e hershme të injorancës.
Kur është çështja rreth besimit, rreth Kuranit dhe Muhamedit a.s., nuk lejohet kurrfarë miqësie me kundërshtarët e tij. Në këto ajete është fjala për disa munafikë (hipokritë), të cilët vetëm sa ishin deklaruar si besimtarë, e në të vërtetë nuk e kishin pranuar sinqerisht Fenë Islame, me motivacionin se i kishin frikë ndonjë rrotullimi eventual, bashkëpunonin me kundërshtarët. I larguari prej Fesë Islame është “murted”. Edhe kjo është një mrekulli e Kuranit, sepse para se të ndodhë lajmëron, se do të ketë ndonjë të tillë, që me të vërtetë pati, por në kohën e Pejgamberit a.s. ka pasur pak, kurse në kohën e Ebu Bekrit - shumë. Ebu Bekri i luftoi pa mëshirë dhe pa frikë murtedët, të cilët i asgjësoi. Pra, u vërtetua fjala e Allahut, se do të sjellë një popull që i do Zoti dhe që ata e duan Zotin, e këta ishin shokët e Pejgamberit a.s. dhe të gjithë ata që luftuan e do të luftojnë për rrugën e Zotit, derisa të ekzistojë kjo jetë. Ata që ishin sinqerisht në krahun e Allahut, të Pejgamberit a.s. dhe të muslimanëve gjithnjë kanë qenë fitues, prandaj nuk duhet t’i afrohemi atyre, që me fenë e Allahut përqeshen e tallen; ata janë fasika dhe fuqia e tyre është e dobët. Fuqia i takon Allahut dhe atyre që besojnë.
Thuaj: “A t’ju lajmëroj për një të keqe (të zezë) më të dëmshme (nga ajo e metë që na e shihni), si dënim nga Allahu? (Ajo është) Mallkimi i atij që e mallkoi Allahu dhe hidhërimi ndaj tij, që disa prej tyre i shndërroi në majmunë e në derra, e i bëri adhurues të djallit. Të tillët janë në pozitë më të keqe dhe më të humburit prej rrugës së drejtë.
E kur vijnë te ju, thonë: “Kemi besuar”, ndërsa ata me (kufër) mosbesim kanë hyrë dhe me të kanë dalë. Po Allahu e di më së miri, se çka fshihnin ata.
Dhe shumë prej tyre i sheh të nxitojnë në mëkat, në mizori e në ngrënie të haramit. Sa e shëmtuar është ajo që bënë ata.
E pse paria fetare (e krishterë dhe jehude) të mos i ndalin nga ato thënie të tyre të rreme dhe nga ngrënia e haramit (ryshfetit)! Sa punë e keqe është ajo e tyre (e parisë fetare).
Jehuditë thanë: “Dora e Allahut është e shtrënguar!” Qofshin të shtangura duart e tyre dhe qofshin të mallkuar, pse thanë atë. Jo, të dy Duart e Tij janë të shtrira. Ai furnizon ashtu si të dojë. Kjo që t’u zbrit ty do t’u shtojë disave nga ata (nga paria fetare) shumë largimin dhe mohimin. Ne ndërmjet tyre hodhëm armiqësi dhe urrejtje, që do t'u vazhdojë deri në Ditën e Kijametit. Sa herë që ndezën zjarr për luftë, Allahu e shuajti atë, e ata përpiqen për shkatërrime në tokë. Allahu nuk i do ngatërrestarët.
Sikur Ithtarët e Librit të besonin dhe t’i ruheshin (haramit), Ne do t’ua shlyenim mëkatet e tyre dhe do t’i fusnim në xhenete me përjetime të begatshme.
Dhe sikur ta zbatonin Tevratin, Inxhilin dhe Kuranin, që iu zbritën nga Zoti i tyre, ata do të kishin furnizim me bollëk nga qielli dhe toka. Është një grup i drejtë (i matur) prej tyre, por është e keqe ajo që punojnë shumica prej tyre.
O ti i Dërguar! Komunikoje atë që t'u zbrit prej Zotit tënd, e nëse nuk bën (kumtimin në tërësi), atëherë nuk e ke kryer detyrën (revelatën-risalen). Allahu të garanton mbrojtjen prej njerëzve (prej armiqve). Allahu nuk vë në rrugë të drejtë popullin që mohon.
Thuaj: “O Ithtarë të Librit, ju nuk jeni asgjë (në fe) derisa të mos zbatoni Tevratin, Inxhilin dhe atë që ju zbriti nga Zoti i juaj. E kjo që t’u zbrit ty nga Zoti yt do të shtojë te shumica prej tyre arrogancë e mohim. Po ti mos u keqëso për popullin që nuk beson.
S’ka dyshim, se kush e beson Allahun (sinqerisht), e beson Ditën e Gjykimit dhe bën vepra të mira, qoftë prej atyre që besuan, prej jehudive, prej sabiinëve (të krishterë që i adhurojnë yjet), prej të krishterëve, për ta nuk do të ketë frikë e pikëllim (me kusht që ta kenë pranuar të dërguarin e funditMuhamedin).
Ne patëm marrë besë prej Beni Israilëve, atyre ju dërguam pejgamberë, por sa herë që iu erdhi atyre ndonjë pejgamber, që (me mësime) nuk iu pëlqeu epsheve të tyre, ata disa prej tyre i përgënjeshtruan, kurse disa të tjerë i vranë.
Ata menduan, se nuk do të kenë telashe (që i vranë pejgamberët), mirëpo ashtu u verbuan (nga rruga e drejtë) dhe u shurdhuan (nga e vërteta). Pastaj (pasi i zuri belaja) Allahu ua pranoi pendimin. Mirëpo më vonë shumë prej tyre mbetën të verbër e të shurdhër. Allahu është Gjithëvështrues i asaj që punuan.[81]
[81] Jehuditë i përqeshnin rregullat e Fesë Islame dhe besimtarët që i zbatonin ato, e nuk e shihnin veten se si Zoti, disa prej tyre më herët i kishte mallkuar, dhe i kishte shndërruar në majmunë ata që nuk respektuan disiplinën e së shtunës, dhe i kishte shndërruar në derra ata që kundërshtuan tryezën e Isait. Vërejtja e parisë fetare që nuk u angazhua për t i ndalur të këqijat është një prej vërejtjeve më të ashpra për të gjithë dijetarët dhe parinë fetare, edhe nga radhët e Fesë Islame.
Kur Zoti xh.sh. në disa ajete të Kuranit i urdhëroi besimtarët t’u japin hua të varfërve për hir të Tij disa jehudi thanë, se Zoti qenka koprrac. Me këtë thënie ata bënë mëkat të madh, prandaj u mallkuan dhe koprracia iu mvesh shpirtit të tyre, e bota sot thotë: “koprrac si jehudi”.
Është karakteristike, që Zoti xh.sh. nuk e thërret Muhamedin a.s.me emër, por e thërret me ndonjë atribut (sifat) të lartë si: Ja ejjuhen Nebijju etj. Në tërë Kuranin Zoti e thërret Muhamedin a.s.: “Ja ejjuher rresulu” dy herë në këtë kaptinë, në ajetin 41, dhe në këtë. Kjo është famë e madhe për Muhamedin a.s..
Pejgamberi a.s. ka qenë i shtrënguar ta komunikojë çdo gjë, që është shpallur prej Zotit, prandaj thëniet se ka mbetur diçka pa komunikuar janë trillime. Nuk mund të merret si besim i pranueshëm pa e pranuar Muhamedin a.s., sepse besimi i sinqertë në Zotin vetvetiu kërkon besimin në të gjitha shpalljet dhe në të gjithë të dërguarit që i çoi Zoti. Në këtë mënyrë nuk është besim i sinqertë, as ndaj Zotit, nëse nuk pranohet i Dërguari i Tij, Muhamedi a.s.; pra, jehuditë, të krishterët, sabiinët, munafikët nuk do të kenë frikë në Ditën e Gjykimit, nëse e besojnë sinqerisht Zotin dhe pranojnë Muhamedin
a.s. si të dërguar.
Bënë kufër (mohuan të vërtetën) ata, që thanë: “Allah është ai, Mesihu, biri i Merjemes”. E vetë Mesihu, (Isai) tha: “O Beni Israilë, adhurojeni Allahun, Zotin tim dhe Zotin tuaj, sepse ai që i përshkruan Zotit shok, Allahu ia ka ndaluar (ia ka bërë haram) atij xhenetin dhe vendi i tij është zjarri. Për mizorët nuk ka ndihmës.
Gjithashtu bënë kufër (mosbesim) ata, që thanë: “Allahu është i treti i treve”. S’ka asnjë të adhuruar të vërtetë pos Allahut të vetëm, e nëse nuk pushojnë nga ajo që thanë (tre zota), do t’i kapë një dënim i dhembshëm ata që nuk besuan prej tyre.
E pse të mos pendohen dhe të kërkojnë tek Allahu falje, kur Allahu dihet, se është Shumëfalës dhe Mëshirues i madh?
Mesihu, biri i Merjemes, nuk është tjetër vetëm se i dërguar; para tij pati shumë të dërguar. Nëna e tij ishte e drejtë (e ndershme). Që të dy ata ishin që ushqeheshin (si njerëzit e tjerë). Ja, se si iu sqarohen atyre argumentet dhe shih pastaj se si ia kthejnë shpinën të vërtetës!
Thuaju: A adhuroni pos Allahut atë që nuk mund t’ju sjellë, as dëm, e as dobi? Allahu është Dëgjuesi i çdo gjëje dhe i Gjithëdijshmi.
Thuaju: “O Ithtarë të Librit, mos e teproni me fenë tuaj jashtë të vërtetës dhe mos shkoni pas epsheve të një populli të mëparshëm që ka humbur, që ka shkaktuar humbjen e shumë të tjerëve dhe që u largua në tërësi prej rrugës së drejtë”.
Ata që mohuan të vërtetën nga Beni Israilët, u mallkuan prej gjuhës së Davudit dhe Isait, të birit të Merjemes. Kështu u veprua, sepse kundërshtuan dhe e tepruan.
Ata ishin që nuk e ndalonin njëri-tjetrin nga e keqja që punonin. E ajo që bënin ishte e shëmtuar.
I sheh shumë prej tyre, që i miqësojnë ata që mohuan. E keqe është ajo që i përgatitën vetes së tyre, sepse Allahu është i hidhëruar kundër tyre dhe ata janë përjetë në vuajtje të dënimit.
Sikur të ishin ata, që e besojnë vërtet Allahun, Pejgamberin dhe atë që i zbriti atij, nuk do t’i zinin për miq ata (idhujtarët), por shumica prej tyre janë fasika (mëkatarë).
Gjithqysh ti do të vëresh se jehuditë dhe ata që i përshkruan Zotit shok (idhujtarët) janë njerëzit me armiqësinë më të fortë kundër besimtarëve (kundër muslimanëve). Ndërsa do të vëresh, se më të afërmit si miq për besimtarët janë ata që thanë: “Ne jemi nesara-të krishterë”. Këtë sepse prej tyre (të krishterëve) ka dijetarë (ulema) dhe të devotshëm, dhe se ata nuk janë kryeneçë.
Kur e dëgjojnë atë që i është zbritur të Dërguarit (Kuranin), prej syve të tyre rrjedhin lotë, sepse e kanë kuptuar të vërtetën dhe thonë: “Zoti ynë, ne kemi besuar, pra na regjistro ndër ata që dëshmojnë (ndër umetin e Muhamedit).
(dhe thonë) Përse të mos besojmë Allahun dhe atë të vërtetë që na erdhi, duke qenë se ne shpresojmë, që Zoti ynë do të na çojë (në xhenet) së bashku me njerëzit e mirë.
Për ata që thanë, Allahu i shpërbleu me xhenete, nën të cilët rrjedhin lumenj, ku do të jenë përgjithmonë. Ky është shpërblimi për njerëzit bamirës.
Ndërkaq ata që mohuan dhe përgënjeshtruan argumentet Tona janë banues të zjarrit.[82]
[82] Derisa vetë Isai a.s. i thirri njerëzit të besojnë Zotin që është një, u shpreh haptas se edhe ai është rob i Tij, besimi në Isain si zot ose besimi në “trini” është i gabuar. Isai ishte i dërguar i Zotit, sikurse edhe të dërguarit që ishin para tij, ishte njëri që kishte nevojë të ushqehej si njerëzit e tjerë; ashtu ishte edhe nëna e tij, Merjemja e ndershme. Kurani ju tërheq vërejtjen, që të mos e teprojnë e Isain ta quajnë zot, dhe të mos shkojnë pas atyre shtrembërimeve në besim, të cilat ishin si trashëgim prej injorantëve, që ishin para kohës së Muhamedit a.s.. Beni Israilët tek të cilët ishte i dërguar Isai, ishin të mallkuar edhe prej Davudit, e edhe prej Isait, pse ishin shumë të shfrenuar.
Përveç armiqësisë që Beni Israilët ushqenin kundër muslimanëve ata e shtonin atë armiqësi duke bashkëpunuar edhe me idhujtarët, armiq të përbetuar të Muhamedit
a.s. dhe të misionit të tij. Prandaj Beni Israilët ishin dhe janë armiqët më të ashpër të muslimanëve, ndërsa të krishterët nga vetë natyra e ideologjisë së tyre janë më të butë, më të lehtë, dhe si të tillë janë edhe më afër muslimanëve. Ndër të krishterë ka pasur dijetarë fetarë dhe njerëz të devotshëm (asketikë), prandaj shpallja e Zotit gjithnjë ka pasur ndikim më të madh ndër radhët e të krishterëve.
O ju që besuat! Mos i ndaloni (mos i bëni haram) të mirat, që për ju i lejoi Allahu (i bëri hallall) dhe mos e teproni, se Allahu nuk i do ata që e teprojnë (i kalojnë kufijtë e dispozitave të Zotit).
Hani nga ajo që Allahu ju furnizoi si hallall të mirë, dhe duke qenë se ju Allahut i besoni, ruajuni dënimit të Tij!
Allahu nuk ju merr në përgjegjësi për betimet e juaja të paqëllimta (për betim), por ju merr për ato që jeni zotuar qëllimisht. E shpagimi i tij (i betimit të bërë) është duke i ushqyer dhjetë të varfër me ushqim mesatar, që ushqeni familjen tuaj, ose duke i veshur ata (të dhjetë), ose duke liruar një rob. E kush nuk ka mundësi t’i bëjë këto, le të agjërojë tri ditë. Ky është shpagim për betimet tuaja, kur i thyeni ato. Ruani betimet tuaja. Kështu Allahu ju sqaron dispozitat e veta, ashtu që të jeni mirënjohës.
O ju që besuat, s’ka dyshim se vera, bixhozi, idhujt dhe hedhja e shigjetës (për fall) janë vepra të ndyta nga shejtani. Pra, largohuni prej tyre që të jeni të shpëtuar.
Shejtani nuk dëshiron tjetër, përveç se nëpërmjet verës dhe bixhozit të hedhë armiqësi mes jush, t’ju pengojë nga të përmendurit Zotin dhe t’ju largojë nga namazi. Pra, a po i jepni fund (alkoolit e bixhozit)!
Bindjuni Allahut dhe bindjuni të Dërguarit e kini kujdes (mos kundërshtoni). E nëse refuzoni, atëherë pra, dijeni se obligim i të Dërguarit Tonë është vetëm komunikimi i qartë.
Ata që besuan dhe bënë punë të mira, nuk kanë mëkat për atë që u ushqyen (më herët), derisa ata ruhen (prej haramit), besojnë dhe bëjnë vepra të mira, mandej ruhen (nga ajo që ka qenë e lejuar e është e ndaluar) dhe besojnë e pastaj ruhen (nga çdo mëkat) dhe bëjnë mirë. Allahu i do ata që bëjnë mirë.
O ju që besuat, Allahu do t’ju sprovojë me diçka nga gjahu që e arrijnë duart ose shigjetat tuaja, për t’u dalluar tek Allahu ai që i frikësohet Atij, kur është në vetmi. E kush i shkel (dispozitat) pas këtij (sqarimi), ai ka dënim të dhembshëm.
O ju që besuat, mos e vrisni gjahun, duke qenë ju në ihram. E kush e vret atë me qëllim, atëherë dënimi është therja e një kafshe shtëpiake të ngjashme me atë (të egrën), që ka vrarë. Për këtë çështje vendosin dy njerëz të drejtë nga mesi juaj, duke e dhuruar atë të therur (të varfërve) në Qabe, ose (dënimi është) duke ushqyer të varfër, ose sa ai (ushqimi), agjërim, këtë për ta shijuar të keqen e punës së tij. Allahu ka falur të kaluarën. E kush bën përsëri, (gabimin) Allahu e dënon ashpër. Allahu mbizotëron (çështjet), hakmerret (me dënim).
Gjahu dhe ushqimi në det iu është lejuar, si ushqim dhe dobi për ju dhe për udhëtarët, kurse gjahu tokësor iu është ndaluar, sa të jeni në ihram. Kini dro Allahun, tek i cili do të tuboheni![83]
[83] Muslimanët urdhërohen të mos i kalojnë kufijtë në shfrytëzimin e begative. Begatitë e mira e të lejuara të shfrytëzohen, të mos iket prej tyre në shenjë të ndonjë asketizmi, misticizmi, heqjeje dorë nga kënaqësitë e kësaj bote etj.. Në anën tjetër, njerëzit nuk duhet t’iu afrohen sendeve të ndaluara. Betimet e rastit në shenjë vërtetimi ose mohimi, fjala vjen: po vAllahi, jo vAllahi, nuk kanë ndonjë përgjegjësi. Betimet me qëllim të caktuar kanë përgjegjësi, prandaj duhen respektuar ato, e nëse vjen puna të thyhet një betim i tillë, masa ndëshkuese është: të ushqyerit e dhjetë të varfërve, ose veshja e tyre, ose agjërimi.
Pijet alkoolike, luajtja e bixhozit, adhurimi i statujave, falli për njohje të fatit, janë të fëlliqta, janë nxitje e shejtanit, prandaj janë rreptësisht të ndaluara. Ky është ajeti me të cilin ndalohen definitivisht alkooli dhe bixhozi.
Pasi u ndalua pirja e verës dhe e braktisën muslimanët u shtrua pyetja: Si ishte puna e atyre, që e pinë më parë dhe vdiqën, a kanë përgjegjësi? Ajeti sqaron, se ata nuk kanë kurrfarë përgjegjësie derisa atëherë nuk ishte e ndaluar definitivisht.
Arabët ishin gjahtarë të njohur, sepse jetonin me gjueti, në kohën kur ishin në ihram e kishin të ndaluar gjahun tokësor dhe nëse e shkelnin ligjin ishin të obliguar të kompensonin për shtazën e vrarë, duke bërë kurban një nga kafshët shtëpiake, ose të ushqenin të varfër, ose të agjëronin. Këto dispozita ishin sprovim për të parët - sahabët, ashtu që të dihet se kush i respekton dispozitat e Zotit e kush jo. Këto dispozita të gjuetisë në kohën e haxhit ose të umres janë të përhershme deri në Kijamet. Ihrami është një çarçaf me të cilin mbështillet njeriu gjatë kryerjes së detyrimit të haxhit. Nga kjo pjesë e Kuranit po kuptohet, se edhe egërsirat janë të sigurta në Qabe me rrethina, e të mos flasim për njerëzit.
Allahu e bëri Qaben, shtëpinë e shenjtë, vend jetësimi (çështje të fesë e të jetës) për njerëz, dhe muajin e shenjtë, edhe kurbanin, edhe (ato kafshë të shënuara për kurban) ato me qafore. Këtë (përcaktim nga Zoti) që ta dini, se Allahu e di çka në qiej dhe çka në tokë dhe se Allahu është i Gjithëdijshëm për çdo send.
Dijeni se Allahu është Ndëshkues i ashpër (ndaj atij që nuk bindet dhe nuk përfill), dhe se Allahu është Shumëfalës dhe Mëshirues i madh (për atë që pendohet dhe i nënshtrohet Atij).
I Dërguari nuk ka tjetër obligim vetëm të kumtojë (shpalljen); Allahu di ç’publikoni dhe ç’mbani të fshehtë.
Thuaj: “Nuk është njësoj e keqja dhe e mira, po edhe nëse të mahnit ty shumimi i së keqes, pra kini frikë Allahun (e mos pranoni të keqen), o ju të zotët e mendjes, ashtu që të shpëtoni.
O ju që besuat, mos pyetni për sende, që nëse iu thuhet ajo (pyetja) haptazi, ju vjen keq juve, e nëse pyetni për to gjatë kohës kur zbritej Kurani, do t’ju dalë në shesh (dhe do ta ngarkoni veten pa nevojë). Allahu ua fali ato (pyetjet që i bëtë më herët); Allahu fal shumë, është i Butë.
Një popull që ishte para jush pat bërë aso pyetjesh, e pastaj (nuk i zbatoi) u bë mohues i tyre.
Allahu nuk emëroi (për të shenjtë) Behirën, as Saibën, as Vesilën dhe as Hamën, por ata që nuk besuan trillojnë rrena për Allahun, (duke thënë se Allahu i përcaktoi) dhe shumica e tyre nuk e kuptojnë (se janë duke shpifur).
E kur iu thuhet atyre: “Ejani tek ajo që e zbriti Allahu dhe tek (çka thotë) i Dërguari, ata thonë: "Na mjafton ajo që i gjetëm prindërit tanë". A (mjafton) edhe nëse prindërit e tyre ishin që nuk dinin asgjë dhe nuk ishin në rrugë të drejtë?!
O ju që besuat, ruajeni veten tuaj! Ai që ka humbur, nuk ju dëmton juve, kur jeni në rrugë të drejtë. Kthimi i të gjithë juve është tek Allahu dhe Ai ju njofton për atë që vepruat.[84]
[84] Për të mirën e njerëzve, Allahu e bëri të shenjtë Qaben me rrethina, i përcaktoi të shenjtë katër muaj në vit, ashtu që në atë vend dhe në atë kohë ndaloi luftën, bile edhe gjuetinë e egërsirave. I bëri të shenjta edhe kafshët e shënuara me qafore, që ishte shenjë, se ajo është e zgjedhur për kurban. Të gjitha këto bëhen për të qenë njerëzit të lirë në çështjet e fesë dhe në çështjet e jetës, por megjithëkëtë idhujtarët mekas kundërshtonin udhëzimet e Zotit. Nuk është kompetencë e Pejgamberit a.s., që njerëzit t'i verë në rrugë të drejtë; detyra e tij është ta kumtojë shpalljen e Zotit.
Të pyetet Pejgamberi a.s. ose dijetarët e fesë për çështje të fesë e të jetës është porosi e Zotit, por pyetjet e panevojshme, pyetjet përgjigjet e të cilave do të shkaktonin brengosje e keqësim, nuk duhen bërë. Këso pyetjesh i patën bërë Salihut për devenë, Musait për ta parë Zotin, Isait për tryezën dhe pasi morën përgjigjen, nuk e zbatuan urdhrin, prandaj edhe u bënë jobesimtarë.
Në kohën e xhahilijetit arabët kishin ndaluar disa kafshë shtëpiake, që të mos iu hahet mishi i tyre, të mos pihet qumështi ose të mos ngarkohen me barrë, siç ishin Behire
- deveja që kishte lindur pesë herë e të fundit mashkull, i shkyhej veshi dhe shpallej e lirë, nuk ngarkohej, nuk i hypej. Saibe-deve, që bëhej e lirë kur njeriu thoshte: nëse shërohem nga sëmundja, deveja ime qoftë Saibe. Vesile - ishte qengji mashkull i lindur binjak me një femër. Qengjin femër e konsideronin të tyre, mashkullin të zotave, e kur lindte mashkulli binjak me femrën, nuk therej për zotat. Hami - ishte mashkulli i deves, dhe pasi bijtë e tij ishin rritur, shpina e tij ndalohej për të hipur. Këto ishin adete të injorantëve, kështu që Feja Islame i anuloi.
Jemi të obliguar të këshillojmë për mirë e të ndalojmë nga e keqja derisa të mos dominojë: lakmia e tepërt, dhënia pas epsheve, dhe t’i japë përparësi secili arsyes së vet. Nëse arrin kjo gjendje ndër njerëz, atëherë ruaje veten tënde, pse këshilla nuk ka më efekt.
O ju që besuat, dëshmimi me rastin e atij që lë testament (vasijjet), kur i është afruar ndonjërit prej jush vdekja, bëhet me dy dëshmitarë të drejtë nga mesi juaj, ose dy të tjerë pos jush, nëse jeni në udhëtim (në rrugë e s’keni të afërm) dhe ju gjen telashi e vdekjes. E nëse dyshoni (në dëshminë e tyre) i ndalni ata të dy pas namazit (të iqindisë) dhe ata betohen në Allahun: “Ne nuk e japim betimin në Allahun për asgjë, edhe sikur të jetë (ai për të cilin betohemi) i afërm dhe nuk e fshehim dëshminë e (porositur prej) Allahut, pse atëherë ne do të jemi mëkatarë!”
E nëse dihet se ata të dy kanë merituar mëkat (kanë gënjyer), atëherë në vend të tyre merren dy të tjerë prej atyre që kanë më meritë (meritë trashëgimi) dhe ata të dy betohen në Allahun: “Dëshmimi ynë është më i drejtë nga dëshmimi i atyre (dy të parëve), dhe ne nuk e tejkaluam (drejtësinë), pse atëherë do të ishim nga mizorët!”
Ky (rregull) është më afër që të bëjnë dëshmimin (dëshmitarët e testamentit) ashtu si është e drejtë, dhe që të frikësohen (dëshmitarët trashëgimtarë), se po thyhet betimi i tyre me një betim tjetër. Kini frikë Allahun dhe bindjuni, se Allahu nuk vë në rrugë të drejtë popullin shkatërrues.
(Përkujtojeni o njerëz) Ditën kur Allahu i tubon të dërguarit e iu thotë: “Çfarë përgjigje (popujt) u dhanë juve?” Ata (pejgamberët) thonë: “Ne nuk dimë, vërtet Ti je i Gjithëdijshëm për të gjitha të fshehtat!”[85]
[85] Njeriu ka të drejtë ta lërë testament një pjesë të pasurisë së tij, por nuk duhen dëmtuar trashëgimtarët. Për testamentin e lënë duhet të jenë dëshmitarë dy njerëz të drejtë nga të afërmit e atij që lë testament. Nëse është në ndonjë udhëtim e nuk ka të afërm, atëherë mund të caktohen dy dëshmitarë të tjerë. Nëse trashëgimtarët dyshojnë në drejtësinë e dëshmitarëve, prej tyre kërkohet të betohen në emër të Allahut. Betimi bëhet pas namazit të iqindisë e në prezencën e njerëzve. Nëse zbulohet, se dëshmitarët e testamentit nuk e kanë treguar të vërtetën, atëherë betimi i tyre asgjësohet dhe në vend të tyre betohen dy nga të afërmit e testamentuesit.
Në Ditën e Kijametit në rastin kur psherëtin xhehenemi Zoti i pyet pejgamberët për popullin, të cilit i ishin dërguar, se a iu përgjigjën thirrjes ose jo. Pejgamberët, para Zotit përgjigjen nga tronditja se nuk dinë, e kjo sepse momenti është shumë i vështirë, ku në këtë rast tronditen të gjithë krijesat nga psherëtitja e xhehenemit, Allahu na ruajt!
Allahu (atë ditë) i thotë: “O Isa, bir i Merjemes, përkujtoji të mirat e Mia ndaj teje dhe ndaj nënës sate, kur të fuqizova me shpirtin e shenjtë (Xhibrilin), e ti ju fole njerëzve (kur ishe) në djep dhe (kur ishe) i pjekur (si burrë), kur ta mësova ty librin e urtësinë, Tevratin e Inxhilin, kur me lejen Time formove nga balta si formë shpeze e i fryve asaj dhe me urdhrin Tim u bë shpezë, kur e shërove të verbrin dhe të sëmurin nga sëmundja e lebrozës me dëshirën Time, kur me urdhrin Tim i nxore (të gjallë) të vdekurit, kur i zmbrapsa Beni Israilët prej teje (që deshën të të mbysin), atëherë kur erdhe me argumente, e disa prej tyre që nuk besuan thanë: “Kjo (mrekullia e Isait) nuk është tjetër vetëm se magji e qartë!”
Dhe kur i frymëzova Havarijunët (i urdhërova): “Të më besoni Mua dhe të Dërguarin Tim!” E ata thanë: “Ne besuam, e ti dëshmo se ne jemi muslimanë”.
Dhe (përkujto) kur Havarijunët thanë: “O Isa, bir i Merjemes, Zoti yt a mund të na zbresë një tryezë nga qielli?” (Isai) tha: “Kini frikë Allahun, nëse jeni besimtarë!"
(Ata) Thanë: “Ne dëshirojmë të hamë nga ajo dhe të na binden (edhe më shumë) zemrat tona dhe të vërtetojmë bindshëm, se na e the të vërtetën e të bëhemi dëshmues të saj!”
Isai, i biri i Merjemes, tha: “O Allah, Zoti ynë, zbritna nga qielli një tryezë, të na jetë festë (gëzim) për ne dhe për ata (që vijnë) pas nesh, të jetë argument prej Teje, dhe dhurona se Ti je Furnizuesi më i mirë!”
Allahu tha: “Unë ua zbres atë, e kush prej jush mohon pastaj, Unë e dënoj atë me një dënim, që nuk e dënoj asnjë nga njerëzit".
Dhe kur Allahu tha: “O Isa, bir i Merjemes, a ti njerëzve iu the: “Më besoni mua dhe nënën time dy zota pos Allahut!?” (Isai) Tha: “Larg asaj të mete je Ti (o Zoti im). Nuk më takon mua ta them atë që s’është e vërtetë. Ta kisha thënë unë atë, ti do ta dije. Ti e di ç’ka në mua, e unë nuk di çka ka në Ty. Ti je më i Dijshmi i të fshehtave!”
Unë nuk iu kam thënë tjetër atyre, pos asaj që Ti më urdhërove; ta adhuroni Allahun, Zotin tim dhe Zotin tuaj, dhe sa isha ndër ta, kam qenë përcjellës i tyre, e pasi që më more mua, Ti ishe Përcjellës (dhe Dëshmues) i tyre. Ti je Dëshmitar për çdo send!”
Nëse i dënon ata, në të vërtetë ata janë robërit e Tu, e nëse ua fal atyre, Ti je i Gjithëfuqishmi, më i Urti.
Allahu tha: “Kjo është dita që të drejtëve iu bën dobi drejtësia e tyre. Ata kanë xhenete në të cilët rrjedhin lumenj, janë për jetë të pasosur në to. Allahu është i kënaqur me ta dhe ata janë të kënaqur ndaj Tij. Ky është shpëtim i madh.
Vetëm i Allahut është sundimi ndaj qiejve e tokës dhe çka ka në to. Ai është i Plotfuqishëm për çdo send.[86]
[86] Pasi Zoti përmendi Ditën e Gjykimit në të cilën i tubon të gjithë pejgamberët dhe njerëzit, e pejgamberët i pyet, se kush e pranoi thirrjen e tyre e kush jo, në mënyrë të veçantë do ta marrë në pyetje Isain, sepse jehuditë dhe të krishterët patën qëndrime të kundërta rreth tij. Jehuditë nënçmuan atë dhe nënën e tij, ndërsa të krishterët e tepruan duke e ngritur në nivel të Zotit. Të gjitha të mirat dhe mrekullitë e përmendura rreth Isait, janë të mbështetura në dëshirën dhe në fuqinë e Zotit, me të cilën gjë kuptohet, se lsai ishte njeri dhe pejgamber dhe se vepronte me lejen e Zotit.
Havarijunët ishin njerëzit më të sinqertë, të cilët kishin besuar Zotin dhe Isain si pejgamber, ishin krahu i Isait. Kërkuan që Zoti t’ua zbresë një tryezë nga qielli, jo pse kishin dyshim në fuqinë e Zotit, dhe jo pse kishin për qëllim të hanin nga ajo, por nga dëshira që të manifestonin besimin e tyre me bindje edhe më të forta dhe të ndiejnë një kënaqësi.
Duke e pyetur Isain, se a i ka thënë popullit që ta besojnë atë dhe nënën e tij për zota, shfaqet qortimi më i fortë kundër atyre që patën bindje të gabuara ndaj Isait dhe nënës së tij. Zoti e di, se Isai nuk ju ka thënë ashtu, por dëshiron që para të gjithë njerëzve në Ditën e Gjykimit të parashtrojë gabimin dhe kokëfortësinë e tyre, të cilin e vazhduan edhe pas shpjegimeve të Kuranit, se Isai është njeri dhe i Dërguar i Zotit e jo zot, dhe se dënimi për gabimin e bërë me qëllim është meritë e vetë atyre. Isai, pasi e arsyeton veten, i drejtohet Zotit me respekt, duke i thënë se nëse i dënon ata janë robërit e Tu, s’ka kush që mund të ndërhyjë, e nëse i fal, përsëri Ti je ai që ke fuqi për gjithçka. Muslimi në Sahihun e vet e shënon këtë hadith: Pejgamberi a.s. ka lexuar këtë ajet 118 të kësaj kaptineje dhe ajetin 36 të kaptinës Ibrahim, e pastaj i ka ngritur duart e ka thënë: “Allah, umetin tim, umetin tim,- dhe ka qarë. Zoti i ka thënë Xhibrilit: Shko te Muhamedi a.s., Zoti yt e di më së miri, e pyete përse qan?- Vjen Xhibrili dhe e pyet e Pejgamberi i tregon, Allahu i thotë Xhibrilit shko dhe thuaji Muhamedit a.s.: Do të bëj të kënaqur ty me umetin tënd dhe nuk lejoj që ti të jesh i brengosur!”
Me ndihmën e Zotit përfundoi përkthimi dhe komentimi i kaptinës “El Maidetu”, lavdi i qoftë Allahut!
6. SURETUL - EN’AM
E zbritur në Meke pas sures Hixhër, ajete: 165
E tërë kjo kaptinë ka zbritur menjëherë dhe është një nga ato kaptinat e gjata që zbritën në Meke.
Tematika e kësaj kaptine ndryshon nga ajo e kaptinave që i mësuam më parë, ngase kjo nuk parashtron rregulla e dispozita që kanë të bëjnë me bashkësinë e muslimanëve siç janë obligimet fetare dhe marrëdhëniet familjare, nuk e përmend çështjen e luftës, nuk përshkruan qëndrimet e ithtarëve të librit e as të hipokritëve.
Si tematikë kryesore e kësaj kaptine është çështja e besimit, respektivisht çështja më e madhe dhe më e rëndësishme, çështja e themeleve të besimit: besimi në Zotin që është një, në shpallje (vahj), në ringjallje dhe në përgjegjësi.
Duke parashtruar fakte të forta e të prera në formë dialogu me politeistët, përveç që mposht kundërshtarët, u tërheq vërejtjen me shembuj të ndryshëm të ndëshkimeve kundër atyre qëpërgënjeshtruan më parë faktet e Zotit.
Përmendet roli i lartë i misionit të pejgamberëve, e në veçanti ai i Ibrahimit a.s., madje parashtron dhjetë porositë, që kanë qenë shpallur edhe në të gjithë librat e mëparshëm.
Përfundon me një ajet që paraqet: pozitën e njeriut ndaj Zotit, caktimin e tij si halif në këtë tokë e jetë, meremetimin e kësaj ekzistence brez pas brezi nëpërmjet duarve të tij, dhurimet e posaçme nga ana e të madhit Zot disa individëve për një qëllim të lartë, e nga urtësia e madhe e Tij për përsosjen e kësaj krijese dhe sistematizimin e jetës së kësaj bote.
Meqë në këtë kaptinë parashtrohet primitivizmi i idhujtarëve, të cilët bënin flijim bagëtinë për hir të idhujve, e tërë kaptina e merr emrin: "En'am - Bagëtitë".
Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëbërësit të madh!
E tërë lavdia i takon Allahut, që krijoi qiejt dhe tokën, që formuloi errësirat e dritën, e megjithëkëtë (që Ai meriton lavdërim) ata që mohuan i barazojnë (idhujt) me Zotin e tyre.
Ai është, që ju krijoi nga balta, e mandej ju caktoi një afat (për vdekje) dhe një afat është i caktuar pranë dijes së Tij, dhe pas (gjithë kësaj të vërtete) ju dyshoni.
Ai është Allahu (që adhurohet e madhërohet prej çka ka) në qiej e në tokë; Ai i di fshehtësitë dhe publikimet tuaja dhe Ai e di atë që bëni.
Nuk ka argument, që iu vjen atyre nga argumentet e Zotit të tyre, e që ata nuk i shmangen.
Ata përgënjeshtruan të vërtetën kur u erdhi, e më vonë do ta kuptojnë lajmin e asaj me të cilën talleshin.
A e vërejtën ata, sa gjenerata para tyre i shkatërruam, e që Ne iu patëm mundësuar atyre (komoditet) në tokë çfarë juve nuk ju mundësuam; iu patëm lëshuar nga qielli shi me bollëk dhe iu patëm bërë, që të rrjedhin lumenj ndër ta, e për shkak të mëkateve të tyre i shkatërruam dhe pas tyre sollëm breza të tjerë.
Edhe sikur të zbritnim ty një libër të shkruar në letër, e ta preknin atë me duart e tyre, ata që mohuan do të thoshin: “Kjo nuk është tjetër përveç një magji e qartë”.
E pastaj thanë: “Pse të mos i zbret atij (Muhamedit) një engjëll (të na thotë për Muhamedin, se është i dërguar)”. E sikur të zbritnim Ne një engjëll çështja do të merrte fund, duke mos iu dhënë atyre afat.
Sikur ta bënim Ne atë (të dërguarin) engjëll, atë do ta bënim (në formë) njeriu e do t’ua përzienim (ngatërronim) atyre atë, që i përzien ata vetes së tyre.
Edhe të dërguarit e tjerë para teje janë përqeshur, e ata që u tallën pësuan (dënim) për shkak se talleshin.[87]
[87] Në vend që adhurimi, madhërimi dhe lavdërimi t’i bëhet vetëm Allahut, që krijoi tërë ekzistencën me të gjitha qeniet dhe komandon me të gjitha ngjarjet e ndodhitë; Atij që është i adhuruar prej gjallesave të qiejve e të tokës, idhujtarët mekas i përshkruanin shok dhe i njihnin për zota idhujt e tyre të gdhendur me duart e tyre dhe nuk kuptonin, se do t’i shkatërrojë Allahu, sikurse i shkatërroi ata para tyre, të cilët ishin edhe më të fuqishëm.
Nga kokëfortësia dhe inati, idhujtarët nuk deshën ta pranojnë Muhamedin a.s. si pejgamber, as Kuranin si shpallje të Zotit. Kërkuan t’u vijë ndonjë melek e të vërtetojë për Muhamedin a.s. etj. Zoti e ngushëllon Muhamedin a.s. për talljet që i bënin, duke i thënë, se edhe me pejgamberët para teje bëheshin kësi talljesh, dhe se Zoti do t’u japë atyre dënimin e merituar.
Thuaj: “Ecni nëpër tokë e mandej shikoni se si qe përfundimi i përgënjeshtruesve.
Thuaj: “E kujt është e tërë kjo në qiej e në tokë?” Thuaj: “Vetëm e Allahut”. Ai ia përcaktoi mëshirën Vetes. Ai do t’ju tubojë në Ditën e Gjykimit, gjë për të cilën nuk ka dyshim. Ata që i shkaktuan humbje vetvetes, ata nuk besojnë.
Vetëm e Tij është gjithçka, që pushon e lëviz natën e ditën. Ai është Dëgjuesi i çdo gjëje dhe është i Gjithëdijshmi.
Thuaj: “A pos Allahut, Krijues i qiejve dhe i tokës, që ushqen të tjerët, ndërsa vetë nuk ushqehet, të pranoj Zot tjetër?” Thuaj: “Unë jam i urdhëruar të jem i pari që bindem dhe (urdhërohem): të mos bëhem kurrsesi nga idhujtarët.
Thuaj: “Vërtet, unë i frikësohem dënimit të Ditës së Madhe, nëse nuk i përulem Zotit tim”.
Kush mënjanohet atë ditë nga ai (dënimi), atë Ai e ka mëshiruar dhe ai është shpëtim i qartë.
Nëse Allahu të godet me ndonjë të keqe, s’ka kush që ta largojë atë pos Tij, e nëse të dhuron ndonjë të mirë, duhet ditur se Ai është i Gjithëfuqishëm për çdo send.
Ai është Mbizotëruesi mbi robërit e Tij. Ai është më i Urti dhe Njohësi i thellë i çdo gjëje.[88]
[88] Në këto ajete sillen argumente të forta për njësinë e Zotit, për fuqinë e Tij të pakufishme, me të cilën ndëshkon disa në këtë jetë, dhe derisa është Mëshirues, ai shumicës i jep afat të mendojë e të vështrojë dhe të gjejë të vërtetën, përndryshe Atij nuk mund t’i iki askush, sepse në Ditën e Gjykimit do t’i tubojë të gjithë.
Idhujtarët i thanë Muhamedit a.s. të shkojë dhe të adhurojë idhujt, e ata së bashku me të do të adhurojnë Zotin e vërtetë. Muhamedi e refuzoi propozimin e tyre, duke iu tërhequr vëmendjen në madhërinë e Zotit, e në anën tjetër në paaftësinë e zotave të trilluar, si për këtë jetë, si për Ditën e Gjykimit, kur askush s’ka gjë në dorë pos Allahut, dhe iu tha se askush mos qoftë besimtar unë,- tha ai, -jam i pari.
Thuaj: “Cili send ka dëshminë më të madhe?”Thuaj: “Allahu është Dëshmues mes meje e jush, e mua më është shpallur ky Kuran që me të t'ju tërheq vërejtjen juve dhe atij që i komunikohet (dhe të gjithë atyre që vijnë pas jush deri në Ditën e Kijametit). A ju po dëshmoni se pos Allahut ka të adhuruar të tjerë që meritojnë adhurimin?!” Thuaj: “Unë nuk dëshmoj!” Ai është i Vetmi i Adhuruar me të drejtë, dhe unë jam i pastërt nga ajo që ju i shoqëroni!”
Atyre që Ne iu kemi dhënë librin, e njohin atë (Muhamedin) sikurse i njohin bijtë e tyre. Janë ata që asgjësuan vetveten, prandaj nuk besojnë.
Kush është më mizor se ai, që ndaj Allahut shpif gënjeshtra apo ka përgënjeshtruar faktet e Tij? S’ka dyshim, shpifësit dhe gënjeshtarët nuk kanë shpëtim.
Përkujto ditën kur Ne i tubojmë të gjithë dhe iu themi atyre që i shoqëruan (Allahut të adhuruar të tjerë): “Ku janë ata të shoqëruarit tuaj që i trillonit?”
Atëherë (pas atij sprovimi) përgjigje tjetër s’u mbetet përveç të thonë: “Për Allahun, o Zoti ynë, ne nuk ishim idhujtarë!”
Shih se si bëjnë gënjeshtra kundër vetes dhe si u shkoi huq ajo që trillonin!
Ka prej tyre që ty të dëgjojnë (kur lexon Kuranin). Po, Ne kemi krijuar mbulesë mbi zemrat e tyre që të mos e kuptojnë atë dhe në veshët e tyre sajuam shurdhim, dhe edhe sikur t’i shohin të gjitha faktet, ata nuk besojnë, derisa kur vijnë te ti e të polemizojnë. Ata që mohuan thonë: “Nuk është tjetër ky (Kurani) vetëm se mit i hershëm.
Ata ndalojnë (të tjerët) nga ai dhe vetë largohen prej atij (Kuranit), e me atë nuk shkatërrojnë tjetër vetëm se veten, dhe nuk e hetojnë.
E sikur t’i shihje ata kur janë ndalur pranë zjarrit e thonë: “Ah sikur të ktheheshim (në Dunja), që të mos përgënjeshtrojmë faktet e Zotit tonë e të bëhemi nga besimtarët (atëherë me të vërtetë do të shihje tmerr për ta)!”
Jo (s’është ashtu siç thonë ata), po atyre iu doli në shesh ajo që e mbanin fshehtë më parë, prandaj edhe sikur të ktheheshin ata, do ta përsëritnin atë që e kishin të ndaluar, e s’ka dyshim, ata janë gënjeshtarë.
Ata thanë: “Nuk ka tjetër, vetëm kjo jeta jonë në këtë botë, dhe ne nuk do të ringjallemi”.[89]
[89] Idhujtarët i thanë Muhamedit a.s., se përveç nesh, që nuk po të besojmë se je i dërguar, këtë nuk po ta vërtetojnë, as jehuditë, e as të krishterët, e kush do të vërtetojë për ty? Atëherë zbriti ajeti, ku iu thuhet se Zoti i Madhëruar dëshmon për të, s’ka dëshmi tjetër më të madhe. Me këtë ajet vërtetohet gjithashtu se Muhamedi a. s. iu është dërguar jo vetëm arabëve dhe gjeneratës që e panë dhe e dëgjuan, por iu është dërguar të gjithë njerëzve, të gjitha gjeneratave, që do t’i arrijë Kurani deri në Kijamet.
Ata e njihnin Muhamedin a.s., se nuk ishte gënjeshtar, por nga inati shpifnin edhe kundër Zotit, duke thënë se Kurani që ishte fjalë e Zotit është mit i të parëve. Ata do të pendohen në Ditën e Gjykimit, do të mohojnë turpësinë e tyre, do të përligjin të vërtetën, do të dëshirojnë të kthehen edhe një herë në dynja, që të besojnë dhe të bëjnë punë të mira, por atëherë është vonë, atëherë janë në buzë të xhehenemit, duke u hudhur në të.
Dhe sikur t’i kishe parë ata kur të ndalohen para Zotit të tyre e iu thuhet atyre: “A nuk është kjo (ringjallja) e vërtetë?” Ata thonë: “ Po, për Zotin tonë!” Thotë: “Shijoni pra dënimin për atë që mohonit!”
Ata që përgënjeshtruan se do të takohen me Allahun (në Ditën e Gjykimit) kanë humbur. Derisa t’u vijë Momenti (Kijameti) befas, e atëherë do të thonë: “Të mjerët ne për atë që lëshuam” (nga punët e mira në Dunja), dhe ata do t’i bartin gabimet e veta në shpinë. Sa e shëmtuar është ajo që bartin!
Jeta e kësaj bote nuk është gjë tjetër vetëm se një përjetim e mashtrim. S’ka dyshim se bota tjetër është më e dobishmja për ata që ruhen. A nuk logjikoni?
Ne dimë se ty të brengos ajo që thonë, e ata nuk të akuzojnë për gënjeshtar, por ata mizorë mohojnë argumentet e Allahut.
Janë përgënjeshtruar të dërguar para teje, e duruan atë përgënjeshtrim dhe u torturuan përderisa iu erdhi ndihma Jonë, prandaj s’ka kush që ndryshon fjalët (premtimet) e Allahut. E ti je i njohur me disa nga ngjarjet e të dërguarve (edhe ti do të ndihmohesh sikurse ata).
Por nëse refuzimi i tyre të është bërë brengë e madhe, ti kërkoje, nëse ke mundësi ndonjë vrimë në tokë, ose shkallë në qiell e t’u sjellësh atyre ndonjë argument (po ti s’mund ta bësh këtë). Të kishte dashur Allahu i kishte tubuar në rrugë të drejtë; po ti mos u bëj nga të padijshmit (dhe mos u brengos) .[90]
[90] Ndërkohë që një pjesë e jobesimtarëve e mohonte mundësinë e ringjalljes dhe përgjegjësinë në botën tjetër, Kurani parashtron në mënyrë figurative paraqitjen e atyre para Gjykatësit suprem, dëshpërimin e tyre pse nuk besuan të vërtetën dhe na sugjeron atë, se jeta e kësaj bote, në krahasim me jetën e botës së amshueshme është një lojë e mashtrim.
Kundërshtarët e fyenin Muhamedin a.s. duke i thënë: rrenacak, magjistar, fallxhor etj., edhe pse e dinin se ai ishte i drejtë, besnik, i sinqertë. Ai ishte i njohur në Mekë si njeriu më i drejtë, prandaj edhe i patën dhënë ofiqin “El-Emin” - më besniku, qysh më parë se t’i vinte shpallja prej Zotit. Kur i erdhi, nuk deshën ta pranojnë dhe filluan ta fyejnë, e Zoti i thotë mos u brengos për atë që po të thonë. Ata janë duke mohuar argumentet e Zotit, mandej edhe pejgamberët para teje i kanë fyer, por ata duruan, duro edhe ti, se ndihma e Zotit është e sigurt, atë s’ka kush që mund ta pengojë.
Zoti Fuqiplotë i thotë Muhamedit a.s. mos e ngushto veten pse nuk po besojnë; ti nuk ke mundësi t’i vësh në rrugë të drejtë; ajo është punë e Zotit; Ai e di se kush do të besojë e kush jo, e ti duhet ta dish fuqinë dhe mjeshtrinë e Zotit e të jesh i qetë.
Vetëm ata që kanë dëgjim të shëndoshë i përgjigjen (ftesës). Të vdekurit (ata që nuk dëgjojnë dhe nuk besojnë) Allahu i ringjall, e pastaj tek Ai kthehen (u jep atë që e meritojnë).
Dhe thanë: “Përse të mos i zbret atij (Muhamedit) një mrekulli nga Zoti i tij?” Thuaj: “S’ka dyshim se Allahu ka fuqi t’ia zbresë një mrekulli, por shumica e tyre nuk e dinë (se çka do t’i gjente më pas).
Nuk ka asnjë gjallesë në tokë dhe as shpendë që fluturon me dy krahë, e që nuk janë të ndara në grupe (të ndryshme), sikurse edhe ju (Zoti i krijoi, i pajisi si juve). Asgjë nuk kemi lënë pas dore nga Evidenca. Më në fund te Zoti i tyre do të tubohen.
E ata që i bënë të rreme faktet Tona janë shurdhmemecë të mbetur në errësira. Allahu e humb kë të dojë dhe e vë në rrugë të drejtë atë që do.
Thuaju: “Nëse iu vjen dënimi nga Allahu, ose iu vjen Kijameti, më tregoni, nëse jeni të sinqertë, a do të thirrni dikë tjetër pos Allahut (për ndihmë)!”
Jo, vetëm Atij (Allahut) do t’i luteshit, e nëse do Ai, ju heq atë për çka i luteni, e do t’i harronit ata (zota) që ia shoqëronit.
Ne kemi dërguar (pejgamberë) edhe te popujt para teje (e derisa nuk dëgjuan), i dënuam me skamje e mjerim, ashtu që të përulen.
E pse të mos përuleshin, kur ju erdhi atyre dënimi jonë? Por zemrat e tyre ishin ngurosur, po edhe djalli ua hijeshoi atë që bënin.
Meqë lanë pas dore atë me çka u këshilluan (t’i drejtohen Zotit), Ne ua hapëm dyert e çdo gjëje (begatie) derisa kur u gëzuan për atë që iu ishte dhënë, i kapëm befas, e ata mbetën të zhgënjyer,
ndaj u zhduk mbeturina e fundit e popullit mizor. Pra, lavdia i qoftë Allahut, Zotit të botëve![91]
[91] Njerëzit janë të atillë, që iu përgjigjen udhëzimeve të pejgamberit dhe shpalljes së Zotit dhe të atillë që nuk duan të dëgjojnë, prandaj t’i këshillosh ata ishte si t’i këshillosh të vdekurit. Zoti do t’i ringjallë të dy palët dhe do t’u japë shpërblimin e merituar.
Kërkonin prej Muhamedit a.s. t’u sjellë ndonjë mrekulli konkrete, siç ishte Deveja e Salihut, Shkopi i Musait, Tryeza e Isait etj.. Ata nuk e dinin, se po t’u sillej diçka e tillë e ata të mos besonin, do t’i kapte menjëherë dënimi. Allahu që krijoi çdo gjallesë në tokë e në qiell, i ndau në grupe të llojllojshme, i furnizoi dhe i përcolli secilën prej tyre; Ai është i Plotfuqishëm t’i sjellë Muhamedit a.s. çfarëdo mrekullie që dëshiron, por Ai vepron sipas dijes së vet.
Veshi që nuk dëgjon të dobishmen, dhe gjuha që nuk thotë të vërtetën, mjerisht janë të humbura dhe janë me defekte.
Çdo besim në diçka tjetër pos në Allahun është i rremë, pse në momentet e vështira çdokush i drejtohet Zotit, e jo atij që s'ka fuqi.
Ndonjë masë ndëshkuese nga Zoti kundër njerëzve në këtë jetë ka për qëllim edukimin, por zemërfortët nuk i vënë veshin një mase të tillë derisa t’i përfshijë ndonjë katastrofë e përgjithshme.
Zullumqarët do të zhduken, herët a vonë, ashtu sikurse u zhdukën idhujtarët mekas. Çdo popull që bën zullum, ai ka për t’u zhdukur.
Thuaj: “Nëse Allahu ua merr dëgjimin, shikimin dhe ua mbyll zemrat, pos Allahut cili zot tjetër do t’ua sjellë atë?”. Shih se si ua sqarojmë faktet e megjithëkëtë ata nuk ua vënë veshin!
Thuaj: “Më tregoni nëse dënimi nga Allahu ju vjen befas ose me parashenja, a shkatërrohet kush tjetër pos popullit mizor?”
Ne të dërguarit nuk i dërgojmë ndryshe vetëm si përgëzues dhe qortues. E kush besoi dhe u përmirësua, ata nuk kanë as frikë as brengë.
Ata që i përgënjeshtruan faktet tona, ata i kap dënimi ngase nuk respektuan normat.
Thuaj: “Unë nuk ju them juve, se i kam në kompetencë depot e Allahut (e t’ju sjell mrekulli), as nuk pretendoj se i di fshehtësitë (e t’ju tregoj, se kur do t’ju vijë dënimi), as nuk ju them se unë jam engjëll. Unë ndjek vetëm atë që më shpallet mua. Thuaj: “A janë baras i verbri dhe ai që sheh?” A nuk mendoni?
Ti tërhiqju vërejtjen me këtë (Kuran) atyre që i frikësohen tubimit para Zotit të tyre, në mënyrë që të ruhen, sepse pos Tij nuk do të ketë, as mbrojtës, as ndërmjetës.
Dhe mos i përze ata që adhurojnë Zotin e tyre mëngjes e mbrëmje, duke pasur si qëllim (me adhurimin e tyre) Fytyrën e Allahut (duke qenë të sinqertë ndaj Tij). Ti nuk përgjigjesh asgjë nga llogaria e tyre e as ata nuk kanë kurrfarë përgjegjësie nga llogaria jote, e po i dëbove ata do të bëhesh nga të padrejtit.[92]
[92] Zoti xh. sh. iu sjell fakte të sigurta mohuesve për fuqinë e Tij dhe për të mirat me të cilat i pajisi njerëzit vetëm Ai e askush tjetër.
Pejgamberët gjithnjë i kanë gëzuar besimtarët me atë që iu ka premtuar Zoti, dhe iu kanë tërhequr vërejtjen refuzuesve për tmerret e dënimit, pra askush nuk ka të drejtë të thotë se nuk ka ditur. Pejgamberi urdhërohet t’u thotë atyre që kërkonin prej tij mrekulli të posaçme; se ai nuk e ka atë fuqi, që të bëjë çka të dojë, të lajmërojë për momentin e dënimit që e meritonin; se nuk ishte melek që të mos ecë, të mos hajë etj.. Të gjitha këto janë në Dorë të Zotit; thuaj: unë jam njeri, unë i përmbahem asaj që më shpall Zoti. Sikundër po shihet Pejgamberi ynë asnjë herë nuk pretendoi në diçka mbinatyrore, edhe pse kishte virtyte e cilësi shumë të larta e të veçanta në krahasim me njerëzit e tjerë. I tërë qëllimi i tij ishte t’i orientojë njerëzit tek Fuqiploti, duke mos lejuar kult individi, mirëpo janë të kota rrezet e diellit për të verbrin. I tillë është ai që nuk e angazhon mendjen për të gjetur të vërtetën.
Një pari kurejshite vjen te Pejgamberi a.s. e i thotë: Largoji prej vetes disa muslimanë të varfër e të dobët si: Suhejbin, Hababin, Bilalin, Amarin etj., e afrona neve që jemi populli yt, e ndoshta do të pranojmë ty Pejgamber. Pejgamberi lakmoi për besimin e mundshëm të asaj parie, e cila do të ndihmonte shumë në përhapjen e Fesë Islame, mirëpo Zoti, i cili i di të gjitha fshehtësitë, e dinte edhe qëllimin arrogant të asaj parie, prandaj me këtë ajet Kurani, e udhëzon Muhamedin a.s. për qëndrimin që duhet të mbajë dhe i tha: Mos i largo...
Kështu Ne i sprovojmë disa me disa të tjerë (pasanikun me varfanjakun, atë me autoritet dhe atë pa të), ashtu që të thonë: “A këta janë në mesin tonë që Allahu u dhuroi të mira (dhe i udhëzoi në rrugën e drejtë pos nesh)?” A nuk është Allahu më i Dijshmi për ata që janë mirënjohës?!...
E kur të vijnë ty ata që i besojnë ajetet tona thuaju: “Selamun alejkum, Zoti juaj ia obligoi Vetes mëshirën. Kush bën prej jush ndonjë të keqe pa dije, e mandej pas asaj (të keqe) pendohet dhe përmirësohet, s’ka dyshim se Allahu është Shumëfalës dhe është Mëshirues i madh.
Ja, kështu Ne i sqarojmë argumentet, në mënyrë që të dalë në shesh rruga e kriminelëve.
Thuaj: “Unë jam i ndaluar të adhuroj ata që i adhuroni ju, pos Allahut! Thuaj: “Unë nuk i ndjek dëshirat tuaja, pse atëherë do të isha i humbur e jo prej të udhëzuarve (në rrugë të drejtë).
Thuaj: “Unë i përmbahem të vërtetës (që më erdhi) nga Zoti im. Ju e përgënjeshtruat atë, e ai që kërkoni t'ju vijë më shpejt (dënimi), nuk është në dorën time, vendimi i takon vetëm Allahut; Ai e rrëfen të vërtetën dhe Ai është më i Miri i gjykatësve.
Thuaj: “Sikur të ishte në dorën time ai, që kërkoni t’ju vijë më shpejt, çështja mes meje dhe jush do të ishte e përfunduar. Allahu është më i Dijshmi për mizorët.
Çelësat e fshehtësive janë vetëm tek Ai, atë (fshehtësinë) nuk e di kush pos Tij. Ai e di çka ka në tokë dhe në det, Ai e di për çdo gjeth që bie dhe s’ka kokërr në thellësi të tokës, s’ka të njomë dhe s’ka të thatë, që nuk është (shënuar) në Librin e Qartë (Levhi - Mahfudh).
Ai është që i ngrie (i merr) shpirtrat tuaj natën (kur jeni në gjumë), dhe e di çka vepruat ditën, pastaj ju ngjall-zgjon në të (ditën) deri në afatin e caktuar (vdekje). Pastaj do të ktheheni e do t’ju njoftojë me atë që keni pas vepruar.
Vetëm Ai është Mbizotëruesi mbi robërit e vet. Ndaj juve ju dërgon rojë (cakton engjëj) derisa t’i vijë ndonjërit prej jush vdekja, atij ia marrin shpirtin të dërguarit tanë (të tjerë) dhe ata nuk bëjnë kurrfarë lëshimi.
Pastaj i kthehen Allahut, Sunduesit të vërtetë të tyre. Vetëm i tij është sundimi (gjykimi) dhe Ai është më i Shpejti i llogaritësve.[93]
[93] Paria mekase ishte e rendit feudal, mendonte se ishte e privilegjuar, edhe te Zoti dhe te Pejgamberi i Tij, prandaj i brente pozita e afërt te Pejgamberi a.s. e disave që kishin qenë robër, që nuk ishin të origjinës arabe ose kurejshite. Zoti xh. sh. i tregoi Muhamedit a.s., se ai e di më së miri për atë që është mirënjohës dhe atij ia dhuron rrugën e drejtë, e di edhe për atë që është bukëpërmbysur dhe e lë në errësirë. Mandej, e urdhëron Muhamedin që ata, besimtarët e sinqertë t’i përshëndesë përpara tyre, t’ju rrëfejë se ai që pendohet për gabimin e bërë pa dije Zoti do t’ia falë.
Idhujtarët talleshin me Muhamedin a.s. për kërcënimet, me të cilat u tërhiqte vërejtjen e i thoshin: ku janë ato dënime për të cilat thua? Muhamedi a.s. iu tha, se ajo çështje nuk është në dorën time, është çështje e Zotit, vetëm Ai i di të fshehtat, di për çdo qenie në tokë apo në ujë, e di për farën në thellësi të tokës, se a do të mbijë ose jo, ia di vendin ku gjendet, e di për çdo gjeth që bie, i di të gjitha në tërësi e në hollësi.
Çështjet e fshehta nuk i di kush, pos Zotit. Ai ndodh që ndonjë pejgamber ta njoftojë për ndonjë sosh.
Gjumi është një nimet i madh prej Zotit, nuk është vdekje e vërtetë, por jo edhe jetë frytdhënëse.
Çdo njeri ka rojë engjëjsh të caktuar prej Zotit, të cilët e përcjellin deri në momentin e vdekjes, e në atë moment vijnë engjëjt e tjerë, të caktuar për marrjen e shpirtit. Engjëjt nuk guxojnë t'i shmangen detyrës së vet, as sa qimja e flokut.
Thuaj: “Kush ju shpëton prej errësirave (trishtuese) të tokës e të detit, e (nga trishtimi) ju e lutni atë haptas e fshehtas (duke thënë), nëse Ai na shpëton prej kësaj, ne do të jemi (besimtarë) mirënjohës?”
Thuaj: “Allahu ju shpëton nga ajo dhe nga çdo brengosje. Megjithëkëtë ju Atij i përshkruani shok.
Thuaj: “Ai ka fuqi (t’ju shpëtojë, por edhe) t’ju sjellë dënim prej së larti, ose prej së poshti nën këmbët tuaja, apo t’ju ndajë në grupe e ta luftoni njëri-tjetrin. Shih se si i sqarojmë faktet në mënyrë që të kuptojnë”.
E populli yt e konsideroi atë (Kuranin) të rremë, porse ai (Kurani) është i vërtetë. Thuaj: “Unë nuk jam roje e juaj”.
Çdo lajm e ka afatin e realizimit, e më vonë, ju do të kuptoni.
Kur sheh ata se janë thelluar me tallje në argumentet (ajetet) Tona, largohu prej tyre derisa të kalojnë në një bisedë tjetër. Nëse djalli të bën të harrosh (e rri me ta), pasi të bie ndër mend, mos rri me popullin mizor.
Për ata (besimtarët) që ruhen (nga tallja) s’ka kurrfarë përgjegjësie (për talljen e mosbesimtarëve), mirëpo këshilloni ata (mosbesimtarët), në mënyrë që të ruhen (nga tallja).
Hiqu atyre që e marrin fenë për lojë e dëfrim (në vend që ta respektojnë) dhe i ka mashtruar jeta e kësaj bote. Ti përkujto me të (Kuranin), që të mos bjerë njeriu viktimë e asaj që ka vepruar, e që s’ka mbrojtës as ndërmjetësues për të pos Allahut. Madje ai (njeri) edhe nëse jep çdo lloj shpagimi nuk i pranohet. Të tillët janë ata që ranë viktimë e asaj që punuan. Ata, për shkak se mohuan për pije kanë ujë të vluar e dënim të idhët.
Thuaj: “A pos Allahut të adhurojmë atë që nuk na sjell, as dobi, as dëm dhe të kthehemi mbrapa (në kufr) pasi Allahu na vuri në rrugë të drejtë, dhe atëherë të bëhemi sikurse ai, të cilin djajtë e kanë rrëmbyer (e kanë bërë për vete), duke e lënë të hutuar në tokë, që edhe pse ai ka shokë, që e thërrasin në rrugë të drejtë (i thonë): "Eja te ne" (ai nuk përgjigjet)? Thuaj: "I vetmi udhëzim është ai udhëzimi i Allahut, dhe se jemi urdhëruar, që t'i dorëzohemi Zotit të botëve.
(Na është thënë) Dhe faleni namazin dhe kini frikë prej Tij, se Ai është tek i Cili do të tuboheni.
E Ai është që krijoi qiejt dhe tokën, me qëllim të caktuar, e (ruajuni dënimit) ditën kur thotë: “Bëhu”! Ajo bëhet. Fjala e Tij është e njëmendtë dhe Atij i takon sundimi Ditën kur i fryhet “Surit”. Ai është i Dituri i të fshehtës dhe të dukshmes, është më i Urti dhe Njohësi i çdo gjëje me hollësi.
Përkujtoju (o i dërguar), kur Ibrahimi i tha babait të vet Azerit: “A statuja (idhuj) adhuron për zota? Unë po të shoh ty dhe popullin tënd në një humbje të sigurt.
E kështu Ibrahimit ia mundësuam t’i shohë madhësitë e qiejve e të tokës për t’u bërë edhe më i bindur.
E kur atë e mbuloi nata, ai pa një yll e tha (popullit të tij si argument kundër tyre)! “Ky është Zoti im!” E kur u zhduk ai (perëndoi) tha:” Unë nuk i dua ata që humben”.
Kur e pa hënën të posalindur tha: “Ky është Zoti im! E kur perëndoi ajo tha: “Nëse Zoti im nuk do të më kishte udhëzuar, unë do të bëhesha prej njerëzve të humbur!”
Kur e pa diellin të lindur tha: “Ky është Zoti im, ky është më i madh!”, e kur ai perëndoi tha: “O populli im, unë jam i pastër nga ajo që ju i shoqëroni!”
Unë me veten time i drejtohem Atij, që krijoi qiejt e tokën, larg besimeve të tjera; unë nuk jam prej atyre që i përshkruajnë shok!
Po atë (me Ibrahimin) e polemizoi populli i tij e ai tha: “A polemizoni me mua, rreth Allahut e Ai më udhëzoi?” Unë nuk iu frikohem atyre që ju ia bëni shok, vetëm nëse Zoti im do ndonjë send (të më godasë, ai më godet). Me dijen e Tij Zoti im ka përfshirë çdo send, a nuk e merrni me mend?”
E si t’ju frikohem atyre, që ju ia shoqëruat, e ju nuk frikësoheni për atë që i shoqëruat Allahut pa pasur kurrfarë argumenti. E cili grup, pra, është më i drejtë të jetë i sigurt, nëse jeni që kuptoni?
Ata që besuan dhe besimin e tyre nuk e ngatërruan me besim të kotë, atyre u takon të jenë të sigurt dhe ata janë në rrugë të drejtë.
Këto janë argumentet tona, që ia dhamë Ibrahimit kundër popullit të tij. Ne ngrejmë në shkallë të lartë atë që duam. Vërtet Zoti yt është më i Urti (që çdo send e vë në vendin e vet), dhe është i Gjithëdijshmi (të Cilit nuk i fshihet asgjë).[94]
[94] I ati i Ibrahimit a.s. dhe populli i tij besonin në shumë zota. Në asi zotash, të gdhendur nga guri, nga druri, nga metali i trajtësuar si statuja, por edhe në trupa qiellorë, si në yje, diell e hënë. Paraqitja e Ibrahimit a.s. sikurse e beson një herë një yll e pastaj hënën dhe diellin ka si qëllim dialogun me anën e të cilit do ta bindte kundërshtarin për besimin e tij të gabuar. Për ndryshe Ibrahimi asnjëherë nuk ka pasur dyshim në Zotin e vërtetë Krijues.
Ne atij (Ibrahimit) i falëm Is’hakun dhe Jakubin dhe secilin prej tyre e udhëzuam. Më parë edhe Nuhun e patëm udhëzuar. E nga pasardhësit e tij (të Ibrahimit) udhëzuam Davudin, Sulejmanin, Ejubin, Jusufin, Musain dhe Harunin. Kështu i shpërblejmë bamirësit.
(shpërblyem) Edhe Zekerijanë, Jahjanë, Isain, Ilijasin të gjithë prej të mirëve të përsosur.
(shpërblyem) Edhe Ismailin, Eljesanë, Junusin dhe Lutin. Të gjithë këta i veçuam mbi njerëzit e tjerë.
Edhe disa nga prindërit, nga pasardhësit dhe nga vëllezërit e tyre i zgjodhëm (për pejgamberë) dhe i udhëzuam në rrugë të vërtetë.
Ky është udhëzim i Allahut, udhëzon me të kë të dojë nga robërit e Tij. E sikur t’i përshkruajnë shok Zotit (edhe ndonjë nga këta) kishte për t’iu shkuar huq ajo që kanë vepruar.[95]
[95] Në këto ajete përshkruhet qëndrimi jo korrekt i disa njerëzve. Kur kanë vështirësi ose kanë ndonjë frikë të madhe, i luten Zotit, i luten Atij që është për t’iu lutur, por kur çlirohen, harrojnë, bile edhe e mohojnë. Zoti ka fuqi të ndëshkojë me lloj-lloj ndëshkimesh: me fatkeqësi natyrore, si nga qielli me ndonjë stuhi, vërshim etj., ashtu edhe nga toka me ndonjë tërmet, shembje etj., por edhe ti përçajë njerëzit, që ta luftojnë njëri-tjetrin. Këto janë masa për ata që nuk respektojnë mësimet e Zotit, Kuranin, e as këshillat e Pejgamberit a.s., prandaj besimtari nuk duhet të pajtohet me talljet që bëhen në llogari të fesë, e nëse s’ka tjetër mundësi, ai duhet të largohet nga ai vend. Megjithatë duhet të përkujtojmë ata që i ka mashtruar kjo jetë dhe kanë lënë pas dore jetën e vërtetë e të amshueshme, se gabimet e bëra nuk kanë me çka t’i shpaguajnë.
Nëse njeriu lë pas dore udhëzimet e Zotit, ai i përngjan një të humburi në një shkretëtirë, që ka mbetur hajran-i hutuar dhe s’ka kush që mundet ta shpëtojë, pos Zotit, por Ai nuk i shpëton kriminelët.
Në këto ajete janë të përmendur me emra tetëmbëdhjetë pejgamberë bashkë me Ibrahimin a.s.. Ibrahimi ishte i shtyrë në moshë, kur i dhuroi Zoti djalin Is-hakun, e gëzoi edhe më shumë kur e arriti edhe djalin e djalit Jakubin pejgamber. Përmendet Nuhu si paraardhës i Ibrahimit dhe si babai i dytë i njerëzimit. Davudi dhe Sulejmani ishin, edhe pejgamberë, edhe mbretër. Ejubi dhe Jusufi, që të dy u sprovuan me shumë vuajtje, prandaj përmendet ndaj njëri-tjetrit, kurse Musai e Haruni ishin vëllezër. Zekerijai, Jahjai, Isai dhe Iljasi ishin të dalluar me modesti ndaj përjetimeve të kësaj jete. Ismaili ishte bir i Ibrahimit, por nga tjetër nënë, e Luti djali i vëllait të Ibrahimit. Pejgamberët e përmendur këtu, nuk janë radhitur sipas rendit historik, por sipas cilësive të tyre të posaçme.
Edhe pejgamberëve do t’u shkonte huq mundimi, nëse do të gabonin rreth besimit në Zotin një, pra kuptohet se sa rrezik është t’i mendohet ndonjë shok Atij. Pejgamberi ynë, Muhamedi a.s. është më i lavdishmi, sepse është i urdhëruar t’i marrë shembull virtytet e pejgamberëve të tjerë dhe të grumbullojë cilësi të tëra, që për pejgamberët e tjerë ishin të posaçme.
Ata ishin që iu patëm dhënë librin, urtësinë e pejgamberllëkun; e nëse këta (idhujtarët mekas) e refuzojnë këtë (pejgamberllëkun tënd), Ne e kemi siguruar këtë me një popull që nuk e refuzon.
Ata (të dërguarit e përmendur) ishin që Allahu i vuri në rrugë të drejtë, prandaj ti merri shembull në udhëzim. Thuaj: “Unë nuk kërkoj për këtë (komunikimin e Kuranit) shpërblim prej jush. Ky nuk është tjetër, përveç një këshillë për mbarë njerëzit.”
Ata (mohuesit) nuk e njohën Allahun sa duhet njohur Atë, kur thanë: “Allahu nuk i shpalli gjë asnjë njeriu!” Thuaj: “Kush e zbriti librin, me të cilin erdhi Musai, e që ishte dritë e udhërrëfyes për njerëz, e të cilin ju e bëni të shpërndarë në letra, që disa i paraqisni, kurse shumicën e fshihni. Dhe u mësuat çka nuk e dinit ju, as prindërit tuaj? Thuaj: (e zbriti) Allahu”. Mandej lëri ata që luajnë në atë kotësinë e tyre.
Edhe ky (Kuran) është libër që e zbritëm; është i bekuar, vërtetues i të mëparshmes, e që t’i tërheqësh vërejtjen (banorëve të) nënës së fshatrave (Mekes), dhe atyre përreth saj (mbarë botës). Ata që e besojnë Ahiretin, besojnë në të (Kuranin), ata edhe e falin namazin rregullisht.
E kush është më gabimtar i madh, se sa ai që trillon rrenë ndaj Zotit, ose thotë: “Mua po më shpallet, e nuk i është shpallur asgjë, ose se sa ai që thotë: “Do të thur diçka të ngjashme me atë që e ka zbritur Allahu”. E, sikur t’i shihje mizorët kur janë në agoninë e vdekjes, e engjëjt kanë shtrirë duart e veta (me ndëshkim) e (iu thonë): “Shpëtojeni pra veten (nëse mundeni). Tashti përjetoni dënimin e turpshëm, për shkak se thoshit të pavërtetën për Allahun, dhe ndaj argumenteve të Tij ishit kryeneçë.” (atëherë vërtet do të shihje një dënim të tmerrshëm).
(Allahu do t’u thotë): “Në të vërtetë ju na erdhët një nga një (të vetmuar), ashtu si ju krijuam së pari; keni lënë prapa shpinës atë që iu patëm dhënë, e nuk po shohim se i keni me vete ndërmjetësit tuaj, të cilët i mendonit, se për ju janë ndihmëtarë (i shoqëronit Allahut). S’ka dyshim, është këputur lidhja mes jush, dhe mbaroi ajo çka mendonit (ndërmjetësues apo zota të tjerë).”[96]
[96] Pasi iu tërhoqi vërejtjen atyre, që donin të mohonin mundësinë e shpalljes së Zotit pejgamberëve, dhe jehudive, që e falsifikonin Tevratin, duke fshehur atë që kishte të bënte me lajmin mbi ardhjen e pejgamberit të fundit, Muhamedit a.s., edhe atyre që përpiqeshin të paraqiteshin si pejgamberë të rrejshëm, apo përpiqeshin të thurnin diçka të ngjashme me Kuranin - fjalë e Zotit, në ajetet e fundit përshkruhet dënimi i mizorëve mu në çastin e vdekjes, të cilin e zbatojnë engjëjt dhe ju japin mundime të mëdha, e më në fund përshkruhet edhe paraqitja e secilit të vetmuar para Zotit, pa pasuri e pa pasardhës, ashtu si kanë ardhur në këtë jetë dhe demaskimi që do t’u bëhet atyre, që i bënë shok ose i luten tjetër kujt, pos Zotit.
S’ka dyshim, Allahu është zbërthyes i farës (i kokrrës së saj) dhe i bërthamës (së pemës). Ai nxjerr të gjallin nga i vdekuri dhe Ai është nxjerrës i të vdekurit nga i gjalli. Ky është Allahu, e si atëherë shmangeni. (nga besimi)!
Ai është krijues i dritës së mëngjesit. Natën e bëri kohë pushimi, e diellin dhe hënën për llogaritje të kohës. Ky (rregull) është caktim i të Plotfuqishmit, të Gjithëdijshmit.
Ai është që krijoi yjet për ju, që me ta të orientoheni në errësira, kur jeni në tokë ose në det. Vërtet Ne i shpjeguam argumentet tona për një popull që di të mendojë.
Ai është që ju krijoi (filloi) prej një njeriu; aty (mbi tokë) jetoni (qëndroni) dhe nën të do të pushoni. Ne ia sqaruam argumentet një populli, që di të kuptojë.
Ai është që lëshon nga lart shiun e me të nxjerr bimën e çdo sendi dhe prej bimës nxjerrim gjelbërim dhe prej tij (prej gjelbërimit) kokrra të dendura në kallinj. E nga hurmat, nga sythat e tyre kalaveshë të afërt (për t’i vjelë). Edhe kopshte me hardhi, ullinj e shegë të ngjashme (në dukje) e të llojllojshme (në shije). Shikoni pra, frutat e tyre kur i formojnë dhe kur piqen (të gjitha këto nga shiu). Edhe në këto ka fakte për njerëzit që besojnë.
E (idhujtarët) xhinët ia bëjnë shokë Allahut, e në të vërtetë Ai i krijoi ata (xhinët), dhe duke mos patur kurrfarë dije, ata shpifën se Ai (Zoti) ka djem e vajza. Larg (shpifjeve) është madhëria e Tij e lartë.
Ai (Allahu) është, që krijoi (pa kurrfarë shembulli) qiejt dhe tokën (e duke qenë i tillë), e si do të ketë Ai fëmijë kur nuk pati bashkëshorte?!... Çdo send e krijoi Ai, dhe është më i Dijshmi për të gjitha sendet e krijuara.
Ky është Allahu, Zoti juaj, nuk ka të adhuruar të vërtetë përveç Tij, Krijues i çdo sendi, pra adhurojeni Atë; Ai është Mbikëqyrës ndaj çdo sendi.
Të parët (e njerëzve) nuk mund ta përfshijnë Atë, e Ai i përfshin të parët. Ai është shumë i Kujdesshëm, hollësisht i Njohur.[97]
[97] Në këto ajete u fol mbi fuqinë e pakufishme të Zotit Krijues, i cili nga sendi i thatë, i vdekur e i keq, nxjerr të njomin, të gjallin, të mirin, dhe anasjelltas. Ai është që pas pushimit dhe errësirës së rëndë të natës, na gëzon me agimin e mëngjesit. Ai është që me krijimin e yjeve të llojllojshme, na mundësoi të llogarisim kohën tonë dhe të orientohemi. Për këtë duhet menduar. Ai është që na mundësoi jetë mbi tokë dhe jetë nën tokë deri në Ditën e Gjykimit. Vetëm fuqia dhe mjeshtëria e Tij bën që prej të njëjtit shi të mbijnë bimë të ndryshme me shije e forma të llojllojshme.
Me gjithë këto fakte bindëse disa njerëz besuan edhe zota të tjerë të trilluar. Madje disa të tjerë thanë, se Zoti, larg qoftë asaj fjale, ka fëmijë; djem si Uzejri e Isa, e vajza, engjëjt. Ai që shpik e krijon, Ai nuk është i llojit të krijesave, Ai nuk ka nevojë për asnjë send. Në domethënien e ajetit të fundit dijetarët islamë janë të ndarë në mendime. Çka është e sigurt: Zotin do ta shohim në botën tjetër, kurse në këtë botë nuk ka mundësi të shihet.
Juve ju erdhën argumente të qarta nga Zoti i juaj, e kush i sheh (kupton) ai e ka për vete, e kush verbohet, ai e ka për të zezën e vet. E unë (Pejgamberi) nuk jam roje e juaj.
E kështu Ne i sqarojmë dëshmitë, ashtu që ata thonë: “Ke mësuar ti” (nga librat, po fjalës së tyre nuk i vihet veshi) dhe që për t’ia bërë edhe më të qarta një populli, që di të dallojë (të vërtetën nga e kota).
Ti (Muhamed) praktiko atë që t’u shpall nga Zoti yt. S’ka të adhuruar me të drejtë, përveç Tij. Largohu prej idhuj tarëve!
E sikur të donte Allahu, ata nuk do të ishin idhujtarë. Ne nuk të bëmë përcjellës të tyre, e as që je mbikëqyrës i tyre.
Ju mos ua shani ata (zota) që ju luten (idhujtarët), pos Allahut, e (si hakmarrje) të fyejnë Allahun nga armiqësia, duke mos ditur (për madhërinë e Tij). Kështu Ne ia kemi zbukuruar çdo populli veprimin e vet, mandej e ardhmja e tyre është te Zoti i tyre, e Ai i shpërblen për atë që vepruan.
Ata u betuan me një betim të fortë në Allahun, se nëse iu vjen atyre ndonjë mrekulli do ta besojnë.Thuaj: “Çështja e atyre mrekullive është tek Allahu”. E ku e dini ju, ndoshta kur të vijnë ato nuk iu besojnë.
Ne i rrotullojmë zemrat dhe të parët e tyre (prej besimit), ashtu sikundër nuk e besuan atë (Kuranin) për herë të parë, dhe i lëmë të bredhin të hutuar në atë mashtrimin e tyre.
E edhe sikur t’ua zbritnim Ne atyre engjëjt, t’u flitnin të vdekurit, t’u tubonim atyre çdo send (gjallesë) konkretisht, ata nuk kishin për të besuar, vetëm po të donte Allahu, por shumica e tyre nuk e dinë (se besimi është dhuratë nga Zoti).[98]
[98] Zoti xh. sh. parashtroi argumente dhe e bëri të qartë të vërtetën. Kush e kuptoi dhe e besoi, ai e ka për të mirën e vet, e kush nuk deshi të kuptojë faji është i tij. Pejgamberi është vetëm komunikues.
Muhamedi a.s. urdhërohet ta ndjekë atë që i shpallet nga Zoti e të mos u vërë veshin ideve idhujtare.
Besimtarëve iu është e ndaluar t’i fyejnë zotat (idhujt) e idhujtarëve e të nxisin armiqësi nga e cila idhujtarët injorantë kalojnë çdo kufi dhe e fyejnë Zotin, pse ata veprojnë e besojnë aq sa kanë mend. Ata thoshin, se do të besonin po t’u vinte ndonjë mrekulli. Mrekullitë i sjell Zoti atëherë kur të dojë, po ku ta dimë, ndoshta edhe këta nuk do t’i besojnë sikurse nuk i besuan të parët e tyre. Zoti ju rrotullon zemrat dhe të parët, e as nuk i kuptojnë, as nuk i shikojnë ato mrekulli dhe mbesin të humbur, si mbetën edhe të parët e tyre.
Dhe kështu (sikurse edhe ty) çdo pejgamberi i bëmë armiq disa nga njerëzit dhe nga xhinët e djallëzuar, që me fjalë të shkëlqyeshme, në mënyrë të fshehtë nxisin njëri-tjetrin në mashtrime. E sikur të donte Zoti yt, ata nuk do ta bënin atë (armiqësi), po ti lëri ata me ato trillime.
Dhe (nxisin) që zemrat e atyre që nuk besojnë botën e ardhshme të anojnë (tek ato fjalë mashtruese) dhe që të kënaqen e ngarkohen me atë që janë duke u ngarkuar.
(Thuaj) A pos Allahut të kërkoj unë gjykatës (mes meje dhe juve)! Kur Ai është, që ua zbriti librin në mënyrë të shkoqitur? Atyre që iu dhamë librin e dinë se ai (Kurani) është i zbritur prej Zotit tënd saktësisht, pra mos u bëj prej atyre që dyshojnë.
Fjalët e Zotit tënd janë plot të vërteta (çka lajmërojnë) dhe plot të drejta (çka gjykojnë). S’ka kush që të ndryshojë fjalët (vendimet) e Tij. Ai është Dëgjuesi i çdo gjëje, i Gjithëdijshmi.
Në qoftë se i bindesh shumicës (mohuese që janë) në tokë, ata do të largojnë ty nga rruga e Allahut. Ata nuk ndjekin tjetër vetëm supozime dhe nuk janë tjetër vetëm se gënjeshtarë.
S’ka dyshim, Zoti yt e di më së miri për atë që është larguar nga rruga e Tij dhe Ai është më i Dijshmi për të udhëzuarit.
Ju (besimtarë) hani nga ajo që (është e therur dhe) është përmendur emri i Allahut, po qe se jeni të bindur në faktet e Tij.
Ç’keni ju, që të mos hani nga ajo për të cilën është përmendur emri i Allahut, e Ai ju sqaroi juve, se çka është e ndaluar për ju, përveç kur jeni të detyruar (atëherë edhe harami është hallall). Një shumicë (e mohuesve), duke mos pasur kurrfarë dije, por vetëm nga pasionet e tyre, duan t’i largojnë nga e vërteta (njerëzit). Po Zoti yt është i Gjithëdijshëm për ata që i shkelin dispozitat.
Dhe mos bëni mëkate, as haptas, as fshehtas. Ata që bëjnë mëkatin do të ndëshkohen për mëkatin e bërë.
Dhe mos hani nga ajo që (para therjes së saj) nuk është përmendur emri i Allahut, vërtet ajo (ngrënia) është mëkat. Djallëzitë i nxisin miqtë e vet, që t'ju polemizojnë juve, e nëse i dëgjoni ata, atëherë jeni si ata (idhujtarë).[99]
[99] Muhamedit a.s. i jepet shenjë, që të jetë i durueshëm. Armiq nga radhët e njerëzve e të xhinëve patën edhe pejgamberët e tjerë, dhe se ata përpiqeshin në mënyra të ndryshme të largojnë prej rrugës së drejtë. Veset e atyre armiqve gjenin përkrahje tek ata, që ishin të luhatshëm në besim ndaj botës tjetër. Ata nuk bënin gjë tjetër vetëm se e ngarkonin veten me mëkate, e Pejgamberit nuk mund t’i sillnin kurrfarë dëmi. Sipas këtyre ajeteve po kuptohet, se nga xhinët ka besimtarë dhe jobesimtarë sikurse edhe nga njerëzit. Mushrikët kurejshitë i thanë Muhamedit a.s. të caktojë një gjykatës nga prijësit fetarë jehudi ose të krishterë, e ai të informojë masën, se çka shkruan në librat e tyre për Muhamedin a.s.. Zoti e urdhëroi Muhamedin a.s. ta refuzojë atë propozim, pasi Kurani e kishte sqaruar çdo gjë dhe ata e dinin saktësinë e tij.
Me shumicën në tokë, fjala është për banorët e Mekës, të cilët në ditët e para të fesë islame ishin mohues. Mushrikët ju thoshin muslimanëve: Nuk po e hani atë që vret Zoti (kishin për qëllim të ngordhurën), e po hani çka vrisni ju vetë. Me këtë donin t’jua ngatërronin muslimanëve hallallin me haram. Çështja e ngrënies së mishit të therur pa bismilah është shumë e rëndë, sepse urdhri për të mos ngrënë është shumë i ashpër.
Vallë, a është ai që qe i vdekur, kurse Ne e ngjallëm dhe i dhamë dritë, me të cilën ecën mes njerëzve, si ai që ka mbetur në errësirë (i humbur) dhe nuk mund të shpëtojë nga ajo? Ja, kështu (si këtij në errësirë) iu duket mirë mohuesve ajo që veprojnë.
Dhe ashtu (sikurse në Mekë) në çdo qytet kemi bërë kriminelët e tij pari, në mënyrë që të bëjnë dredhi në të, por nuk mashtrojnë tjetërkënd, pos veten e tyre dhe prapëseprapë nuk kuptojnë.
E kur u vjen atyre ndonjë argument i prerë (për Muhamedin), ata thonë: “Kurrsesi nuk e besojmë atë (dërgesën e Muhamedit) derisa të na jepet edhe neve ngjashëm me atë që iu pat dhënë të dërguarve të Allahut”! Allahu e di më së miri, ku ta vërë dërgesën (risalen) e vet. Ata që bënë krim do t’i godasë poshtërimi dhe dënimi i fortë tek Allahu, për shkak se vazhdimisht bënin hile.
Atë që Allahu dëshiron ta udhëzojë, ia zgjeron zemrën për (të pranuar) Islamin. Atë që dëshiron ta lërë të humbur, zemrën e tij ia bën shumë të ngushtë, sikur të ngjitej në qiell. Kështu Allahu lëshon dënimin mbi ata që nuk besojnë.
Kjo është rruga e Zotit tënd, është e drejtë, Ne shpjeguam argumentet për njerëz që përkujtojnë.
Ata e kanë vendin e shpëtimit (xhenetin) te Zoti i tyre; Ai është Mbrojtës i tyre, për atë që ata vepruan.
Përkujto ditën, kur Ai i tubon ata të gjithë (e iu thotë): “O grumbull i xhinve, ju mashtruat shumë njerëz!” E nga njerëzit që ishin miq të tyre (të xhinve) thonë: “Zoti ynë ne përfituam njëri prej tjetrit, dhe e arritëm afatin që caktove!"- Tha (Zoti): “Zjarri është vendi juaj, përgjithmonë jeni në të, pos (kohës) çka do Allahu”. Vërtet Zoti yt është më i Urti, më i Dijshmi.
Po ashtu (sikur iu dhamë xhinve dhe njerëzve përjetim), Ne i bëjmë sundues disa mizorë mbi mizorët e tjerë, për shkak të asaj që fituan (vepruan).
O grumbull i xhinve dhe i njerëzve! A nuk ju erdhën nga mesi juaj të dërguar t’ju rrëfejnë argumentet e Mia dhe t’ju tërheqin vërejtjen për takimin tuaj në këtë ditë? Ata thonë: “Dëshmojmë kundër vetes”. I pat mashtruar ata jeta e kësaj bote dhe ashtu (të detyruar) dëshmuan kundër vetes, se me të vërtetë e refuzonin (të vërtetën).
Këtë (dërgimin e të dërguarve), sepse Zoti yt nuk është që për shkak të mëkatit të shkatërrojë një vend, e banorët e tij të jenë të painformuar.[100]
[100] I vdekuri i përmendur në këtë ajet është ai, që ishte i humbur në besim; e i gjallë me dritë në dorë, që shkon nga të dojë është ai që besoi. Kurani e konsideron të verbër në shpirt atë që ka mbetur në errësirën e paditurisë, në errësirën e mohimit. E atë që pranoi mësimet e Kuranit, e konsideron të shpëtuar prej verbërisë shpirtërore, të ngjallur prej asaj errësire të vdekjes dhe të ndriçuar në dritën e besimit.
Paria e çdo vendi është gjithnjë më afër përbuzjes së të mirave të Zotit, sepse i mashtron pozita dhe pasuria. Ashtu i bënë dredhi Muhamedit a.s. edhe paria mekase, si Ebu Xhehli etj., për nimetin që ia dha Zoti. Nga inati nuk deshën ta pranojnë si pejgamber, mirëpo Allahu e di më së miri, se ku dhe cilit i duhet dhënë grada pejgamber. Zoti i shpëton mirënjohësit, duke i dhuruar besimin e drejtë, e i dënon përbuzësit, duke i lënë në mosbesim. Allahu i tubon në Ditën e Kijametit njerëzit dhe xhinët shejtanët. Xhinët shtangen dhe nuk mund të flasin, e njerëzit gabimtarë përpiqen të kërkojnë falje, por është vonë.
Zullumqarin që nuk ndalet prej punëve të këqija, Zoti e dënon në këtë dynja, duke i dhënë pushtet mbi të një zullumqari tjetër.
Drejtësia e Zotit është aq e lartë, saqë asnjë popull a njeri nuk e dënon pa ia komunikuar rrugën e drejtë dhe pa i tërhequr vërejtjen për të shtrembrën, ashtu që në Ditën e Kijametit të mos kenë arsye të justifikohen. Prej xhinve nuk pat të dërguar.
Po për secilin (veprues) ka shkallë (që do t’i arrijë) sipas asaj që vepruan. Allahu nuk është i pakujdesshëm ndaj asaj që veprojnë.
Zoti yt nuk ka nevojë për asgjë, Ai është Mëshirues. Nëse do Ai, juve ju zhduk dhe sjell kë të dojë pas jush, ashtu sikurse ju solli juve nga pasardhësit e atyre që ishin para jush.
Ajo që iu kërcënohet (kijameti, ringjallja, llogaria, përgjegjësia) patjetër do të vijë, e ju nuk mund ta pengoni.(Nuk mund ta mënjanoni caktimin e Zotit).
Thuaj: “O populli im (kurejshitë!) veproni në atë që jeni, e unë do të vazhdoj të veproj në atë që jam, e më vonë do ta dini, se kujt do t’i takojë e ardhmja e lavdishme. Është e ditur, se zullumqarët nuk gjejnë shpëtim.
Dhe nga ajo që krijoi Ai prej të lashtave dhe prej kafshëve shtëpiake, ata (idhujtarët) ndanë një pjesë për Allahun dhe thanë: “Kjo është për Allahun, si mendonin ata, e kjo është e idhujve tanë”. Ajo që ishte për idhujt, nuk shkon tek Allahu, e ajo që është për Allahun, shkon tek idhujt e tyre. Sa gjykim i shëmtuar është ai që gjykojnë (pjesën e idhujve e plotësonin nga ajo e Allahut, në rast nevoje, e të Allahut jo).
Kështu shumicës së idhujtarëve, idhujt ua hijeshuan atyre mbytjen e fëmijëve të vet, për t’i shkatërruar (me mashtrime) dhe për t’ua ngatërruar fenë (që e kishin pasur të Ismailit). Po sikur të donte Allahu, ata nuk do ta bënin atë, prandaj hiqu tyre dhe asaj që shpifin.[101]
[101] Veprat e njerëzve janë të niveleve të ndryshme, prandaj edhe shpërblimet në Ahiret do të jenë të shkallëve të llojllojshme.
Zoti nuk ka nevojë për asnjë send, është Mëshirues dhe nga mëshira dërgoi pejgamber pas pejgamberi, nga mëshira që ka, nuk i ndëshkon mëkatarët menjëherë pas mëkatit, por iu dha afat që të pendohen, ndonëse momentet e paralajmëruara patjetër do të ndodhin.
Edhe një nga xhahilijeti i idhujtarëve ishte krahasimi i idhujve me Zotin e vërtetë, kur një pjesë të bereqetit e caktonin për ta. Madje aq shumë i kishte mashtruar djalli nëpërmjet idhujve të tyre, saqë edhe fëmijët i flijonin për ta, e me këtë, edhe i shkatërronte, edhe i largonte nga feja e Ismailit, që kishte qenë e drejtë.
Dhe sipas bindjes së tyre ata thoshin: “Këto kafshë dhe këto bimë janë të ndaluara, nuk mund të ushqehet me to, përveç atyre që ne ua lejomë; këto janë kafshë që është e ndaluar t'u hipet; këto janë kafshë që gjatë therjes së tyre nuk përmendin emrin e Allahut, duke shpifur ndaj Tij. Ai do t’i ndëshkojë ata për shpifjet e tyre.
Madje ata thoshin: “Çka është në barqet e këtyre kafshëve është vetëm për meshkujt tanë, e ndaluar për gratë tona. E nëse ishte e ngordhtë (fruti në bark) ata (meshkuj e femra) ishin të barabartë në të. Do ta ndëshkojë Ai cilësimin e tyre të rrejshëm. Ai është i Përsosur në punët e Tij, i Gjithëdijshëm për krijesat e Tij.
S’ka dyshim, se kanë dështuar keq ata që vranë fëmijët e tyre nga mendjelehtësia e pa kurrfarë dije dhe ata, që duke i shpifur Zotit shpallën të ndaluar atë, që Zoti ua kishte dhuruar. Ata kanë humbur rrugën e drejtë dhe prej fillimit nuk ishin në udhëzim.
Ai (Allahu) është, që krijoi kopshte (bimët e të cilave) të ngritura lart (në shtylla) dhe të rrafshta (të shtrira në tokë), edhe hurmet dhe drithërat me frute (shije) të ndryshme; (krijoi) ullinjtë dhe shegët e ngjashme (nga forma) e jo të ngjashme (nga shija). Hani frutat e tyre, kur të piqen dhe ditën e korrjes (të vjeljes) së frutave jepeni atë pjesë, që është obligim (të varfërve e nevojtarëve) dhe (hani-jepni) mos teproni, pse Ai nuk i do shkapërderdhësit.
Nga kafshët (shtëpiake krijoi) edhe asosh për ngarkim (për hipje) dhe asosh, prodhimi i të cilave përdoret për shtrojë (leshi i tyre ose për therje). Hani nga ajo që Allahu ju dhuroi, e mos ndiqni gjurmët (rrugët) e shejtanit, pse ai është armiku i juaj i hapët.
Ai (krijoi) tetë lloje (nga kafshët shtëpiake): prej deleve dy (dash e dele), prej dhive dy (cjap e dhi). Thuaj: “A janë të ndaluar (haram) dy meshkuj apo dy femra apo çka mban (pjell) mitra e dy (llojeve të tyre) femrave?” Më tregoni, pra, me fakte të ditura (e jo me trillime), nëse jeni të sinqertë.
Ai (krijoi) edhe nga devetë dy (lloje) dhe nga lopët dy (lloje). Thuaj: “A dy meshkuj i ka ndaluar (haram), a dy femra, ose çka mban mitra e dy (llojeve të tyre) femrave?” A mos ishit të pranishëm kur Allahu ju porositi me këtë (hallall apo haram)?” E kush është më mizor, se ai që trillon rrenë për Allahun dhe ashtu t’i humbë njerëzit në mungesë të dijes. Allahu nuk vë në rrugë të drejtë mizorët.
Thuaj: “Në atë që më është shpallur mua (në Kuran), nuk po gjej të ndaluar diçka nga ushqimi, përveç në qoftë se ai (ushqimi) është: ngordhësirë, gjak i derdhur ose mish derri, ai është i ndytë, dhe pos asaj që është therur jo në emër të Allahut (por të ndonjë idhulli), e që është mëkat. E kush detyrohet (t’i hajë këto të ndaluara), por duke mos pasur si qëllim shijen dhe duke mos e tepruar, Zoti yt është Shumëfalës dhe Mëshirues i madh.[102]
[102] Mushrikët, përveç të tjerash i klasifikonin bagëtinë, si të lejuara posaçërisht për meshkuj apo për femra, vrisnin fëmijët e tyre e veçanërisht vajzat, të cilat i varrosnin të gjalla, madje shpifën si të ndaluara disa kafshë dhe disa drithëra. Zoti xh. sh. jua numëron begatitë, që ua ka dhuruar, si vreshtat e llojllojshme, si kafshët për hipje, për qumësht, për lesh, për mish etj., për llojet më kryesore të kafshëve siç janë: devetë, lopët, delet e dhitë, të cilat meshkuj e femra janë tetë llojesh.
Të gjitha trillimet e tyre rreth ndalimit të ngrënies së disa kafshëve, i sqaron ajeti i fundit, sipas të cilit është e ndaluar të hahen: kafsha e ngordhur, gjaku, mishi i derrit dhe kafsha që është therur në emër të ndonjë idhulli, e jo në emër të Allahut.
E (posaçërisht) ndaj atyre që janë jehudi Ne iu kemi ndaluar çdo (kafshë) thundrake: nga lopët dhe delet ju kemi ndaluar dhjamin e tyre, pos atij (dhjami) në shpinën dhe në zorrët e tyre dhe pos atij të përzier me ndonjë asht.Këtë (masë-ndalesë) e morëm si ndëshkim ndaj mëkatit të tyre. S’ka dyshim, Ne jemi të vërtetë (në çka ju rrëfejmë).
Po, në qoftë se (për këtë jehuditë) të përgënjeshtrojnë. Thuaj: “Sa mëshirues i madh është ky Zoti juaj, po (mos u mashtroni) dënimi i Tij për njerëzit kriminelë nuk mund të prapësohet!”
E ata që i shoqëruan Zotit do të thoshin: “Sikur të donte Allahu nuk do t’i bënim shok (nuk do të ishim idhujtarë) as ne, as prindërit tanë, e as nuk do të ndalonim asnjë send.“Kështu patën përgënjeshtruar edhe ata, që ishin para tyre derisa (për shkak të mëkatit) përjetuan dënimin tonë të ashpër. Thuaj: "A mos keni ndonjë fakt e të na e paraqisni atë neve?” Ju i mbështeteni vetëm hamendjes, në të vërtetë vetëm gënjeni”.
Thuaj: “Allahu ka argumentin më të plotë dhe sikur të donte Ai do t’ju vinte në rrugë të drejtë të gjithëve”.
Thuaj: “Sillni dëshmitarët, të cilët dëshmojnë, se Allahu ndaloi (bëri haram) ato (që i ndalonin vetë).Nëse duan të dëshmojnë rrejshëm, ti mos dëshmo bashkë me ta dhe mos shko pas dëshirave të atyre, që argumentet Tona i bënë të rreme dhe pas atyre, që nuk besojnë jetën tjetër e që largohen prej Zotit të tyre (adhurojnë tjetër).[103]
[103] Jehuditë u ndëshkuan edhe me ndalimin e ngrënies së mishit të disa kafshëve, për shkak të sjelleve të tyre të shfrenuara. Këtë masë ndëshkuese iu vinte rëndë ta pranonin, ndaj gjithnjë polemizonin me Muhamedin a.s.. E madhe është mëshira e Zotit: i lejon mëkatarët të vazhdojnë jetën, por edhe dënimi i Tij është shumë i rreptë dhe atë nuk ka kush, që ta pengojë. Idhujtarët mekas, sikundër bëjnë edhe mëkatarët e tjerë, kur iu thuhet të largohen nga mëkati, përpiqeshin t’ia veshin fajin tjetërkujt e jo vetes. Në të vërtetë, në raste të tilla pranojnë doktrinën e “Xhebrijve” sipas së cilës mohohet liria e njeriut në vepra e deri diku edhe përgjegjësia.
Thuaj: “Ejani t’ju lexoj atë që me të vërtetë ju ndaloi Zoti juaj: të mos i shoqëroni Atij asnjë send, të silleni mirë me prindërit, të mos i vritni fëmijët tuaj, për shkak të varfërisë, sepse Ne ju ushqejmë juve dhe ata, të mos iu afroheni mëkateve të hapta apo të fshehta, mos e vritni njeriun, sepse vrasjen e tij e ndaloi Allahu, përpos kur është me vend. Këto janë porositë e Tij, kështu që të mendoni thellë.
Mos iu afroni pasurisë së jetimit, derisa ai të arrijë pjekurinë, (mund t’i afroheni) vetëm në mënyrën më të mirë, zbatoni me drejtësi masën dhe peshoren. Ne nuk ngarkojmë asnjë njeri përtej mundësive të tij. Kur të flitni (të dëshmoni), duhet të jeni të drejtë edhe nëse është çështja për (kundër) të afërmit, dhe zotimin e dhënë Allahut plotësojeni. Këto janë me çka Ai ju porosit, kështu që të përkujtoni.
Dhe se kjo është rruga (feja) Ime e drejtë (që e caktova për ju), pra përmbajuni kësaj, e mos ndiqni rrugë të tjera e t’ju ndajnë nga rruga e Tij. Këto janë porositë e Tij për ju, ashtu që të ruheni.
E Musait i dhamë librin plotësim (i të mirave) për atë që tregon bindje të mirë, dhe sqarues për çdo send, udhërrëfyes e mëshirë, ashtu që të besojnë, se do të takohen me Zotin e tyre.
Dhe ky është libër, dobiprurës, Ne e zbritëm, përmbajuni këtij, ruajuni ashtu që të mëshiroheni.
(E zbritëm Kuranin) Që të (mos) thoni: “Libri u zbriti vetëm dy grupeve para nesh (jehudive e të krishterëve) dhe se ne ishim të panjohur me mësimin e librave të tyre.
Dhe që të (mos) thoni: “Sikur të na kishte zbritur neve libri, (sikurse iu zbriti atyre dy grupeve) ne do të ishim edhe më të udhëzuar se ata. Juve ju erdhi nga Zoti juaj argumenti (Kurani), ju erdhi udhëzimi, mëshira. E kush është më zullumqar, se ai që argumentet e Zotit i bën të rreme dhe ua kthen shpinën atyre? Ne do t’i ndëshkojmë me ndëshkimin më të rëndë ata, që ua kthyen shpinën argumenteve Tona, për shkak të prapësimit që bënë.
A mos janë duke pritur tjetër ata (pas këtyre fakteve) vetëm t’ju vijnë engjëjt (t’ua marrin shpirtin), të vijë Zoti yt (për gjykimin e njerëzve Ditën e Ringjalljes), ose të vijnë disa nga shenjat e Zotit tënd, në ditën kur vijnë disa shenja të Zotit tënd, asnjë njeriu nuk i vlen besimi i Tij, nëse nuk ka besuar më parë, ose nuk ka bërë në besimin e tij kurrfarë të mire. Thuaj: “Pritni, edhe ne jemi duke pritur!”[104]
[104] Në ajetet 151, 152, 153 flitet për dhjetë vasijetet-urdhrat, që kanë qenë të porositura edhe në shpalljet e mëparshme. Pesë porositë e para janë që i mençuri të ruhet prej tyre, pastaj vjen shprehja “ta’kilunë” të mendoni. Katër ndalesat e tjera janë që i përkasin lakmisë, e ai që nuk ua vë veshin mund të gabojë, prandaj vjen shprehja “tedhekkerunë” të përkujtoni. Ecja nëpër rrugën e drejtë kërkon maturi të madhe, prandaj thuhet “të ruheni”. Ibni Mesudi thotë: “Pejgamberi a.s. bëri një vijë të drejtë dhe tha: “Kjo është rruga e Zotit”, pastaj bëri disa vija në të djathtë dhe në të majtë të saj e tha: “Këto janë rrugë, që në krye të secilës është nga një shejtan, që të thërret të hysh në të", pastaj lexoi ajetin "Hadha sirati Mustekimen fettebiuhu..."
Idhujtarët thoshin, se atyre nuk iu erdhi libër si jehudive dhe të krishterëve, prandaj kishin mbetur të paudhëzuar. Ata nuk pranonin, as Kuranin, as Muhamedin a.s., e në anën tjetër sikur ankoheshin për udhëzimin. Si të tillë, si mizorë të pashoq, edhe dënimi i Zotit kundër tyre do të jetë shumë i ashpër. Shenja e përmendur thuhet se është një nga ato paralajmërueset për afrimin e Kijametit. Sipas një hadithi, që e shënon Buhariu thuhet: "Katastrofa e përgjithshme nuk ndodh para se të lindë dielli nga perëndimi i tij, e kur të lindë dhe e shohin njerëzit besojnë që të gjithë", pastaj lexoi ajetin 158.
Vërtet ata që e përçanë fenë e tyre dhe u ndanë në grupe, ti (Muhamed) nuk ke kurrfarë përgjegjësie. Çështja e tyre është vetëm tek Allahu, Ai do t’i njohë me atë që punuan.
Kush vjen me një (punë) të mirë, ai (në Ditën e Gjykimit) shpërblehet dhjetëfish, e kush vjen me (një vepër) të keqe, ai ndëshkohet vetëm për të. Atyre nuk iu bëhet e padrejtë.
Thuaj: “Vërtet Zoti im më udhëzoi në rrugë të drejtë, që është fe e drejtë, fe e Ibrahimit, që ishte larg besimeve të kota. Ai (Ibrahimi) nuk ishte idhujtar!
Thuaj: “Namazi im, kurbani im, jeta ime dhe vdekja ime janë thjesht për Allahun, Zotin e botëve,
Ai nuk ka shok (nuk adhuroj tjetër). Me këtë (thjeshtësi të adhurimit vetëm për Zotin) jam i urdhëruar dhe jam i pari i muslimanëve (i pari që pranoj dhe bindem)!
Thuaj: “ A të kërkoj Zot pos Allahut, e Ai është Zot i çdo sendi (ekzistues) dhe dëmi i secilit person është kundër vetes. Askush nuk do ta bartë barrën e tjetrit. Mandej kthimi juaj është te Zoti juaj; e Ai ju njofton për atë që përçaheshit.
Ai është që ju bëri sundues (zëvendësues) në tokë (pas shkatërrimit të atyre që ishin më parë) dhe lartësoi në një shkallë më të lartë disa nga ju mbi të tjerët, për t’ju sprovuar në atë që ju dha. Allahu është Ndëshkues i shpejtë, është Shumëfalës e Mëshirues i madh.[105]
[105] Ata që e përçanë fenë e tyre ishin jehuditë dhe të krishterët, sepse diçka përvetësuan prej saj e diçka tjetër e refuzuan.
Çdo përçarje në fe, çdo grup i formuar sipas ndonjë dijetari a sipas një të pari, është i përbuzur.
Dhjetëfishi i shpërblimit për një vepër të mirë është shkalla më e ulët e shpërblimit, pse më e larta është shtatëqind e sipër.
Shpërblimi i shumëfishtë është bujaria e Zotit, e ndëshkimi sipas veprës është drejtësia e Tij.
Kush nuk i përmbahet Fesë Islame ai është edhe jashtë fesë së Ibrahimit. Muhamedi
a.s. është i pari, që në mënyrën më të përsosur e praktikoi Fenë Islame. Në Fenë Islame nuk duhet të ketë formalitete, çdo lloj vepre duhet kryer për hir të Zotit.
Asnjë person nuk përgjigjet për veprën e tjetrit, e as nuk e bart mëkatin e tjetrit. Ky është parim i përgjithshëm islam.
Shpeshherë në Kuran Zoti xh.sh. i bashkon cilësitë e veta mëshiruese dhe ndëshkuese, ashtu që ndonjëherë i thërret robërit e vet në shpresë e xhenet, e ndonjëherë tjetër në frikë, kërcënim e zjarr, kuptohet për të mjekuar secilin sipas sëmundjes.
Me ndihmën e Zotit përfundoi përkthimi i kaptinës En’am. Falënderimi i qoftë Atij!
7. SURETUL-A’RAF
E zbritur në Meke pas sures Sad, ajete: 206
Kjo kaptinë është më e gjata prej kaptinave që zbritën në Meke. Është e para, që parashtron në mënyrë mjaft të gjerë tregime për pejgamberët.
Kaptinat që zbritën në Meke, në mesin e të cilave është edhe kjo, si tematikë kryesore kishin çështjen e vërtetimit të bazave të besimit të drejtë, të besimit islam, siç janë: besimi në një Zot, ringjallja, përgjegjësia për veprat, shpallja prej Zotit dhe pejgamberët.
Në fillim të kësaj kaptine flitet për vlerën e lartë të Kuranit, që është një mrekulli për të gjithë njerëzit që jetojnë dhe do të jetojnë në këtë tokë përderisa të vazhdojë jeta. Kurani dhuratë prej Zotit është udhërrëfyes i jetës së lumtur në të dy botët, prandaj njerëzit porositen t’u përmbahen udhëzimeve të tij.
Përmendet nderimi dhe lartësimi, që Zoti ju bëri njerëzve, kur i obligoi engjëjt t’i përulen në shenjë respekti babait të tyre Ademit. Tërheq vërejtjen edhe për rrezikun, që iu kanoset prej shejtanit, i cili është përbetuar, se do të përpiqet me të gjitha fuqitë t’i shmangë njerëzit prej rrugës së drejtë, të përcaktuar prej Allahut.
Përshkruhet intriga e shejtanit kundër Ademit, dëbimi i tij prej xhenetit në tokë, si vazhdim i kacafytjes së hajrit me sherrin, të drejtës me të shtrembrën etj. Në katër ajete, gati të njëpasnjëshme të kësaj kaptine Zoti i thërret njerëzit: O bijtë e Ademit, duke ju përkujtuar rastin e dredhisë së Iblisit, që i bëri babait të tyre dhe armiqësisë që ushqen kundër pasardhësve të tij. Kjo kaptinë përshkruan edhe një prani nga ato të Ditës së Kijametit. Përshkruan tri grupe dhe dialogun mes tyre; grupin e besimtarëve në xhenet, grupin jobesimtar në xhehenem dhe një grup tjetër, për të cilin bën fjalë vetëm kjo kaptinë në tërë Kuranin, pra grupin A’rafë - as-habul A’rafi sipas të cilit edhe kaptina e merr emrin: “Suretul A’raf ”. A’raf do të thotë diçka e lartë pirg, siç është bedeni i kalasë prej nga mund të shihet larg. Dialogu mes atyre grupeve do të ndodhë në Ditën e Kijametit.
Sjell tregime shumë të gjera për pejgamberët: Nuhun, Hudin, Salihun, Lutin, Shuajbin e Musain. Fillon me tregimin e babait të dytë të njerëzimit dhe të parin e pejgamberëve, të Nuhut, sepse ishte pejgamberi i parë, që pati nevojë t'i thërrasë njerëzit në besim të një Zoti, pse pak para tij u lajmëruan adhurime ndaj statujave. Më imtësisht përshkruhet ngjarja mes Musait, Beni Israilëve, faraonit dhe koptëve. Përmenden edhe dënimet më
të shëmtuara, që përjetuan Beni Israilët për shkak të kokëfortësisë së tyre. Përfshin edhe një shembull të shëmtuar të dijetarëve, të cilët e keqpërdorin atë nimet të Zotit dhe duke lakmuar përjetimet e përkohshme të kësaj bote shtrembërojnë të vërtetën. Të tillët i shëmbëllen me një figurë të shëmtuar, që nuk mund të merret me mend, i trajton si qenin që ulërin.
Përfundon me vërtetimin për Zotin një dhe me qortimin e atyre që adhurojnë sende, që nuk mund t'u sjellin, as dëm, as dobi.
Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëbërësit të madh!
Elif, Lam, Mim, Sad.
(Ky është) Libri, që të është zbritur ty, që me të t’ua tërheqësh vërejtjen dhe t’i këshillosh besimtarët, pra të mos ketë shtrëngim në gjoksin tënd (për kumtimin e tij).
Përvetësoni atë, që ju është zbritur nga Zoti juaj, e mos zini miq (përkrahës) pos Tij. Pak është ajo që po merrni përvojë.
Sa fshatra (banorë) kemi shkatërruar (me fajin e tyre) e dënimi Jonë iu erdhi atyre natën, a (ditën) kur ishin duke pushuar (duke fjetur).
Kur iu erdhi atyre dënimi Jonë, s’kishin ç’të kërkonin tjetër, vetëm të thonë: “Vërtet, ne ishim zullumqarë” (ta pranojnë gabimin).
Ne patjetër do t’i marrim në përgjegjësi ata, që iu është dërguar (pejgamber), e do t’i marrim në pyetje edhe të dërguarit.
Dhe duke e ditur mirë Ne do t’u rrëfejmë atyre (për atë që punuan), se Ne nuk ishim që mungonim (ishim të pranishëm).
Atë ditë peshimi (masa) është i drejtë. Atij që i rëndohen peshojat, ata janë të shpëtuar.
Kujt i vijnë lehtë peshojat, ata e humbën veten, sepse i refuzuan argumentet Tona me të padrejtë.
Ne ju vendosëm në tokë dhe ju mundësuam jetesën (mjetet për të jetuar), e pak prej jush po falënderoni.[106]
[106] Kurani iu shpall Muhamedit a.s, për t’ju kumtuar njerëzve, edhe kërcënimet për ndëshkime, edhe për t’i këshilluar për punë sa më të mira. Sigurisht Pejgamberi a.s. ishte i preokupuar me atë, se a do të pranonin thirrjen e tij, apo do të refuzonin! Për këtë arsye Zoti i thotë, që të mos ndiejë vështirësi për të, pse Ai është ndihmës i tij. Kundërshtarëve iu ka ardhur zakonisht dënimi në befasi për të qenë edhe më i rëndë, pra iu vinte natën ose ditën, kur ishin duke pushuar e fjetur. Kur iu vinte dënimi ata e pranonin gabimin, por ishte vonë dhe nuk ju vlente asgjë.
Përveç dënimit në dynja ata dhe të gjithë njerëzit e tjerë do të merren në përgjegjësi për qëndrimin që patën ndaj pejgamberëve dhe udhëzimeve të Zotit, e do të merren në përgjegjësi edhe pejgamberët, se si pranohej ose nuk pranohej thirrja e tyre te njerëzit. E ndërsa nga droja heshtin që të gjithë Zoti parashtron gjendjen, pse Ai e di më së miri. Veprat e njerëzve do të peshohen në Ditën e Gjykimit. Veprat janë sende abstrakte, por Zoti i Gjithëfuqishëm ka mundësi t’i konkretizojë ato. Tashti edhe njerëzit kanë arritur t’i masin sendet abstrakte, f. v., nxehtësinë, të ftohtit, shtypjen e ajrit etj. Prandaj nuk ka dyshim për peshoren.
Ne ju krijuam, pastaj ju dhamë formën, e mandej engjëjve ju thamë: “Bëni sexhde për Ademin”. Ata i bënë sexhde pos Iblisit. Ai nuk ishte prej atyre, që bënë sexhde.
(Allahu) Tha: “Çfarë të pengoi ty të bësh sexhde, kur Unë të urdhërova?"- Ai (Iblisi) tha: “Unë jam më i vlefshëm se ai, më krijove mua nga zjarri, e atë e krijove nga balta!”
(Allahu) Tha: “Zbrit nga ai (xheneti), nuk të takon të bësh kryelartësi në të, dil jashtë, s’ka dyshim ti je i poshtëruar”.
(Iblisi) Tha: “Më afatizo gjer ditën kur do të ringjallen (njerëzit)!”
(Allahu) Tha: “Ti je i afatizuar!”
(Iblisi) Tha: “Për shkak se më humbe mua unë do t’u ulem atyre (do t’ju zë pusi) në rrugën Tënde të drejtë,
mandej do t’ju sillem atyre para,prapa,nga e djathta dhe nga e majta e tyre,e shumicën e tyre nuk do ta gjesh që të falënderohen (të besojnë)!”
(Allahu) Tha: “Dil nga ai (xheneti), i urrejtur, i dëbuar. Kush prej tyre vjen pas teje, Unë kam për ta mbushur xhehenemin me të gjithë ju.[107]
[107] Zoti është Ai që e krijoi njeriun prej dheut, Ademin, e prej një pikë uji (menije) pasardhësit e tij, i dha formën më të bukur dhe e nderoi kur i urdhëroi melaiket t’i bëjnë sexhde. Shejtani që ishte në grupin e melekëve, por nuk ishte melek, nuk e respektoi urdhrin e Zotit nga mendjemadhësia, pra ai bëri një analogji (kijas) të gabuar. Ai bëri tri gabime: kundërshtoi urdhrin e Zotit, u nda nga bashkësia dhe bëri kryelartësi. Pasi përzihet prej xhenetit si i mallkuar kërkon prej Zotit t’i japë afat të jetojë deri kur do të ringjallen njerëzit. Zoti i dha afat, por jo deri në ringjallje, pse atëherë do të shpëtonte pa e kapur vdekja. Në kaptinën “El Hixhru” është i theksuar afati i tij.
Shejtani thotë, se do t’u zë pusi për t’i larguar nga rruga e drejtë nga të gjitha anët, do t’i mashtrojë me dynja e do t’i largojë nga ahireti, nga punët e mira në të këqija, nga sevapet në gjynahe etj.
Zoti i tha, se njerëzit do ta kuptojnë që ti je i mallkuar, i dëbuar prej mëshirës Sime, i poshtëruar dhe i nënçmuar, e kush vjen pas mësimeve të tua pasi ta ketë kuptuar sherrin tënd, ata bashkë me ty do t’i fusë në xhehenem.
(Ne i thamë) O Adem, ti dhe bashkëshortja jote zini vend në Xhenet, hani nga të doni, e mos iu afroni kësaj peme, pse do të bëheni prej zullumqarëve (të vetes suaj).
Shejtani i nxiti ata të dy (i mashtroi), që t’ua zbulojë atyre pjesët e turpshme, që ju ishin të mbuluara dhe tha: “Zoti juaj nuk ua ndaloi juve të dyve atë pemë vetëm që të mos bëheni meleqë (engjëj), ose të mos bëheni prej të përjetshmëve.
Dhe ju betua atyre (duke iu thënë) se: Unë jam këshillues për ju.
Atëherë me mashtrim i zbriti (në një nivel të palakmueshëm). E kur e shijuan pemën u zbulua vendturpi i tyre dhe filluan ta mbulojnë atë (duke vënë gjeth mbi gjeth) nga gjethet e (pemëve të) xhenetit. Zoti i tyre i thirri (duke iu thënë): “A nuk ua ndalova ju të dyve atë pemë dhe a nuk ju thashë ju të dyve, se shejtani është armik i hapët për ju?!”
Ata të dy thanë: “Zoti ynë, ne i bëmë të padrejtë (e dëmtuam) vetes tonë, në qoftë se nuk na fal dhe nuk na mëshiron, ne me siguri do të jemi prej të shkatërruarve!”
(Allahu) Tha: “Zbritni, jeni armik i njëri-tjetrit. Në tokë ju e keni vendqëndrimin (vendbanimin) dhe përjetim deri në një kohë.
Tha: “Në të (në tokë) do të jetoni (do të gjallëroni), në të do të vdisni (do të varroseni) dhe prej saj do të nxirreni (do të ringjalleni).
O bijtë e Ademit, Ne krijuam për ju petk, që ju mbulon vendturpësinë dhe petk zbukurues. Po petku i devotshmërisë ai është më i miri. Këto janë nga argumentet e Allahut, ashtu që ata të përkujtojnë.
O bijtë e Ademit, të mos ju mashtrojë kurrsesi shejtani, sikurse i nxori prindërit tuaj nga xheneti, zhveshi prej tyre petkun e tyre, që t'ju dalë në shesh lakuriqësia e tyre. Vërtet ai dhe shoqëria e tij ju sheh, ndërsa ju nuk i shihni. Ne i kemi bërë shejtanët miq të atyre që nuk besojnë.
Kur punojnë ata (idhujtarët) diçka të shëmtuar thonë: “Ne i gjetëm kështu prindërit tanë, edhe Allahu na urdhëroi këtë (vizitën rreth Qabes lakuriq). Thuaju: “Allahu nuk urdhëron të shëmtuarën, a thoni për Allahun çka nuk e dini?”
Thuaj: “Allahu ma urdhëroi mua drejtësinë dhe në tërësi kthejuni Atij në çdo namaz (lutje), dhe adhurojeni Atë duke qenë të sinqertë në lutje vetëm për të. Ashtu sikur se ju filloi (krijoi) së pari, do të ktheheni tek Ai.
Një grup (nga ju) Ai e vuri në rrugë të drejtë, e një grup meritoi të jetë i humbur, pse ata (të humburit) i morën për miq shejtanët, e megjithatë mendonin, se ishin në rrugë të drejtë.[108]
[108] Pasi Zoti e dëboi shejtanin prej xhenetit i tha Ademit të hajë nga cili lloj ushqimi të dëshirojë, me përjashtim të njërit të caktuar. Shejtani u betua në Allahun, se është këshillues për të mirën e tyre, por Ademi nuk e dinte se mund të bëhet betim i rrejshëm, prandaj u mashtrua dhe e hëngri atë pemë, të cilën e kishte të ndaluar.
“Avret” mund të ketë kuptimin turpësi, organi gjenital, pjesë e trupit që duhet mbuluar etj. Pasi Ademi dhe Havaja e hëngrën pemën e ndaluar, ata zbulohen - iu duket avreti, prandaj fillojnë të mbledhin gjethe e të mbulojnë auretin. Pas gabimit u penduan dhe kërkuan prej Zotit falje. Allahu i zbriti për të jetuar në tokë dhe iu tregoi, se shejtani është armik i tyre dhe i pasardhësve të tyre, prandaj në disa ajete thirren: O bijtë e Ademit të mos ju mashtrojë shejtani dhe përkujtojeni atë, që iu ndodhi Ademit dhe Havës. Petku i përmendur mund të ketë si qëllim: begatinë e Zotit me të cilën i furnizoi njerëzit me veshmbathje, me ushqim të llojllojshëm e me të mira të tjera. E mund të ketë si qëllim edhe zhveshjen e njeriut prej virtyteve të larta dhe atëherë të turpërohet para Zotit dhe para njerëzve, prandaj edhe thuhet, se devotshmëria, maturia, ruajtja e njeriut prej punëve të liga është petku më i mirë.
Çdo lutje dhe çdo vepër e mirë duhet bërë për hir të Allahut, sepse sikundër se kemi ardhur në këtë jetë pa asgjë, ashtu do të ringjallemi pa asgjë tjetër, pos veprave të mira. Lakuriqësia është vepër e shejtanit, prandaj ajo nuk duhet menduar si civilizim, qytetërim, por mashtrim me prejardhje prej shejtanit.
O bijtë e Ademit, vishuni bukur për çdo namaz (lutje), hani dhe pini e mos e teproni, pse Ai (Allahu) nuk i do ata që e teprojnë.
Thuaj: “Kush i ndaloi bukuritë dhe ushqimet e mira, që Allahu i krijoi për robërit e vet?”- Thuaj: “Ato janë në këtë botë për ata që besuan, e në Ditën e Kijametit janë të posaçme për ta. Kështu ia sqarojmë argumentet një populli që kupton.
Thuaj: “Zoti im i ndaloi vetëm të këqijat e turpshme, le të jenë të hapta ose të fshehta, ndaloi mëkatin, ndaloi shtypjen e tjetrit pa të drejtë, ndaloi t’i mvishni Allahut shok pa patur për të kurrfarë argumenti, dhe ndaloi të thoni për Allahun atë që nuk e dini, se është e vërtetë.
Çdo popull (që përgënjeshtroi pejgamberët) ka afatin e vet, e kur t’iu vijë afati i tyre, ai nuk mund të shtyhet për asnjë moment, e as të përngutet më parë.
O bijtë e Ademit, juve ju vijnë të dërguar nga mesi juaj, ua përkujtojnë faktet e Mia (shkoni pas tyre). E kush ruhet dhe përmirësohet për ta s’ka, as frikë, as s’kanë përse të pikëllohen.
E ata që i konsideruan të rreme faktet tona dhe me kryelartësi u larguan prej tyre ata janë banues të zjarrit dhe në të janë përjetë.
Kush është më mizor, se ai që trillon shpifje ndaj Allahut, apo i përgënjeshtron argumentet e Tij? Ata e arrijnë pjesën e tyre që iu është caktuar (në shënime) deri kur t’u vijnë atyre të dërguarit tanë (melaiket), t’ua marrin shpirtin, e iu thonë: “Ku janë ata që pos Zotit i lusnit?” Ata thonë: “Kanë humbur prej nesh”, dhe ashtu dëshmojnë për veten, se ishin mohues (kafirë).
(Allahu) Ju thotë: “Hyni në xhehenem me atë popull që ishte para jush nga xhinët dhe njerëzit (e që ishin si ju). Sa herë që një grup hyn në të, e mallkon atë të mëparshmin derisa kur të arrijnë në të të gjithë, grupi i fundit i tyre thotë për grupin e parë: “Zoti ynë, këta (paria) na kanë humbur neve (nga rruga e drejtë), pra shtoju dënimin me zjarr atyre!” (Allahu) Thotë: “Për secilin (grup) është (dënimi) i shtuar, por ju nuk po dini”.
Të parët e tyre (paria), atyre që hyjnë më pas ju thonë: "Ju nuk keni përparësi ndaj nesh (pse vetë keni bërë kufër), shijojeni pra dënimin për atë që e fituat!"
Nuk ka dyshim, se ata që përgënjeshtruan argumentet Tona dhe nga mendjemadhësia u larguan prej tyre, atyre nuk u hapen dyert e qiellit dhe nuk do të hyjnë në xhenet deri të përbirojë deveja nëpër vrimën e gjilpërës. Ja, kështu i shpërblejmë kriminelët.
Për ata është përgatitur shtrat nga zjarri dhe mbulojë (nga zjarri). E kështu pra i shpërblejmë zullumqarët.[109]
[109] Njerëzit përveç faktit se janë të lejuar, janë edhe të porositur t’i përjetojnë begatitë e kësaj bote, qofshin në veshmbathje, qofshin në ushqime të mira, posaçërisht në vendtubime publike, kur është fjala për petka. Por nuk duhet tepruar, e veçanërisht me ushqimin.
Të mirat e kësaj bote në themel janë krijuar për njerëzit, që zbatojnë udhëzimet e Zotit, mirëpo në këtë botë në shfrytëzimin e tyre marrin pjesë edhe ata që kundërshtojnë, por në botën tjetër të mirat kanë për t’i përjetuar vetëm besimtarët.
Zoti i ka ndaluar vetëm sendet dhe punët e këqija e të shëmtuara; për to na mësojnë pejgamberët, prandaj duhet të ndjekim mësimet e tyre, pse kush nuk dëgjon, dhe e mban veten lart atë e kap zjarri i xhehenemit.
I Plotfuqishmi nuk ngutet, i lejon t’i shfrytëzojnë të mirat e kësaj bote, edhe ata që kundërshtojnë, por në çastin e vdekjes do ta kuptojnë të zezën e vet, pse ata zota që besonin ata, nuk ju vijnë në ndihmë, ata as që ekzistuan. Kur do të futen në xhehenem, do të përpiqen t'ia hedhin fajin njëri-tjetrit, duke thënë që këta na mashtruan e ne nuk ditëm, të tjerët ju thonë se vetë keni faj, pse vinit pas nesh, por të gjitha ato arsyetime janë të kota, të gjithë kanë për t'u grumbulluar në zjarr, që i përfshin nga të gjitha anët. Kur vdes njeriu shpirti i tij ngrihet lart, po qe se është besimtar, e nëse jo shpirtit të tij nuk i hapet dera e qiellit dhe e mëshirës, ndaj po qe se deveja mund të kalojë nëpër vrimën e gjilpërës, aq mund ta shijojë një shpirt i tillë kënaqësinë e xhenetit.
Ata që besuan dhe bënë vepra të mira, e Ne as që obligojmë ndokënd me çka nuk ka mundësi (të veprojë), të tillët janë banues të xhenetit dhe në të janë përgjithmonë.
Nga zemrat e tyre kemi hequr (kemi zhdukur) çdo gjë, që ishte krijuar nga zilia (nga urrejtja), janë në xhenet, ku rrjedhin lumenj, e ata thonë: “Falënderojmë Allahun që na udhëzoi për këtë (në iman, për punë të mira, na e hoqi zilinë, na futi në xhenet), pse sikur mos të na drejtonte Allahu, ne nuk do të dinim të udhëzoheshim. Vërtet, të dërguarit e Zotit na e thanë të vërtetën dhe ne iu besuam!” E atyre iu drejtohet thirrje: “Ky është xheneti, ju dha juve për atë që vepruat”.
Ata të xhenetit i thërrasin (i pyesin) banuesit e zjarrit e ju thonë: “Ne e gjetëm të vërtetë atë që na e pat premtuar Zoti ynë, e ju (banues të zjarrit) a e gjetët të vërtetë atë, që ua pat premtuar Zoti juaj?" Ata (banuesit e zjarrit) thonë: "Po". Atëherë në mes të tyre (mes të dy grupeve) thërret një zë: “Mallkimi i Allahut qoftë mbi zullumqarët!”,
(mbi) ata që penguan nga rruga (imani) e Allahut dhe që kërkuan shtrembërimin e saj, dhe ata që ishin mohues të botës tjetër.
E mes atyre të dyve (dy grupeve) është një perde (mur), e mbi A’raf (lart mbi mur) janë burra, që e njohin secilin (të xhenetit dhe të xhehenemit) me shenjat e tyre. Ata i thërrasin banuesit e xhenetit: “Paqja (shpëtimi) qoftë mbi ju!” Ata (të A’rafit) nuk kanë hyrë në të, por shpresojnë.
E kur iu shkon shikimi i tyre nga ata të xhehenemit, thonë: “Zoti ynë, mos na bëj neve me mizorët!”
Ata të A’rafit i thërrasin disa burra që i njohin me shenjat e tyre dhe ju thonë: “Çfarë ju vlejti grumbullimi juaj (në pasuri e numër) dhe ajo që bënit kryelartësi?” (e tash jeni në xhehenem).
A këta janë ata (besimtarët), për të cilët betoheshit, se nuk ka për t’i përfshirë mëshira e Allahut?”. (Në mënyrë ironike i përqeshin kufarët e mandej ju thonë besimtarëve): “Vazhdoni në xhenet, as nuk ka frikë për ju, as nuk keni për t’u brengosur!”
Banuesit e zjarrit i thërrasin (dhe i lusin) ata në xhenet (duke ju thënë): “Na qitni diçka nga uji, apo nga ajo që ju ka furnizuar Allahu (se mbaruam nga etja)!” Ata (në xhenet) thonë: “Allahu i ka ndaluar, që të dyja këto për jobesimtarët!",
të cilët fenë e tyre e morën tallje e lojë dhe të cilët i mashtroi jeta e Dunjasë. Sot, pra, Ne i harrojmë ata sikurse e patën harruar takimin e kësaj dite të tyre, dhe sikurse i refuzonin argumentet Tona!”[110]
[110] Ata që besuan dhe bënë vepra të mira Zoti i fut në xhenet, më parë i pastron prej veseve, të cilat i praktikonin në dynja si: zilinë, urrejtjen, mërinë etj. Ata falënderojnë Zotin, që ua mundësoi ta kuptojnë të vërtetën, të shkojnë pas mësimeve të pejgamberëve, dhe që me pak punë dhe me punë të lehtë i shpërbleu me xhenet.
Eshtë karakteristikë se në këtë kaptinë përmenden tri grupe: një në xhenet, një në xhehenem dhe një as në xhenet, e as në xhehenem, por në një farë vendi të lartë ndërmjet xhenetit e xhehenemit, nga i cili i shohin të dy palët. Ai vend quhet A’raf.
Si duket ata të A’rafit janë njerëz që kanë baras sa sevabe aq gjynahe, nuk e kanë fituar xhenetin, por as edhe xhehenemin. Kur i shikojnë ata në xhenet i përshëndesin dhe i urojnë, e kur iu shkojnë sytë tek ata në xhehenem, e lusin Zotin të mos i çojë aty. Ata i njohin banuesit e xhehenemit dhe iu thonë: as pasuria, as krenaria juaj në dynja, nuk ju solli kurrfarë dobie derisa u vendosët në xhehenem. Madje iu thonë: ja, ata besimtarë me të cilët u përqeshët e fituan xhenetin. Atyre në xhehenem iu del flaka nga etja, kërkojnë prej atyre në xhenet t’u japin pak ujë ose lëngje të tjera, kërkon njeriu prej vëllait e babait, por ato janë haram për mohuesit e fesë - besimit.
Ne ju sollëm atyre (mekasve) një libër (Kuranin), që ua shkoqitëm me baza diturie, e që është udhërrëfyes e mëshirë për ata që besojnë.
Ata nuk presin tjetër, por vetëm atë që do t’u vijë. E atë ditë kur t’u vijë (dënimi i premtuar) ajo që e pritnin, ata të cilët më parë e kishin harruar thonë: “Vërtet, të dërguarit e Zotit tonë erdhën me fakte të vërteta, a kemi ndonjë ndërmjetës që të na shpëtojë, ose të kthehemi (në Dunja) e të veprojmë tjetër nga ajo që vepruam”. Ata shkatërruan vetveten dhe u shkoi huq trillimi që bënin.
Vërtet, Zoti juaj Allahu është Ai që krijoi qiejt dhe tokën brenda gjashtë ditësh, pastaj u ngrit mbi Arshin, Ai e mbulon ditën me natën, që me të shpejtë e kërkon atë (mbulimin e dritës së ditës), edhe dielli, edhe hëna, edhe yjet i janë nënshtruar sundimit të Tij. Ja, vetëm Atij i takon krijimi dhe sundimi. I Madhëruar është Allahu, Zoti i botëve.
Luteni Zotin tuaj të përulur e në heshtje, pse Ai nuk i do ata që e teprojnë.
Mos bëni çrregullime në tokë pas rregullimit të saj (me ardhjen e pejgamberëve) dhe luteni Atë duke pasur frikë (dënimin) dhe duke shpresuar (mëshirën). S’ka dyshim, se mëshira e Allahut është pranë atyre të mirëve.
Ai është që i lëshon erërat si përgëzim pranë mëshirës (shiut) së Tij. E kur ato (erërat) bartin re të mëdha, Ne i sjellim mbi një tokë të vdekur dhe lëshojmë në të ujin (shiun), dhe me të (me ujin) nxjerrim të gjithë frutat. Kështu i nxjerrim (i ngjallim) të vdekurit, ashtu që ta përkujtoni (fuqinë e Zotit).
Me lejen e Allahut toka e mirë mbin bimët, e ajo që nuk është cilësore, ajo nuk mbin vetëm (pak) me vështirësi. Kështu Ne i radhisim argumentet Tona për ata që falënderojnë.[111]
[111] E vërteta mbi thëniet e Kuranit është e pranishme në dynja për ata që kuptojnë, e këtë të vërtetë do ta kuptojnë edhe ata që e refuzuan në Ditën e Kijametit, por atëherë është pa dobi. Çdo send është krijesë e Zotit. Ai krijoi qiej e tokë. Ka mundur t'i krijojë për një moment, por i krijoi në etapa për të na dhënë të kuptojmë, se në nguti nuk ka rezultate. Qëndrimin e Zotit mbi Arshin duhet ta besojmë bindshëm e pa kurrfarë komentimi për mënyrën e tij. Sikurse e ngjall tokën e vdekur me anën e shiut, ashtu do t’i ngjallë të vdekurit pas shkatërrimit të përgjithshëm të ekzistencës.
Ne e patëm dërguar Nuhun te populli i vet, e ai tha: “O populli im, adhurojeni Allahun, nuk keni të adhuruar të vërtetë pos Tij. Unë kam frikë për dënimin tuaj në një Ditë të Madhe!”
Paria nga populli i tij tha: “Ne po të shohim (në këtë që na thërret) plotësisht të humbur!”
(Nuhu) Tha: “O populli im, unë nuk kam kurrfarë humbje, por unë jam i dërguar prej Zotit të botëve!”
“Unë ua kumtoj juve shpalljet e Zotit tim, ju këshilloj dhe unë di nga Zoti im çka ju nuk dini!”
“A mos u çuditët, që shpallja ju erdhi nga Zoti juaj përmes (gjuhës së) një njeriu nga mesi juaj, për t'ua tërhequr vërejtjen, që të ruheni dhe ashtu të shpëtoni!"
Po ata e përgënjeshtruan atë (Nuhun), e Ne e shpëtuam atë dhe ata që ishin me të në anije, ndërsa ata që i përgënjeshtruan faktet tona i fundosëm. Vërtet, ata ishin popull i verbër.
Edhe tek (populli) Ad-i (dërguam) vëllain e tyre Hudin, e ai tha: “O populli im, adhurojeni (një Zot) Allahun, ju nuk keni të adhuruar të vërtetë pos Tij, a nuk po frikësoheni?!...”
Paria që nuk besoi nga populli i tij tha: “Ne po të shohim mendjelehtë dhe të konsiderojmë vërtet rrenacak!”
Tha (Hudi): “O populli im, nuk jam mendjelehtë (nuk kam të meta mendore), por unë jam i dërguar prej Zotit të botëve”.
(Jam i dërguar) Që t’ua komunikoj shpalljet e Zotit tim dhe unë jam këshillues besnik për ju.
A mos ju erdhi çudi, që ju erdhi shpallja nga Zoti juaj përmes një njeriu nga mesi juaj, e për t'ua tërhequr vërejtjen. Përkujtoni kur Ai ju bëri sundues pas popullit të Nuhut dhe ua shtoi fuqinë fizike. Përkujtoni të mirat e Allahut që të gjeni shpëtim.
Ata thanë: “A na erdhe (të na frikësosh), që ta adhurojmë vetëm Allahun e ta braktisim atë çka adhuronin prindërit tanë? Nëse je i vërtetë (si thua) sillna atë që na premton (kërcënohesh)”.
(Hudi) Tha: “Juve ju gjeti dënimi dhe përbuzja nga Zoti juaj. A më polemizoni mua për emrat (e idhujve), që i emëruat ju dhe prindërit tuaj, e që për ta Allahu nuk shpalli kurrfarë argumenti? Prisni pra (dënimin), edhe unë së bashku me ju jam duke pritur”.
Ne me mëshirën Tonë e shpëtuam atë dhe ata që ishin me të, dhe i shkulëm nga rrënja ata që i përgënjeshtruan argumentet Tona dhe nuk ishin besimtarë.[112]
[112] Nuhu është një ndër pejgamberët e parë pas Idrizit, jetoi shumë gjatë dhe pati vuajtjet më të mëdha prej krerëve të atij populli, i cili u dënua me vërshim e përmbytje. Sipas një varianti në anijen e Nuhut ishin dyzet burra dhe po aq gra, që shpëtuan e sipas një tjetri, ishin tre djemtë e Nuhut dhe gjashtë të tjerë. Hudi ishte shumë më i vonshëm se Nuhu. Edhe këtë, ashtu sikurse edhe Nuhun e përqeshi aristokracia e popullit, duke i thënë, se nuk ishte i zgjuar, apo trillonte gjëra nga vetë mendja e tij. Popullin e Hudit dhe popullin Ad e shkatërroi një stuhi me erë të fortë.
Edhe te (populli) Themud ua dërguam vëllain e tyre, Salihun, e ai ju tha: “O populli im, besojeni Allahun (Një), nuk keni zot tjetër pos Tij. Ja, ju erdhi argumenti nga Zoti juaj, kjo deveja është mrekulli për ju. Lereni këtë të lirë të hajë në tokën e Allahut dhe kurrsesi mos e merrni me të keq, e t’ju kapë dënimi i dhembshëm”.
“Përkujtoni kur Ai ju bëri sundues pas Adit, ju vendosi në tokë e ju në rrafshin e saj ndërtonit pallate, kurse në kodrina ngreni shtëpia, përkujtoni të mirat e Allahut, e mos u bëni shkatërrues në tokë”.
Krerët kryelartë nga populli i tij ju thanë atyre që ishin më të dobët e që kishin besuar: “A e dini, se me të vërtetë Salihu është i dërguar nga Zoti i tij?”. Ata thanë: “Vërtet, ne jemi besimtarë të asaj me çka është dërguar”.
Ata kryelartit thanë: “Ne jemi mohues (jobesimtarë) të asaj që ju i besuat”.
Ata e therën devenë dhe me kryelartësi shkelën dispozitën e Zotit të tyre dhe thanë: “O Salih, sille atë që na u kërcënove, nëse je prej të dërguarve”.
Atëherë ata përjetuan tërmetin dhe u bënë në shtëpitë e tyre kufoma të ngrira.
Ai u zmbraps prej tyre e tha: “O populli im, unë ju komunikova dërgesën e Zotit tim, ju këshillova sa munda, por ju nuk i përfillni këshilluesit”.
Përkujto kur Luti i tha popullit të vet: “A punoni të shëmtuarën, që asnjë nga popujt e botës nuk e bëri para jush”.
Vërtet, ju të shtyrë nga epshet iu afroheni burrave duke i lënë gratë. Po ju jeni popull i shfrenuar”.
Përgjigjja e popullit të tij nuk ishte tjetër vetëm se të thonë: “Dëboni ata (Lutin me besimtarë) nga vendbanimi juaj, ata janë njerëz që ruhen shumë (i largohen të shëmtuarës)”.
Ne e shpëtuam atë dhe familjen e tij, pos gruas së tij që mbeti aty (ndër të shkatërruarit).
Ne lëshuam mbi ata një lloj shiu (me gurë). E shiko, se si ishte fundi i kriminelëve!
E në Medjen (dërguam) vëllain e tyre Shuajbin. Ai tha: “O populli im, adhurojeni Allahun (Një), ju nuk keni të adhuruar të vërtetë pos Tij. Juve ju erdhi mrekullia nga Zoti juaj. Zbatoni drejt matjen dhe peshoren, e mos iu bëni padrejtësi njerëzve në sendet e tyre, dhe mos bëni çrregullime në tokë pas përmirësimit të saj. Këto janë më të dobishme për ju, nëse jeni besimtarë”.
“Mos zini pusi në çdo rrugë e të kërcënoni dhe të pengoni nga rruga e Allahut atë që i ka besuar atij (Shuajbit), e të kërkoni shtrembërimin e asaj (rrugës). Përkujtoni kur ishit pakicë e Ai ju shumoi dhe shikoni se si qe fundi i çrregulluesve”.
“E në qoftë se një grup prej jush është që i besoi asaj me të cilën unë u dërgova, e një grup nuk besoi, duroni deri sa të gjykojë mes nesh Allahu, e Ai është Gjykatësi më i mirë”.
Paria që ishte kryelartë nga populli i tij tha: “O Shuajb, ne do të dëbojmë ty dhe së bashku me ty, edhe ata që besuan nga fshati ynë, ose patjetër të ktheheni në fenë tonë”. Ai (Shuajbi) tha: “A edhe nëse ne nuk e dëshirojmë atë (kthimin)?”.
Ne do të kemi shpifur gënjeshtër ndaj Allahut, nëse kthehemi në fenë tuaj (idhujtare), pasi Allahu na shpëtoi nga ajo. Nuk është për ne të kthehemi në të, vetëm nëse është dëshira e Allahut, Zotit tonë. Zoti ynë ka përfshirë me diturinë e vet çdo send, ne ju kemi mbështetur Allahut. Zoti ynë, vendos mes nesh dhe mes popullit tonë gjykimin tënd të drejtë, se Ti je më i miri Gjykatës.
Krerët prej popullit të tij, që nuk besuan, i thanë: “(Popullit i thanë) Nëse shkoni (pranoni) pas Shuajbit, (pas fesë së tij), atëherë ju me siguri jeni të humbur”.
Ata (popullin e padëgjueshëm) i kapi një tërmet i fortë dhe u bënë në shtëpitë e tyre kufoma të gjunjëzuara.
Ata që e përgënjeshtruan Shuajbin, sikur nuk ekzistuan fare aty, ata që e konsideruan Shuajbin rrenacak, vërtet ishin të dështuarit.
E ai (Shuajbi) u kthye e tha: “O populli im, vërtet unë ju kumtova porositë e Zotit tim, ju dhashë këshilla, e si të brengosem për një popull që nuk besoi”.[113]
[113] Edhe Salihu, sikurse edhe pejgamberët para tij, ishte i dërguar ta udhëzojë popullin në besim të drejtë, në besim në një Zot. Mrekullia e Salihut ishte deveja, mirëpo, edhe në popullin e tij pati asi kryelartë, të cilët edhe i refuzuan udhëzimet e pejgamberit e edhe penguan të tjerët, andaj si masë ndëshkuese i kapi një tërmet me një krismë dhe i la të shtanguar.
Popullin e Lutit Zoti e shkatërroi me gurëzim nga qielli që binte si shi. U shkatërrua edhe bashkëshortja e tij, e cila nuk besoi dhe nuk i vlejti asgjë ajo që ishte grua e pejgamberit.
Edhe Shuajbit, sikurse edhe Salihut dhe Lutit, i erdhi keq pse populli i tij nuk pranoi mësimet e Zotit dhe nuk u ndal nga punët e këqija. Megjithatë, ata e kryen detyrën e vet në mënyrë shumë të njerëzishme e edukative.
Ne nuk e dërguam asnjë pejgamber në ndonjë vendbanim, e që nuk e ndëshkuam atë (popullin) me skamje e vështirësi të tjera, në mënyrë që ata të përulen (të binden).
Mandej e zëvendësuam të keqen me të mirën, derisa u shumuan ato (të mirat) e thanë: “Prindërit tanë i pat goditur skamja e mjerimi”, (ky është rregull natyror, po ata nuk falënderuan). Atëherë befas i dënuam pa e vërejtur ata.
E sikur banorët e këtyre vendbanimeve të kishin besuar dhe të ishin ruajtur, Ne do t’ju hapnim begati nga qielli e toka, por ata përgënjeshtruan, prandaj i dënuam me shkatërrim për atë që merituan.
A mos u siguruan banorët e fshatrave nga dënimi jonë, kur ata ishin fjetur (natën)?
A mos u siguruan banorët e fshatrave nga dënimi jonë paradite, kur ata ishin duke luajtur?
A mos u siguruan ata prej ndëshkimit të Allahut? Nuk sigurohet kush prej frikës së ndëshkimit të Allahut, pos njerëzve të humbur.
A nuk e kanë të qartë ata, që e trashëguan tokën pas banorëve të saj (që u shkatërruan), se nëse dëshirojmë Ne i godasim (i dënojmë) për mëkatet e tyre, ua mbyllim zemrat e tyre, dhe ata nuk dëgjojnë (këshillat).
Këto janë fshatra për të cilat po të tregojmë disa nga lajmet e tyre. Atyre iu patën ardhur të dërguarit e tyre me argumente (me mrekulli), por ata nuk i besuan asaj, të cilën e kishin gënjyer më parë. Ja, kështu vulos Allahu zemrat e atyre që nuk besojnë.
Ne te shumica e tyre nuk gjetëm zbatimin e premtimit, e gjetëm shumicën e tyre jashtë bindjes (respektit).
Mandej pas tyre e dërguam Musain me mrekulli të argumentuara te faraoni dhe rrethi i tij, e ata i refuzuan edhe ato, e shih se si ishte përfundimi i shkatërruesve!
Musai tha: O faraon, s’ka dyshim, unë jam i dërguar prej Zotit të botëve”.
Është dinjitet për mua të them për Allahun vetëm të vërtetën. Unë ju kam ardhur me argumente nga Zoti juaj, lejoji pra, Beni Israilët të vijnë me mua!”
Ai (faraoni) tha: “Nëse ke ardhur me ndonjë argument dhe nëse je ai që thua, na e trego pra atë argument”.
Ai (Musai) e hodhi shkopin e vet, kur ja u shfaq një gjarpër i vërtetë.
Dhe e nxori dorën e vet, kur ja për shikuesit dritë e bardhë.
Rrethi i parisë nga populli i faraonit tha: “Ky nuk është tjetër gjë, pos një magjistar i përsosur”.
Ai dëshiron t’ju nxjerrë prej tokës suaj: “E çka më urdhëroni (propozoni ju)?”
Ata (krerët) thanë: “Ndale atë dhe vëllain e tij, e dërgo nëpër qytete tubues (të magjistarëve),
të sjellin çdo magjistar të dijshëm (të aftë).
Magjistarët erdhën te faraoni, e thanë: “ Ne do të kemi shpërblim, në qoftë se dalim fitues!"
Ai (faraoni) tha: “Po, dhe ju do të jeni prej të afërmve të mi”.
Ata (magjistarët) thanë: “O Musa, (zgjidh) ose do të hedhish ti, ose ne po hedhim?”
Ai (Musai) tha: “Hidhni ju”! E kur hodhën ata (shkopinj e litarë), u magjepsën sytë e njerëzve, i frikësuan ata dhe sollën një magji të madhe.
E Ne e frymëzuam Musain (duke i thënë): “Hidhe shkopin tënd!” Kur ja, ai gëlltiste atë që kishin magjepsur.
Atëherë u dëshmua e vërteta dhe u zhduk ajo që kishin përgatitur.
Aty u mundën ata (magjistarët dhe faraoni) dhe u kthyen të poshtëruar.
E magjistarët u hodhën (u përulën) në sexhde.
Dhe thanë: “Ne i besuam Zotit të gjithësisë,
Zotit të Musait dhe të Harunit!”
E faraoni tha: “I besuat atij (Musait), para se t’ju lejoj unë? Kjo është një dredhi që ju përgatitët në qytet (Misir) për t’i dëbuar prej tij banorët e tij (kibtët), po më vonë do ta kuptoni (çfarë do t’ju gjejë).
Kam për t’ua prerë duart dhe këmbët tërthorazi, pastaj të gjithë juve do t’ju gozhdoj.
Ata (që besuan) thanë: “S’ka dyshim, ne jemi të kthyer te Zoti ynë.
“Ti nuk hakmerresh ndaj nesh vetëm pse besuam në argumentet e Zotit tonë, pasi na erdhën ato. Zoti ynë, na dhuro durim (për dënimin që do të na japë faraoni) dhe na bëj të vdesim muslimanë!”[114]
[114] Prej ajetit 94 - 102 bëhet fjalë për masat ndëshkuese, të cilat janë rrjedhojë e mospërfilljes së dispozitave dhe të porosive të Zotit. Sikur njerëzit të ishin besimtarë të sinqertë dhe të ruheshin nga punët e këqija bereqeti i Zotit do t’u vinte nga qielli e nga toka. Masa ndëshkuese zakonisht vjen befas për të pasur ndikim më të madh te njerëzit, që të kthehen ata në rrugë të drejtë. Kokëfortësia ndaj dispozitave të Zotit është një shenjë dëshpëruese, nga e cila kuptohet, se të tillët nuk do të gjejnë kurrë rrugën e vërtetë. Ruana Zot! Kur u paraqit Musai, pejgamberi i dërguar prej Zotit kërkoi prej faraonit t’ia lirojë Beni Israilët të shpërngulen prej Egjiptit. Beni Israilët në Egjipt ishin prej kohës së Jusufit, ndërsa faraoni që i takonte popullit kopt, i mundonte dhe i torturonte pa masë.
Mrekullia e Musait ishte shkopi, i cili shndërrohej në gjarpër të madh dhe dora e tij e djathtë, e cila shkëlqente me një dritë të fortë. Gara e zhvilluar mes magjistarëve dhe Musait para publikut, thuhet se ka ngjarë në Aleksandrinë e Egjiptit.
Të parët nga populli i faraonit thanë: “A do ta lejosh Musain dhe popullin e tij të bëjë përçarje në tokë dhe të braktisin ty dhe zotat e tu?” Ai (faraoni) tha: “Do t’ua vrasim djemtë e do t’i lëmë të gjalla gratë e tyre për shërbim, ne jemi dominues mbi ta”.
Popullit të vet Musai i tha: “Kërkoni ndihmë prej Allahut dhe kini durim. S’ka dyshim, se toka është e Allahut, ia lë në trashëgim atij që do nga robërit e tij, e ardhmja e lumtur është për të devotshmit”.
Ata (populli i Musait) thanë: “Ne ishim të shtypur para se të na vije ti, e edhe pasi na erdhe”. Ai (Musai) tha: “Është shpresë, se Allahu do ta shkatërrojë armikun tuaj (faraonin), e juve do t’ju bëjë ta zëvendësoni në këtë vend, e do t’ju shikojë se si ju veproni”.
Ne e provuam popullin e faraonit me skamje dhe me pakësim të frutave, në mënyrë që të marrin mësim.
Kur iu vinte atyre e mira (viti i begatshëm) ata thonin: “Kjo është e (mira) jona thjesht”. E kur i godiste ndonjë e keqe fatin e zi ia përshkruanin Musait dhe atyre (besimtarëve) që ishin me të. Vini re, fati i tyre është tek Allahu (e jo te Musai), por shumica e tyre nuk e dinin këtë.
Ata thanë: “Çfarëdo argumenti të na sjellësh, që me atë të na magjepsish (largosh nga feja që kemi), ne nuk do të besojmë ty”.
Atëherë (për shkak të mohimit) Ne lëshuam kundër tyre: vërshimin, karkalecat, rriqnat (insekte dëmtuese), bretkosat dhe gjakun, fakte të qarta këto njëri pas tjetrit, po ata vazhdonin me kokëfortësi, sepse ishin popull mëkatar.
Pasi i gjeti belaja (me ato masa dënimi) ata thanë: “O Musa, lute për ne Zotin tënd me atë që të ka premtuar, nëse na e largon dënimin ne do të pranojmë ty (si të dërguar) dhe do t’i lejojmë Beni Israilët bashkë me ty (të shkoni ku të doni)”.
E kur e larguam nga ata dënimin (me lutjen e Musait) për deri në një afat, që do të arrinin ata e thyen besën.
Atëherë u hakmorëm kundër tyre dhe i fundosëm në det, sepse përgënjeshtruan argumentet Tona dhe nuk çanë kokën për to.
E atij populli, që ishte i nënshtruar i trashëguam lindje e perëndim të tokës, që Ne e bekuam (me të mira), ndërsa për durimin që patën, u plotësua fjala më e mirë (premtimi i vërtetë) e Zotit ndaj Beni Israilëve; rrënuam atë që bënte faraoni dhe populli i tij, si dhe atë që kishin ndërtuar ata.[115]
[115] Pasi u vërtetua që Musai ishte i Dërguari i Zotit dhe mrekullitë e tij asgjësuan trillimet e magjistarëve të faraonit, dhe pasi magjistarët pranuan besimin e drejtë, parisë së popullit të faraonit i hyri frika, prandaj e ngacmuan faraonin, që të marrë masa të ashpra kundër Beni Israilëve. Faraoni pat thënë, se të gjithë meshkujt e tyre do t’i vriste e gratë do t’i përdorte si shërbëtore. Musai i kuptoi qëllimet e ndyra të faraonit, prandaj e porositi popullin e vet të jetë i qëndrueshëm, se ndihma e Zotit është me ta.
Faraonin dhe popullin e tij e dënoi Zoti me pesë lloj dënimesh, dhe gjithnjë fajin për ato dënime që po përjetonin ia mvishnin Musait dhe besimtarëve. Më në fund, të lodhur prej skamjes, ata e lutën Musain të lutet te Zoti i Madhërishëm, që t’ua largojë ato masa dënimi. Zoti ua largoi dënimin, por ata nuk e mbajtën besën dhe për atë shkak i fundosi në det, ndërsa Beni Israilët trashëguan begatitë e asaj toke.
Beni Israilët i kaluam përtej detit, e ata u takuan me një popull që adhuronte disa statuja të tyre, dhe thanë: “O Musa, na e bëj edhe neve një zot (statujë), si zotat që kanë ata (ai popull)”. Ai (Musai) tha: “Ju jeni popull që nuk di”.
Vërtet, ai popull (që po adhuron idhujt) është i shkatërruar në atë (adhurim) dhe ajo që vepruan është e asgjësuar (s’ka dobi).
Musai tha: “Mos deshët, pos Allahut, të kërkoj për ju zot tjetër, kurse Ai ju vlerësoi mbi njerëzit e tjerë?”
Përkujtoni (o Beni Israilë) kur Ai ju shpëtoi prej popullit të faraonit, që ushtroi më të keqin mundim, ua vrau djemtë tuaj, ua la të gjalla gratë tuaja. E ju me këto ishit në sprovë të madhe nga Zoti juaj”.
Dhe Ne i caktuam Musait tridhjetë netë (afatin për shpallje), e ato i plotësuam edhe me dhjetë dhe kështu u mbush afati për takim me Zotin e tij në dyzet netë. Ndërsa Musai vëllait të vet Harunit i tha: “Më zëvendëso mua te populli im dhe rregullo, e mos shko rrugës së të këqijve”.
E kur Musai erdhi në kohën që ia caktuam dhe i foli Zoti i vet ai tha: “Zoti im! Ma mundëso pamjen tënde e të shikoj!” Ai (Zoti) i tha: “Ti nuk ke mundësi të më shohësh, por shiko kodrën, e nëse ajo qëndron në vendin e vet, ti do të më shohësh Mua”. Kur Zoti iu zbulua pak kodrës, një pjesë e dritës nga Zoti i tij e bëri atë (kodrën) thërrmi, e Musait i ra të fikët. Kur erdhi në vete tha: “E lartë është madhëria Jote, pendohem te Ti (për atë që kërkova), dhe unë jam i pari i besimtarëve!”
Ai (Allahu) tha: “O Musa, Unë të gradova ty mbi njerëzit me shpalljen Time dhe me të folurit tim. Merre atë që të dhashë dhe bëhu mirënjohës”.
Dhe i përshkruam atij në pllaka çdo gjë (që i nevojitej), si këshillim dhe sqarim për secilin send. “Merri këto me seriozitet dhe urdhëroje popullin tënd, që t'i përvetësojë më të mirat e tyre (dispozitat me shpërblim më të madh). Unë do t'ua tregoj vendbanimin mëkatarëve".
Unë do t’i zbraps nga argumentet e Mia ata të cilët pa pasur të drejtë bëjnë kryelartësi në tokë, të cilët edhe nëse shohin çdo argument nuk besojnë, dhe nëse shohin rrugën e shpëtimit nuk e marrim atë rrugë, e nëse e shohin rrugën e gabuar ata e marrin atë rrugë. Këtë (këtë verbim të tyre), sepse ata i konsideruan të rreme faktet Tona dhe sepse i lanë pas dore ato.
Ata që i mohuan argumentet Tona dhe takimin në ditën e botës së ardhshme, ata asgjësuan veprat e tyre. A shpërblehen ata (me thevab ose me dënim) pos sipas asaj si kanë vepruar?
Populli i Musait, pas tij (kur ai shkoi në kodrën Tur për pranimin e shpalljes), e ndërtoi me stolitë e veta një figurë viçi që kishte britmë (pallte). A nuk e shihnin ata, se ai nuk ju fliste, as nuk i udhëzonte në ndonjë rrugë të drejtë. E morën atë (e adhuruan si idhull viçin), e ishin të padrejtë ndaj vetes së tyre.
E kur në duart e tyre u thye (ajo vepër e shëmtuar u penduan) dhe e kuptuan, se me të vërtetë kanë gabuar, thanë: “Nëse nuk na mëshiron Zoti ynë dhe nuk na e fal gabimin, ne pa dyshim do të jemi nga më të dëshpëruarit”.[116]
[116] Pasi Zoti i shpëtoi Beni Israilët prej torturave të faraonit dhe ua mundësoi kalimin përtej detit ata hasën një popull që adhuronte statuja - idhuj, e duke mos i ditur pasojat e një adhurimi të tillë menduan, se do të ishte mirë, që edhe ata të kenë ndonjë idhull përmes të cilit do t’i luteshin Zotit. Musai që ishte sikurse edhe pejgamberët e tjerë kundër idhujtarisë i qortoi ashpër. Musai i kishte premtuar popullit të vet, duke qenë ende në Egjipt, se nëse Allahu e shkatërron faraonin do t’u sillte një libër prej Zotit, sipas të cilit do të orientoheshin. Kur u shkatërrua faraoni, Musai e luti Zotin për atë libër. Ai i tha të përgatitet tridhjetë ditë (të agjërojë) e i shtoi edhe dhjetë të tjera, ashtu që pas dyzet ditësh Musai shkoi në vendin e caktuar për të pranuar shpalljen. Kur i foli Zoti Musait pa kurrfarë ndërmjetësimi ai u kënaq, e kur e rrëmbeu dashuria për ta parë drejtpërsëdrejti Zotin, e kërkoi atë. Zoti i tha se konstrukti i përbërjes së njeriut në këtë botë, s’ka fuqi ta përjetojë shikimin ndaj Madhërisë së Tij, mandej i tha: Unë po paraqitem me një pjesë të Dritës Sime, një qenieje më të fuqishme se ti - kodrës, e nëse ajo përjeton Dritën Time, edhe ti do të më shohësh. Kur Zoti lëshoi një pjesë të vogël të Dritës së Vet ndaj kodrës, ajo u copëtua dhe u rrafshua, e Musait i ra të fikët. Kur erdhi në vete kërkoi falje prej Zotit për kërkesën e tij. Zotin do ta shohin besimtarët në xhenet. Kur Musai ishte në Mikat duke pranuar shpalljen Tevratin, një farë Samiriu ndërtoi me ar dhe argjend një figurë si viç dhe popullit i dukej, se po pallte si viçi dhe filluan ta adhurojnë atë. Kur e kuptuan gabimin e bërë, kërkuan falje prej Zotit.
E kur u kthye Musai shumë i hidhëruar te populli i vet tha: “Sa keq më paskeni zëvendësuar pas shkuarjes sime! A e ngutët (pritjen) urdhrin e Zotit tuaj?” I hodhi pllakat dhe e zuri për (flokësh) koke vëllain e vet duke e tërhequr nga vetja. Ai (vëllai Haruni) tha: “O bir i nënës sime, populli më mundi dhe gati më mbyti, mos më konsidero mua me njerëzit mizorë”.
(Musai) Tha: “Zoti im, më falë mua dhe vëllain tim dhe na dhuro mëshirën Tënde, se Ti je më i Mëshirshmi i mëshiruesve”.
Nuk ka dyshim, se ata që adhuraan viçin ka për t’i përfshirë përbuzja nga Zoti i tyre dhe nënçmimi në jetën e Dunjasë. Kështu i shpërblejmë (me dënim) trilluesit e rrenës.
E ata që bënë vepra të këqija, e pastaj u penduan pas tyre dhe besuan sinqerisht, Zoti yt ua fal gabimet dhe është Mëshirues i madh pas tij (pas pendimit të tyre).
E kur iu ndal hidhërimi Musait, ai i mori pllakat (që i pat hedhur), e në tekstin e tyre ishin (shënuar) udhëzime e mëshirë për ata që kanë frikë ndaj Zotit të tyre.
Musai zgjodhi nga populli i vet shtatëdhjetë veta për kohën që Ne ia caktuam takimin. E pasi i kapi ata dridhja (e tokës) ai tha: “Zoti im!, sikur të kishe dashur Ti, i kishe zhdukur më parë ata dhe mua. A po na zhduk për atë që bënë të marrët nga ne? Kjo është vetëm sprovë e Jotja, që me të e bën të humbur atë që do, dhe e vë në rrugë të drejtë atë që do. Ti je Mbrojtësi ynë, pra falna e mëshirona, se Ti je më i miri që fal (gabimet).
Dhe cakto për ne jetë të mirë në Dunja dhe të mirë në botën tjetër, pse vërtet jemi kthyer nga Ti. Ai (Zoti) tha: “Dënimi im është ai me të cilin e godas cilin dua, e mëshira Ime ka përfshirë çdo send. Atë (Mëshirën) do ta caktoj për ata, që iu ruhen (mëkateve), e japin zeqatin dhe për ata që i besojnë argumentet tona.
Që pranojnë të Dërguarin (Muhamedin), Pejgamberin arab (që nuk shkruan dhe nuk lexon), të cilin e gjejnë të cilësuar (të përshkruar me virtytet e tij), tek ata në Tevrat dhe në Inxhil, e që i urdhëron ata për çdo të mirë dhe i ndalon nga çdo e keqe, ju lejon ushqimet e këndshme dhe ju ndalon ato të pakëndshmet, dhe heq nga ata barrën e rëndë të tyre dhe prangat që ishin mbi ta. Pra, ata që e besojnë atë, e nderojnë dhe e ndihmojnë, veprojnë me dritën, që iu zbrit me të, të tillët janë të shpëtuarit.
Thuaj (Muhamed): “O ju njerëz! Unë jam i Dërguari i Allahut te të gjithë ju. Allahut që vetëm i Tij është sundimi i qiejve e i tokës, s’ka të adhuruar të vërtetë pos Tij; Ai jep jetë dhe Ai jep vdekje, pra besoni Allahun dhe të Dërguarin e Tij, pejgamberin e pashkolluar, që beson Allahun dhe shpalljet e Tij, ndiqeni rrugën e tij që ta gjeni të vërtetën.[117]
[117] Kur u kthye Musai prej Mikatit e gjeti popullin e vet, që e kishin rrethuar viçin dhe e adhuronin. I hidhëruar pa masë, i hodhi pllakat, e të vëllain e vet Harunin e kapi për flokësh dhe e shkundi, pse e kishte lejuar një gjë të tillë, mirëpo pasi e kuptoi se Haruni nuk kishte kurrfarë faji Musai u pendua dhe kërkoi falje prej Zotit. Musai zgjodhi shtatëdhjetë burra, të cilët nuk kishin adhuruar viçin, dhe së bashku me ta shkoi në vendin e caktuar prej Zotit, e për t’i kërkuar falje për adhurimin e bërë ndaj viçit. Mirëpo edhe ata gabuan, kërkuan ta shohin Zotin, prandaj i kapi dënimi i përmendur. Kurani e përmend shumë shpesh mëshirën e Zotit e cila përfshin të gjithë ata, që edhe pas gabimit të tyre do t’i përfshijë nëse pendohen. Pra, edhe Beni Israilët, që adhuruan viçin, por me kusht që të besojnë edhe Pejgamberin e fundit, Muhamedin a.s.. Fjala “ummij”, si atribut i Muhamedit a.s., na jep të kuptojmë, se ai i takonte një populli të pashkolluar, arabëve etnikisht të pastër. Muhamedi a.s. ishte pejgamber i dërguar për të gjithë njerëzit dhe për të gjitha kohët e kësaj jete.
Edhe prej popullit të Musait ishte një grup që udhëzoi drejt dhe iu përmbajt asaj (drejtësisë).
Ne i ndamë ata (popullin e Musait) në dymbëdhjetë grupe fisesh, e kur Musait i kërkoi ujë populli i vet, Ne e udhëzuam (duke i thënë): “Bjeri me shkopin tënd gurit”, (ai i ra) dhe prej tij (gurit) gufuan dymbëdhjetë kroje, ashtu që secili grup e dinte kroin e vet. Ne bëmë që retë t’u bëjnë hije atyre dhe iu sollëm rrëshirë dhe shkurtëza (dhe iu thamë): “Hani nga të mirat me të cilat ju dhuruam!”. (e pse ishin përbuzës) Ata nuk na dëmtuan Ne, por dëmtuan veten e tyre (sepse u dënuan).
(Përkujto edhe këtë) Kur atyre iu tha: “Banoni në këtë fshat (vendbanim) dhe hani nga frutat e tij kah të doni e thuani: “Falje” dhe në derë hyni të përulur, se Ne do t’ua falim mëkatet tuaja dhe do t’ua shtojmë edhe më punëmirëve!”
E ata prej tyre që ishin mizorë ndryshuan fjalë tjetër nga ajo që iu ishte thënë, atëherë Ne zbritëm kundër tyre një dënim nga qielli, për shkak se ishin zullumqarë.
Dhe pyeti ti (Muhamed) për fshatin, që ishte në breg të detit e ata e shkelën rendin e të shtunës (që e kishin të ndaluar gjuajtjen e peshqve), kur në të shtunën e tyre peshqit iu vinin sheshazi mbi ujë, e në ditën që nuk festonin nuk ju vinin. Ja, kështu i sprovuam ata, sepse ishin mëkatarë.
Dhe kur një grup prej tyre thanë: “Përse këshilloni një popull, që Allahu do ta shkatërrojë ose dënojë me një dënim të ashpër?”- Thanë (këshilluesit): “Arsyetim para Zotit tuaj dhe me shpresë që t’u largohen gabimeve”.
E kur braktisën atë për të cilën ishin këshilluar, Ne i shpëtuam ata që pengonin nga të këqijat, ndërsa ata që kundërshtuan i kapëm me një dënim të fortë, sepse ishin të shfrenuar.
E kur ata tejkaluan me arrogancë të hapët nga ajo që ishin të ndaluar, Ne i shndërruam në majmunë të përbuzur.
Përkujto (o i dërguar), kur Zoti Yt shpalli qartas, se mbi ta do të vë deri në Ditën e Kijametit, sundimin e ndonjërit, që ka për t'ua shijuar atyre mundimin më të shëmtuar. Vërtet Zoti yt e ndërmerr shpejt dënimin, Ai edhe fal e mëshiron shumë.
Ne i shpërndamë ata në grupe nëpër tokë; prej tyre ka të mirë, por edhe jo të tillë. Ne i provuam me të mira e me të këqija, në mënyrë që të tërhiqen nga e keqja.
E pas tyre erdhi brezi që trashëgoi librin. Këta merrnin mjete të pavlerë të kësaj bote (lakmues që nuk dallonin të mirën a të keqen) e thonin: “Do të na bëhet falje”, ndërsa po t’u vijë atyre diçka si ajo, e merrnin atë përsëri. A nuk është marrë prej tyre zotimi në librin (Tevratin), se nuk do të thonë ndaj Allahut tjetër pos të vërtetës dhe ata e dinin mirë se çka në të (libër). Po a nuk po e kuptoni, se bota tjetër është më e mirë (se ajo çka merrnit ju) për ata që ruhen.
Po atyre që i përmbahen librit dhe e falin namazin, Ne nuk ua humbim shpërblimin të mirëve.[118]
[118] Zoti xh. sh. i tregon Muhamedit a.s. për të kaluarën e jehudive, për të mos u brengosur për kokëfortësinë e tyre ndaj tij dhe ndaj Kuranit. I tregon se si i ndau në dymbëdhjetë grupe të udhëhequra prej një prijësi, e për t’ia lehtësuar punën Musait, se si i furnizoi me ujë, ju solli re që iu bënin hije, i ushqeu me komposto e mish shkurtëzash. Të gjitha këto kur ishin të humbur në shkretëtirë. Edhe pas të gjithë atyre të mirave, ata nuk e respektuan urdhrin e Zotit, prandaj i dënoi me dënime të llojllojshme, por më në fund e për shkak të kryeneçësisë së tyre, Zoti vendosi të ushtrojë kundër tyre dënim të përjetshëm përmes popujve të tjerë, të cilët do t’i nënshtrojnë e nënçmojnë deri në Kijamet.
Përkujto kur ngritëm kodrën mbi ta si re, e ata menduan, se ajo do të bjerë mbi ta. (Ne u thamë): “Merrni këtë që ua dhamë me kujdes dhe përkujtoni ç’keni në të, e të ndaleni nga ajo që është e ndaluar.
Përkujto kur Zoti Yt nxori nga shpina e bijve të Ademit pasardhësit e tyre dhe i bëri dëshmues të vetes së tyre (duke u thënë): “A nuk jam Zoti juaj?” Ata thanë: “Gjithsesi je, dëshmuam!”. Të mos thoni në Ditën e Kijametit: “Ne nga ky (dëshmim) ishim të panjohur”.
Ose të mos thoni: “Prindërit tanë më parë ishin idhujtarë, e ne ishim pasardhës të tyre. A do të na shkatërrosh neve për atë që bënë ata asgjësues të së vërtetës?"
Po, kështu ua sqarojmë argumentet, që ata të kthehen nga e gabuara në të vërtetën.
Dhe lexoju atyre tregimin e atij, që ia patëm dhënë dituritë Tona, ndërsa ai u zhvesh prej tyre, dhe atëherë e shoqëroi atë shejtani, dhe kështu ai u bë prej të humburve.
E sikur të donim Ne, do ta ngrenim lart me atë (dituri), por ai nuk iu largua tokës (Dunjasë) dhe shkoi pas epshit të vet. Shembulli i tij është si ai i qenit, të cilin nëse e përzë ai e nxjerr gjuhën, po edhe nëse nuk e përzë, ai sërish e nxjerr gjuhën. Ky është shembulli i atyre që i konsideruan të rreme argumentet Tona. Ti rrëfe tregimet (umetit tënd) në mënyrë që ata të mendojnë.
Shembull i keq është populli që i përgënjeshtroi faktet Tona dhe e dëmtoi veten.
Atë që Allahu e udhëzon ai është në rrugë të drejtë, e atë që e humb ata janë të dëshpëruarit.
Ne krijuam shumë nga xhinët e njerëzit për xhehenem. Ata kanë zemra, që me to nuk kuptojnë, ata kanë sy që me ta nuk shohin dhe ata kanë veshë që me ta nuk dëgjojnë. Ata janë si kafshët, madje edhe më të humbur, të tillët janë ata të marrët.
Allahu ka emrat më të mirë, prandaj Atë thirreni me ata, e hiquni nga ata që bëjnë shtrembërime me emrat e Tij. Ata kanë për t’u shpërblyer (me dënim) për veprimet e tyre.
E ndër ata që krijuam Ne ka njerëz që udhëzojnë në të drejtën dhe veprojnë me të.
Ndërsa ata që i konsideruan të rreme argumentet Tona, Ne do t’i çojmë në humbje në mënyrë graduale nga nuk e kuptojnë ata.
Mirëpo atyre u jap afat, se kurthi Im është i fortë.
A nuk menduan ata, se ai, bashkëkohësi i tyre (Muhamedi), nuk ka farë çmendurie, ai është vetëm qortues i hapët.
A nuk vështruan ata me vëmendje pushtetin e madh në qiej e në tokë dhe çka krijoi Allahu prej sendeve, e edhe në atë se ndoshta iu është afruar afati i tyre i vdekjes. Atëherë cilës bisedë pos kësaj (Kuranit) do t’i besojnë?
Për atë që Allahu e la në humbje, s’do të ketë udhëzues, dhe ata do t’i lërë të bredhin në vrazhdësinë e tyre.[119]
[119] Për marrjen e dëshmisë së besimit në Zotin xh.sh., nga palca e kurrizit të Ademit, Zoti nxori të gjithë pasardhësit e tij, që ishin si grimca atomi dhe mori prej tyre zotimin e besimit. Ekzistojnë shumë hadithe që e vërtetojnë këtë ngjarje.
Rrëfimi rreth atij dijetarit, që u largua nga e vërteta, u dha pas epsheve e dëshirave të kësaj bote, shembulli i krahasimit për të me qenin, është vërejtja më e ashpër për ulemanë, që jepen pas dynjasë dhe dëshirave të epshit. Njerëzit që nuk e angazhojnë aftësinë e tyre mendore e shpirtërore për të gjetur të vërtetën, si duket janë të gatuar për xhehenem.
Emrat e Allahut janë më të mirët, prandaj Allahun duhet ta thërrasim me emrat e Tij, që janë të shumtë dhe duhet të përkujtojmë domethënien e tyre kur përmenden. Kurani përmend, se Zoti ka emra të mirë në katër vende: në këtë, në kaptinën Isra, në Taha dhe në El Hashru.
Po edhe pse pati dhe ka njerëz, që e shtrembërojnë të vërtetën Kurani jep shenjë, se gjithnjë do të ketë njerëz, që thonë dhe veprojnë me të vërtetën. Pejgamberi a.s. ka thënë: “Një grup nga ymeti im do të jetë vazhdimisht në të vërtetën, nuk mund t’i luhasin ata nga e vërteta, as kundërshtarët, as nënçmuesit, ashtu të vendosur do ta presin Kijametin”. (Sahihajn).
Të pyesin ty (Muhamed) për Çastin (katastrofën e përgjithshme), se kur do të ndodhë ai. Thuaj: “Atë e di vetëm Zoti im, kohën e tij nuk mund ta zbulojë kush pos Tij (e sjell Kijametin pa e hetuar asnjë nga krijesat). Çështja e tij (se kur do të ndodhë) është preokupim i rëndë (për krijesat) në qiej e në tokë. Ai (katastrofa) nuk ju vjen ndryshe, vetëm befas. Të pyesin ty sikur ti di për të. Thuaj: “Për të di vetëm Allahu, por shumica e njerëzve nuk e dinë (pse është e fshehtë)”.
Thuaj: “Unë nuk kam në dorë për veten time, as ndonjë dobi, as ndonjë dëm, pos çka do Allahu. Sikur ta dija të fshehtën, do t’i shumoja për vete të dobishmet, e nuk do të më prekte gjë e keqe. Unë nuk jam tjetër vetëm se qortues dhe përgëzues për njerëzit që besojnë.
Allahu është Ai, që ju krijoi prej një vete, e prej saj krijoi palën e saj për t'u qetësuar pranë saj. Kur e mbuloi ai (mashkulli) atë (gruan), ajo u ngarkua me një barrë të lehtë dhe ashtu vazhdoi me të, e kur u bë e rëndë, ata të dy lutën Allahun, Zotin e tyre: “Nëse na jep një (fëmijë) të mirë (pa të meta), ne do të jemi falënderues ndaj Teje”.
Pasi atyre të dyve ju dha (fëmijë) të mirë, ata të dy i përshkruan shokë në atë që iu dha. I pastër është Allahu nga ajo që ia përshkruajnë.
A i përshkruajnë shok atë çka nuk mund të krijojë asnjë send, e ata (idhujt) vetë janë të krijuar.
Ata (idhujt) nuk mund t’iu sjellin atyre ndonjë ndihmë e as veten e tyre ta ndihmojnë.
Edhe nëse i thirrni për t’i udhëzuar ata nuk ju përgjigjen. Për ju është njësoj i thirrët ata ose heshtët.
S’ka dyshim, se ata që po i adhuroni ju pos Allahut janë të krijuar si ju (njerëzit janë më të përsosur). Thirrini pra ata, e le t’ju përgjigjen juve nëse thoni të vërtetën.
A kanë ata (idhujt) këmbë të ecin me to, a kanë duar të rrëmbejnë me to, a kanë sy të shohin me ta, a kanë veshë të dëgjojnë me ta? Thuaj: “Thirrini shokët (zotat) tuaj e thurni kurthe për mua e mos pritni".
Mbrojtësi im është Allahu që zbriti librin. Ai kujdeset për të mirët.
E ata që ju i lutni pos Tij, ata nuk kanë mundësi për ndihmë ndaj jush e as veten ta ndihmojnë.
Dhe nëse i thirrni për udhëzim, nuk dëgjojnë, e të duket se po të shikojnë ty, po ata nuk shohin.[120]
[120] Çështja e përfundimit të jetës së kësaj ekzistence është enigmë për të gjitha krijesat, duke përfshirë edhe pejgamberët e melaiket. Kijameti do të vijë befas, prandaj çdo parashikim është vetëm supozim.
Pejgamberi a.s. me urdhrin e Zotit e shpreh qartë paaftësinë e njeriut për sendet e fshehta, pra është çudi se si disa njerëz ende mashtrohen dhe shpresojnë, se fati i tyre është në dorë të ndonjë tjetri pos Zotit.
Në kaptinën En Nisaë është theksuar krijimi i Ademit, i shoqes së tij dhe i pasardhësve. Këtu përmendet se si në ditët e para të shtatzanisë barra është aq e lehtë sa nuk hetohet, por gradualisht rëndohet dhe atëherë prindërit fillojnë të interesohen për pasardhësin e tyre, e veçanërisht për shëndetin e tij pa të meta. E udhës është që njerëzit të falënderojnë Allahun për një dhuratë të tillë. Mirëpo shumë njerëz e harrojnë të mirën dhe nuk respektojnë udhëzimet e Krijuesit të tyre, e madje edhe i falënderohen dikujt tjetër.
Ti (Muhamed) merre të lehtën, urdhëro për mirë dhe largohu prej të padijshmëve.
E nëse të godet shejtani me ndonjë vesvese, ti kërko strehim tek Allahu, sepse vërtet Ai është Dëgjues dhe Njohës i çdo gjëje.
Vërtet, ata që janë të ruajtur, kur i prek ndonjë iluzion nga djalli, ata përkujtojnë (Allahun), dhe atëherë shohin (të vërtetën).
E vëllezërit e tyre (jo të ruajturit) i përkrahin (shejtanët) për në humbje dhe nuk iu ndahen.
Dhe, kur ti nuk ju sjell atyre ndonjë mrekulli (që kërkojnë), thonë: “Përse ti nuk e trillove vetë?” Thuaj: “Unë (nuk trilloj) i përmbahem vetëm asaj, që më shpallet nga Zoti im, ky (Kurani) është argument (me të cilin ndriçohen zemrat) nga Zoti juaj, është udhërrëfyes dhe mëshirë për popullin që beson.
Kur lexohet Kurani, ju dëgjojeni atë (me vëmendje) dhe heshtni, në mënyrë që të fitoni mëshirë.
Ti përmende Zotin tënd në vete (heshtas), me respekt e me frikë, jo me shprehje të larta, (përmende) në mëngjes e në mbrëmje dhe mos u bëj prej atyre që nuk kanë kujdes.
S’ka dyshim, se ata që janë pranë (afër) Zotit tënd (melekët) nuk tërhiqen nga adhurimi ndaj Tij nga mendjemadhësia, Atë e madhërojnë dhe vetëm Atij i bëjnë sexhde.[121]
[121] I porositur prej Zotit, Pejgamberi a.s. gjithnjë ka shkuar nga lehtësimi, e shokëve ju thoshte: Lehtësoni, mos shtrëngoni, afroni, mos largoni. Nëse njeriut i lajmërohet ndonjë shqetësim, ai duhet të kërkojë përkrahjen e Zotit, duhet të thotë: “Eudhu bil lahi minesh shejtanirr rraxhim” e me këtë largohet vesvesja.
Kur lexohet Kurani duhet ta dëgjojmë dhe të vështrojmë në përmbajtjen e tij, pse vetë tingulli i fjalëve të Zotit është shërues shpirtëror, e besa, edhe shërues i sëmundjeve trupore te njerëzit.
Zotin duhet ta përmendim e ta përkujtojmë me lutje, me lexim Kurani, me shprehje të emrave të Tij etj., por të gjitha këto me një maturi, me një përulje, e jo me zë shumë të lartë, sepse britma e largon vëmendjen nga vështrimi i duhur ndaj Madhërisë.
Sexhdeja ndaj Zotit është adhurimi më i lavdishëm. Këtë e bëjnë për Zotin edhe melekët më të lartë dhe më afër Zotit. Sexhdeja pra, është shprehje e devotshmërisë së njeriut ndaj Zotit në një nivel më të lartë, atëherë përveç mëkatit të pamasë, është turp dhe primitivizëm i paparë, që njeriu të përulet në sexhde për një njeri tjetër. Me ndihmën e Allahut përfundoi përkthimi i domethënies së kaptinës EL A’RAF - Falënderuar qoftë Zoti!
8. SURETUL-ENFAL
E zbritur në Medine pas sures Bekare, ajete: 75
Si shkak i zbritjes së kësaj sureje, sipas shpjegimit të Ibni Abasit ishte çështja e mënyrës së ndarjes së mallit - presë, të cilën e fituan muslimanët ne luftën e Bedrit. Prandaj përveç të tjerash në këtë kaptinë bëhet fjalë për principin sipas të cilit duhet ndarë malli i fituar në luftë.
Lufta në Bedër ndodhi në muajin e Ramazanit në vitin e dytë të Hixhres. Disa pjesë të kësaj kaptine zbritën gjatë rrjedhës së luftës e disa më vonë. Për arsye se kjo kaptinë ka tematikë kryesore ngjarjen rreth luftës së Bedrit, disa sahabë e quajtën “Suretul Bedri” - Kaptina e Bedrit
Kjo luftë shënoi momentin më të rëndësishëm në historinë e muslimanëve, sepse për herë të parë ballafaqohet e vërteta me të pavërtetën, besimtarët e drejtë me idhujtarët dhe njëkohësisht mposhtet e zmbrapset fuqia e mizorëve mekas. Largohet dhuna dhe të dobëtit si gra, fëmijë e pleq, të cilët për shkak të paaftësisë së tyre ishin të detyruar të mbesin në mesin e armikut, në mesin e mushrikëve mekas, gjejnë shpëtimin dhe gjejnë mundësinë t’u bashkohen vëllezërve të tyre në Medinen e Ndritshme.
Edhe pse muslimanët ishin të pakët në numër dhe jo të përgatitur sa duhej për luftë, ndihma nga i madhi Zot bëri që të ngrihet lartë morali i tyre luftarak dhe të fitohet lufta, të shkatërrohet në themel armiku dhe t’iu mundësohet rrezeve të dritës islame të vërshojnë pa pengesë deri te dashamirët e saj.
Natyrisht në këtë kaptinë flitet edhe për heroizmin e besimtarëve muslimanë, të cilët ia dolën ta shpartallojnë fuqinë e armikut, duke likuiduar krerët e tij, si Ebu Xhehlin etj., por u tërhiqet vërejtja edhe për të metat e disave prej tyre. Përmendet edhe ndihma e engjëjve, të cilët kishin për detyrë të trimërojnë besimtarët, e në anën tjetër të mbjellin frikë në zemrat e idhujtarëve, në mënyrë që ta ndiejnë veten të dobët dhe të marrin ikën.
Në ajetet e fundit të kësaj kaptine bëhet fjalë rreth lidhjeve dhe kujdesit, të cilin duhet ta kenë gjithnjë parasysh muslimanët për njëri tjetrin, sepse edhe armiku i tyre, pa marrë parasysh se cilit grup i takon është i lidhur ngushtë mes vete për t’i luftuar besimtarët muslimanë.
Quhet: “Suretul-Enfal” - kaptina e presë së luftës.
Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëbërësit të madh!
Të pyesin ty (Muhamed) për plaçkën (e fituar në luftë), thuaju: “Plaçka (mënyra e ndarjes së saj) është çështje e Allahut dhe të Dërguarit, prandaj kini frikë Allahun, përmirësoni gjendjen e unitetit tuaj dhe nëse jeni besimtarë, respektojeni Allahun dhe të Dërguarin e Tij.
E besimtarë të vërtetë janë vetëm ata, që kur përmendet Allahu u rrëqethen zemrat e tyre, të cilëve kur iu lexohen ajetet e Tij iu shtohet besimi, dhe që janë të mbështetur vetëm te Zoti i tyre.
Dhe që falin (rregullisht) namazin dhe nga ajo me çka Ne i furnizuam ata japin.
Të tillët janë besimtarë të vërtetë dhe për këtë kanë vende të larta te Zoti i tyre, kanë falje dhe kanë furnizim në mënyrë të ndershme.
(Mospajtimi i tyre për plaçkë është) Ashtu si ai kur të nxori Zoti yt nga shtëpia jote për të vërtetën, e një grup nga besimtarët nuk ishte i kënaqur.
Bëjnë polemikë me ty për të vërtetën pasi e kishin të qartë (se ti vepron me lejen e Zotit), sikur të shtyheshin në vdekje të sigurt.
Përkujtoni kur Allahu ua premtoi njërin prej dy grupeve, se është i juaji, e ju dëshironit t’ju takojë ai (grup) i paarmatosur, ndërsa Allahu dëshiroi që me premtimet e Tij ta vendosë të vërtetën e ta zhdukë në themel mbeturinën e mohuesve,
e ta forcojë të vërtetën e ta çrrënjosë të kotën, edhe pse këtë e urrejnë kriminelët.[122]
[122] Thuhet se një karvan i madh dhe i pasur i tregtisë së kurejshitëve kthehej prej Shamit Sirisë. Me urdhrin e Zotit vjen Xhibrili dhe i thotë Muhamedit a.s., se Allahu ju premtoj: devetë me tregti ose fitore kundër kurejshitëve. Pejgamberi a.s. konsultohet me shokët e ata e dëshiruan grupin e deveve. Mirëpo Ebu Sufjani, udhëheqës i tregtisë e shmang rrugën dhe i lajmëron mekasit për rrezikun, që iu kanoset prej muslimanëve dhe i thërret në ndihmë. Ebu Xhehli në krye gati të njëmijë idhujtarëve, me të shpejtë arrin në Bedër. Pejgamberi a.s. i njofton shokët, se karvani i tregtisë ka ikur bregut të detit, ndërsa Ebu Xhehli ka ardhur në Bedër. Disa shokë i thonë - O i Dërguari i Zotit, ne kemi dalë për devetë, jo të përgatitur sa duhet për luftë. Ngrihet Sad ibni Ubade e thotë: Vazhdo o i Dërguar, si ta marrë mendja, ne jemi me ty. Pas tij ngritet Sad ibni Muadhi e thotë: Pasha Atë, që të dërgoi ty me të vërtetën! Nëse ti hidhesh në det, edhe ne do të hidhemi së bashku me ty, prandaj vazhdo në saje të Zotit! Ky qëndrim i këtyre dy sahabëve autoritativë medinas e gëzoi pa masë Pejgamberin a.s.. Edhe rreth ndarjes së plaçkës së fituar pati kundërthënie, prandaj Zoti xh. sh. i thotë Muhamedit a.s., që t'i udhëzojë muslimanët, se çfarë virtytesh duhet të posedojnë për të qenë besimtarë të sinqertë.
Përkujtoni kur kërkuat ndihmë prej Zotit tuaj, e Ai ju është përgjigjur: “Unë do t’ju ndihmoj me një mijë engjëj, që vijnë një pas një (grup pas grupi).
Allahu nuk e bëri atë (ndihmën) për tjetër vetëm t’ju gëzojë (t’u japë myzhde) dhe për t’i forcuar (qetësuar) me të zemrat tuaja, pse ndihma në realitet është vetëm prej Allahut. Allahu është i Plotfuqishëm dhe i Urtë.
Dhe kur Ai ju kaploi me një kotje (gjumë), që ishte siguri për ju nga ana e Tij, ju lëshoi shi nga qielli për t'ju pastruar me të, largoi prej jush të shtimet e shejtanit, e që të fuqizojë bindjen në zemrat tuaja dhe t’ju përforcojë me të (me shi) këmbët tuaja.
Edhe kur Zoti yt ju kumtoi engjëjve, se: “Unë jam me ju, pra, inkurajoni ata që besuan! Unë do të hedh tmerr në zemrat e atyre që nuk besuan, e ju goditni në qafë e lart, goditni ata në çdo gjymtyrë (gishtërinj).
Këtë (ndëshkim për ta), sepse kundërshtuan Allahun dhe të Dërguarin e Tij, e kush kundërshton Allahun dhe të Dërguarin e Tij, nuk ka dyshim se Allahu është Ndëshkimfortë.
Kështu e keni (dënimin), pra shijone, e për mohuesit është edhe dënimi i zjarrit.[123]
[123] Pasi u vendos t’i vihen përballë armikut, që ishte gati tri herë më shumë në numër Pejgamberi a.s. iu drejtua Zotit për ndihmë dhe mori përgjigjen, se do të ndihmohet me anën e engjëjve. Zbritja e melaikeve pati ndikim të madh në ngritjen e moralit luftarak ndër muslimanët, e ndër kundërshtarin u intensifikua frika. Zoti xh. sh. i ndihmoi muslimanët edhe me atë, se ua dërgoi një gjumë të lehtë, e pas gjumit ata ishin, edhe më të fortë, edhe më të guximshëm. Pos kësaj atyre i ndihmoi edhe me një shi, i cili përveç që e forcoi rërën e imët në të cilën nuk zinin vend këmbët, ai shi ju siguroi edhe ujë për pije, për larje e pastrim, sepse shejtani kishte nxitur një farë dyshimi te muslimanët, se do të luftojnë e do të vdesin duke qenë të papastër.
Të gjitha këto të mira ishin prej Zotit xh.sh. Kundërshtarët, idhujtarët mekas nuk ishin kundër vetëm ndaj mësimeve të Zotit, po edhe kundër çdo norme njerëzore, prandaj likuidimi i tyre ishte në dobi të njerëzve. Ata në Bedër përjetuan grushtin më të fortë prej muslimanëve, por e zeza më e madhe për ta ishte, se ata do të bëhen banorë të zjarrit.
O ju që besuat! Kur të ndesheni në turmën (që lëviz ngadalë) e atyre që mohuan, mos ua ktheni shpinën.
Kush ua kthen atyre shpinën, në atë moment veç atij që kthehet për të luftuar, ose për t’iu bashkangjitur një grupi tjetër, ai ka tërhequr kundër vetes hidhërimin e Allahut dhe vendi i tij është xhehenemi. E ai është përfundim i keq.
Ju nuk i vratë (në të vërtetë) ata, por Allahu (me ndihmën që ua dha) i vrau ata, dhe ti nuk i gjuajte (në të vërtetë) kur i gjuajte ata, por Allahu (të ndihmoi) i gjuajti, e (bëri këtë) për t’i shpërblyer besimtarët me një dhunti të mirë nga ana e Tij. Allahu gjithçka dëgjon dhe di.
Ja, kjo është e vërteta. Allahu dobëson dredhitë e qafirëve (kufarëve).
Nëse ju (idhujtarë) kërkuat fitore, ja ku e keni fitoren (kjo është ironi për ta), po nëse hiqni dorë (nga lufta kundër Pejgamberit), ajo do të jetë në dobinë tuaj, e nëse ju ktheheni, edhe Ne kthehemi. Ana (grumbulli) juaj nuk do t’ju vlejë asgjë, edhe nëse është e madhe, sepse Allahu është me besimtarët.
O ju që besuat, respektojeni Allahun dhe të Dërguarin e Tij, e mos e braktisni atë, se ju po e dëgjoni (Kuranin).
Dhe mos u bëni si ata që thanë: “Dëgjuam”, e në të vërtetë ata nuk dëgjojnë.
Krijesat (gjallesat) më të dëmshme tek Allahu janë ata të shurdhrit (që nuk dëgjojnë të vërtetën), memecët (që nuk e thonë të drejtën), të cilët nuk logjikojnë.
Allahu do t’i bënte të dëgjojnë ata (shurdhmemecët) po të dinte (të pritej prej tyre), se do të arrinin ndonjë të mirë, po edhe sikur t’i bënte të dëgjojnë, ata do të zmbrapseshin dhe do të refuzonin.
O ju që besuat, përgjigjjuni (thirrjes së) Allahut dhe të të Dërguarit kur ai (i dërguari) ju fton për atë që ju jep jetë, (për fenë e drejtë) dhe ta dini se Allahu ndërhyn ndërmjet njeriut dhe zemrës së tij, dhe se ju do të tuboheni tek Ai.
Ruajuni nga e keqja (nga dënimi), që nuk i godet vetëm ata që bënë mizori prej jush (por edhe të mirët), dhe ta dini se Allahu është Ndëshkues i rreptë.
Përkujtoni kur ishit pakicë e dobët në tokë (Mekë) dhe frikësoheshit, se do t’ju rrëmbejnë njerëzit (idhujtarët), e Ai ju mundësoi vend të sigurt (në Medinë) dhe ju përkrahu me ndihmën e Tij, ju furnizoi me të mira, në mënyrë që të jeni mirënjohës.
O ju që besuat, mos e tradhtoni Allahun dhe të Dërguarin, e ashtu të tradhtoni amanetet tuaja, derisa e dini sa e keqe është kjo.
Dhe dijeni, se pasuria e juaj dhe fëmijët tuaj janë vetëm një sprovë, dhe se tek Allahu është shpërblimi i madh.
O ju që besuat, nëse keni frikë Allahun, Ai do të vërë udhëzim (në zemrat tuaja) për ju, do t’ua mbulojë të këqijat, do t’ua falë mëkatet. Allahu është Dhurues i madh.[124]
[124] Besimtarët urdhërohen që armikut mos t’i kthehet shpina kurrsesi. Ai që ikën prej betejës është i dënuar në të dy jetët, sepse besimtari duhet ta dijë, që ndihma e Zotit është me të, po nëse vdes, ai është shehid. Kur u ndeshën besimtarët me atë grumbull të madh armiqsh, Pejgamberi a.s. kapi një grusht dhe, e me të i gjuan në fytyrë armiqtë, për t’ua turbulluar sytë, ndërsa me ndihmën e Zotit çdo njërit prej armiqve iu mbushën sytë dhe hundët me dhe, kështu që ata filluan të ikin. Mos të ishte dëshira e Zotit besimtarët që ishin pak në numër, nuk do të mund t’i vrisnin sikundër se ndodhi, e as pluhuri natyrisht nuk do t’ua mbushte sytë. Armiqtë përqeshen në mënyrë ironike për disfatën që pësuan dhe këshillohen të ndërprejnë armiqësinë, përndryshe Zoti do t’i ndihmojë sërish besimtarët. Besimtarët urdhërohen të jenë të sinqertë në besim e vepra, sepse Allahu ju ka dhuruar logjikë të shëndoshë për ta kuptuar të vërtetën. Allahu nuk i dhuron të mirën e besimit atij që ka ndërgjegje të sëmurë. Atë që e ka ndihmuar ta dallojë të mirën nga e keqja, ia ka ndriçuar zemrën me besimin e drejtë, e zemrat janë në dorë të Allahut, i rrotullon ato ashtu si do Ai. Ndëshkimet si masë përmirësuese kundër mizorëve e dhunuesve, nuk i përfshijnë vetëm fajtorët, por ndodh që edhe ndonjë i mirë të pësojë bashkë me ta, prandaj është detyrë e të mirëve, që të këshillojnë për mirë dhe të ndalojnë nga të këqijat, përndryshe do të jenë përgjegjës.
Tradhtia e përmendur ka të bëjë me një person, që sekretet e muslimanëve ua dha idhujtarëve apo jehudive.
Pasuria dhe fëmijët janë preokupim i kësaj jete, prandaj nuk duhet të mashtrohemi pas tyre, e të lënë atë që është tek Allahu si shpërblim i madh e i përhershëm.
Përkujto (o i dërguar), kur ata që nuk besuan thurnin kundër teje; të ngujojnë, të vrasin ose të dëbojnë. Ata planifikonin dredhi, kurse Allahu ngrinte kurthe (kundër tyre), Allahu është më i miri i atyre që bëjnë kurthe.
E kur atyre iu lexohen ajetet Tona (Kurani), thonin: “Kemi dëgjuar (këso fjalësh) dhe sikur të donim, edhe ne do të thonim diçka të ngjashme me këtë, dhe se ky nuk është gjë tjetër pos mit i lashtë”.
Dhe (përkujto) kur thanë: “O Allah! Nëse është ky (Kurani) vërtet prej Teje, lësho gurë nga qielli kundër nesh, ose sillna ndonjë dënim të idhët”.
Po Allahu nuk do t’i dënojë ata, derisa ti (Muhamed) je në mesin e tyre dhe Allahu nuk do t’i dënojë, derisa ata kërkojnë falje (istigfarë).
Çka kanë ata, që të mos i dënojë Allahu, kur ata janë që pengojnë (të tjerët) nga xhamia e shenjtë (Qabja), edhe pse nuk janë mbikëqyrës të saj. Kujdestarë të saj janë vetëm ata që ruhen (të devotshmit), por shumica e tyre nuk është që di.
Lutja e tyre pranë shtëpisë (Qabes) nuk ishte tjetër vetëm se britmë dhe duartrokitje, prandaj vuajeni dënimin për shkak se mohonit.
Ata që nuk besuan, shpenzojnë pasurinë e tyre për të penguar nga rruga e Allahut. Ata do ta shpenzojnë atë dhe ajo do të bëhet dëshpërim i tyre, madje ata do të mposhten. E ata që mohuan, do të përmblidhen vetëm në xhehenem.
(Kjo mase) Që ta dallojë Allahu të keqin nga i miri, dhe që të vërë të këqijtë njërin mbi tjetrin, t’i bëjë grumbull të gjithë e t'i hedhë në xhehenem. E të tillët janë më të dëshpëruarit.
Thuaju atyre që nuk besuan, nëse heqin dorë (nga rruga e tyre e gabuar dhe besojnë) do t’u falet e kaluara, po nëse vazhdojnë, ligji (i Zotit) i zbatuar ndaj të parëve është i ditur (edhe juve do t’ju zërë).
Luftoni ata derisa të mos mbetet idhujtari (besimi i kotë), e i tërë adhurimi të bëhet vetëm për Allahun. Po nëse ata ndalen (i japin fund mosbesimit), Allahu është Mbikëqyrës për atë që veprojnë.
Po nëse refuzojnë, ta dini se Allahu është Mbrojtës i juaji. E sa Mbikëqyrës e Ndihmës i mirë ështëAi.[125]
[125] Thuhet se kurejshitët ishin mbledhur në shtëpinë “Nedvetu” dhe po planifikonin kundër Muhamedit a.s.. Njëri propozoi ta mbyllnin e ta pengonin të ketë kontakt me njerëz, tjetri propozoi ta dëbonin diku larg, ndërsa Ebu Xhehli propozoi të përgatisin të rinj të armatosur prej çdo fisi që ta vrasin, kështu që gjaku i tij të shpërndahej ndër të gjitha fiset. Ky propozim u pranua, e pëlqeu edhe plaku i Nexhdit, shejtani dhe u shpërndanë.
Me urdhrin e Zotit, Muhamedit a.s. i vjen Xhibrili, i thotë të mos flinte në shtratin e tij dhe i jepet leja për shpërngulje. Këtë nimet ia përkujton Zoti Muhamedit a.s. pasi ai ishte në Medinë.
Idhujtarët në shenjë euforie e lutën Zotin t’i gurëzojë, por ishte ligj i Zotit, që të mos shkatërrohet një popull duke qenë në mesin e tyre Pejgamberi. Besa, Zoti nuk shkatërron as popullin që kërkon falje, prandaj duhet pasur kujdes dhe gjithnjë duhet të kërkojmë falje prej Zotit, sepse istigfari është një garanci për shpëtim. Ata e merituan dënimin, edhe pse mendonin se ishin kujdestarë të Qabes. Lutjet e tyre rreth Qabes ishin të çuditshme: britmë, lojë, lakuriqësi, e jo përulësi e devotshmëri. Ata u përpoqën ta pengojnë shpalljen e Zotit, bile edhe me pasuri, por kjo ju shkoi huq, sepse forcat muslimane i mposhtën dhe dalëngadalë i shkatërruan.
Zoti është Mëshirues i madh, prandaj sa herë i thirri të heqin dorë prej rrugës së gabuar ju premtoi, se do t’ua falë gabimet e bëra e derisa ata nuk pranuan, i lejoi muslimanët që t’i luftojnë deri në fund, duke u premtuar se ndihma e Tij do të jetë gjithnjë me ta.
Ju (besimtarë) ta dini, se një e pesta e asaj që e fituat nga ndonjë send, i takon (përkujtuesve të) Allahut, të Dërguarit të Tij, të afërmve të tij (të dërguarit), jetimave, nevojtarëve dhe atyre në mërgim (ky është përcaktimi i Zotit), nëse keni besuar Allahun, dhe atë (Kuranin) që ia zbritëm robit Tonë (Muhamedit) ditën e Furkanit (ditën e Bedrit, kur u dallua e vërteta nga e shtrembëra), ditën e konfrontimit të dy grupeve. Allahu është i Plotfuqishëm për çdo gjë.
Kur ju ishit në bregun e afërt të luginës, e ata në bregun e largët të saj (ju nga Medina e ata nga Meka), ndërsa karvani ishte më poshtë prej jush (nga deti). Dhe sikur të ishit ju ata, që njëri-tjetrit i keni caktuar takimin, do ta thyenit caktimin. Por Allahu ishte Ai që zbatoi çështjen e kryer tanimë, e të shkatërrojë me argument atë që u shkatërrua dhe ta bëjë të jetojë me argumente atë që jetoi. Allahu vërtet është Dëgjues i çdo gjëje dhe i Gjithëdijshëm.
Dhe (përkujto) kur Allahu t’i dëftoi ty ata në ëndërr, të paktë në numër, e sikur t’i dëftonte shumë, ju do të dobësoheshit e do të grindeshit për çështjen (e luftës), por Allahu ju shpëtoi. Allahu vërtet e di shumë mirë, se ç’mbajnë kraharorët (zemrat).
Përkujtoni kur u takuat (në sheshin e luftës), e Ai bëri që ata në sytë tuaj të duken pak, e po ashtu edhe ju të dukeni në sytë e tyre pak; e bëri këtë për ta zbatuar Allahu një çështje, që ishte e vendosur. Vetëm tek Allahu është përfundimi i çështjeve.
Oju që besuat,kur të konfrontoheni me ndonjë grup përqendrohuni dhe përmendni çdo herë Allahun, që ta arrini fitoren e dëshiruar.
Dhe respektojeni Allahun e të Dërguarin e Tij, e mos u përçani mes vete, e të dobësoheni dhe ta humbni fuqinë (luftarake). Të jeni të durueshëm, se Allahu është me të durueshmit.
Mos u bëni si ata, që dolën prej shtëpive të tyre sa për krenari e për t'i parë bota, e që pengonin nga rruga e Allahut. Allahut nuk mund t’i shpëtojnë me atë veprim të tyre.
Përkujto (Muhamed) kur shejtani iu dha guxim për veprat e tyre dhe iu tha: “S’ka kush që mund t’iu mposhtë sot ju, unë jam mbrojtës juaji!” E kur u ballafaquan të dy grupet ai u tërhoq prapa e tha: “Unë tërhiqem prej jush; unë shoh çka nuk shihni ju; unë i frikësohem Allahut. Allahu ndëshkon shumë ashpër”.
Kur hipokritët dhe ata që në zemrat e tyre kishte sëmundje (dyshim) thanë: “Këta (muslimanët) i ka mashtruar feja e tyre (s’kanë fuqi të luftojnë). Po kush mbështetet në Allahun s’ka dyshim, se Allahu është Ngadhënjyes, i Urtë.
Sikur t’i kishe parë engjëjt, kur ua marrin shpirtin atyre që mohuan (do të shihje tmerr), u binin fytyrave dhe shpinave të tyre (para, prapa): “Shijoni dënimin e djegies!”
Këtë (dënim e morët) për shkakun e asaj që fituat. Allahu nuk është i padrejtë për robërit e Tij.[126]
[126] Pasi pati mospajtime rreth ndarjes së presë së luftës, siç u mor vesh në fillim të kaptinës, zbriti kjo pjesë e Kuranit si dispozitë për ndarjen e plaçkës. Pjesa që përmendet për Allahun dhe për të Dërguarin e Tij është për nevojat e bashkësisë së muslimanëve. Muslimanët dhe idhujtarët u ndeshën në Bedër pa parapërgatitje, pse muslimanët kishin dalë me qëllim për karvanin e tregtisë, ndërsa idhujtarët për ta shpëtuar karvanin. Mirëpo caktimi i Zotit ishte, që lufta të zhvillohet, të prezentohet e vërteta, të lartësohet ana islame e të turpërohet ajo idhujtare.
Natën para luftës, natën e xhumasë së shtatëmbëdhjetë të Ramazanit, Pejgamberi a.s. sheh në ëndërr, se armiku është i paktë në numër dhe iu tregon shokëve, e ata trimërohen. Po kështu edhe ditën e përleshjes, që të dy grupet e shohin njëri-tjetrin në numër shumë më të vogël, se ç’ishin në të vërtetë dhe kështu fillon lufta për të ardhur në vend vendimi i Zotit. Muslimanët këshillohen të jenë të durueshëm e të qëndrueshëm, pse ndihma e Zotit ishte me ta. Idhujtarët dolën prej Mekës për në Bedër. Duke u krenuar e lavdëruar, sepse shejtani ua kishte marrë mendtë duke i lavdëruar, se ishin në rrugë të drejtë për ndryshim nga muslimanët, të cilët gjoja ishin në rrugë të shtrembër, dhe duke iu premtuar, se fitorja ishte në anën e tyre. Kur filloi lufta dhe doli në shesh heroizmi i muslimanëve, shejtani iku. Thuhet se e pa Xhibrilin, që kishte zbritur me melaiket, duke i rreshtuar ata dhe u frikësua. Në një hadith thuhet: Shejtani asnjëherë nuk e ka parë veten më të vogël, më të poshtëruar, më të përbuzur se atë ditë në Bedër, përveç ditës së Arafatit. Edhe ata që ishin hipokritë të fesë i përqeshën muslimanët para se të fillonte lufta, duke iu thënë, se ishin mashtruar, se nuk do të kenë fuqi të luftonin me këtë numër kaq të madh idhujtarësh; e nuk e dinin se muslimanët i kishin të mbështetura shpresat e tyre në ndihmën e Zotit, që gjithnjë është triumfues. Melaiket që marrin shpirtrat u shkaktuan mundime mohuesve të së vërtetës, duke i rrahur para e prapa, dhe i njoftuan për dënimin e zjarrit, që do ta përjetonin në xhehenem. Kështu veprohet me të gjithë kundërshtarët. Edhe pse nuk e shohim atë dënim në prag të vdekjes, kjo është e vërtetë kuranore.
Edhe idhujtarët, siç e kishte traditë populli i faraonit, e dhe ata që ishin para tyre i mohuan argumentet e Allahut, e për shkak të mëkateve Allahu i shkatërroi. Allahu është i Plotfuqishëm, Ndëshkues i ashpër.
Këtë (masë ndëshkuese) e bëri, sepse Allahu nuk ishte ndryshues i një begatie, të cilën ia ka dhuruar një populli, derisa të ndryshojë ai vetë në vetvete (të bëhet përbuzës i së mirës), dhe ngase Allahu dëgjon (çka thonë) dhe di (çka punojnë).
Ashtu siç ishte traditë e popullit të faraonit dhe atyre që kishin qenë më parë, që i konsideronin të rreme faktet e Zotit të tyre, e Ne për të këqijat e tyre i shkatërruam, e popullin e faraonit (edhe faraonin) e fundosëm, por të gjithë këta ishin dëmtues të vetes së tyre.
Krijesat më të dëmshme tek Allahu janë ata që mohuan, nuk pritet që ata të besojnë;
janë ata prej të cilëve ti pate marrë premtimin (se nuk do t’i ndihmojnë idhujtarët), e të cilin ata nuk e ruajtën, por si çdo herë e thyejnë premtimin e tyre.
Po nëse i ndesh (i zë) ata në luftë, atëherë ti me ta (me shkatërrimin e tyre) shpartallo ata që të marrin mësim.
Nëse ti e heton tradhtinë e një populli (ndaj marrëveshjes), atëherë edhe ti ua hidh atyre (marrëveshjen) në mënyrë të njëjtë, sepse Allahu nuk i do ata që tradhtojnë (fshehurazi).
Dhe ata që mohuan, mos të mendojnë kurrsesi se shpëtuan (se na ikën). Ata nuk mund ta bëjnë të paaftë Atë (Zotin) dhe Atij nuk mund t’i ikin.
E ju përgatituni sa të keni mundësi force (mjete luftarake), e kuaj të caktuar për betejë kundër atyre (që tradhtojnë), e me të (me përgatitje) ta frikësoni armikun e Allahut, armikun tuaj dhe të tjerët, të cilët ju nuk i dini (se kush janë), e Allahu i di ata. Çfarëdo që shpenzoni për rrugë të Allahut, ajo do t’ju konpensohet dhe nuk do t’ju bëhet e padrejtë.
Në qoftë se ata anojnë nga paqja, ano edhe ti nga ajo e mbështetu në Allahun. Ai është Dëgjues dhe i Njohur për çdo gjë.
Po nëse duan të mashtrojnë me të (me paqen), ty të mjafton Allahu. Ai është që të fuqizoi ty me ndihmën e vet dhe me besimtarët.
Dhe Ai është që bashkoi zemrat e tyre. Edhe sikur ta shpenzoje gjithë atë që është në tokë,nuk do të mund t’i bashkoje zemrat e tyre,por Allahu bëri bashkimin e tyre, pse Ai është i Gjithëfuqishëm, i Urtë.[127]
[127] Zoti xh. sh. nuk ia merr e as nuk ia shkatërron një të mirë, që ia ka dhuruar një populli, për derisa ai popull nuk bëhet përbuzës i asaj të mire, e kur e përbuz, atëherë me fajin e vet mbetet pa të. Kurejshitët kishin Qaben, kishin autoritetin më të madh në atë anë. Qabja ju siguronte mjete për jetesë dhe siguri për tregtinë e tyre. Zoti iu dërgoi pejgamber nga mesi i tyre, e mëshirë për mbarë botën. Ata i përbuzën të gjitha ato të mira dhe mbetën pa to. Pejgamberi a.s. kishte lidhur marrëveshje me jehuditë, që të mos ju bashkohen idhujtarëve, por ata e prishën marrëveshjen dhe i ndihmuan me armë në luftën e Bedrit, i ndihmuan edhe në Hendek. Për arsye se nuk respektuan premtimin ishin të dënuar, në rast se do të ziheshin në luftë, me një dënim të tmerrshëm, i cili do të shërbente si mësim edhe për të tjerët, nëse do të bënin tradhti. Zoti nuk i do tradhtarët, prandaj i porositi muslimanët, që ta shpallin haptazi të pavlefshme marrëveshjen me ta, kur të vërejnë se ata nuk i përmbahen, në mënyrë që të mos befasojnë me luftë atë me të cilin kanë pasur kontratë. Kufarëve që shpëtuan në Bedër iu tërhiqet vërejtja, se Zotit nuk mund t’i shpëtosh, prandaj ose të heqin dorë nga armiqësia ndaj muslimanëve, ose ta dinë, se do të kapen dhe do të zhduken.
Muslimanët nuk qenë të përgatitur në luftën e Bedrit, por ndihma e Zotit ishte shkak i fitores së tyre, prandaj porositen të përgatiten maksimalisht në pikëpamje materiale, edhe në atë shpirtërore, sepse ndihma e Zotit është gjithnjë me të përgatiturit, e më rrallë me ata të papërgatiturit.
Feja Islame nuk e dëshiron luftën, prandaj porositet Pejgamberi a.s., që nëse vëren shenja paqeje, të përpiqet për të. Ndihma e Zotit është me Pejgamberin a.s., nëse ata me paqe duan të mashtrojnë dhe ta befasojnë. Arabët kokëfortë dhe idhnakë të pashoq, të përçarë e të gjaksuar mes tyre, nuk do të mund t’i bashkonte kush pos fuqisë së Zotit, e pasi që ata, fisi Evs dhe ai Hazrexh u pajtuan mes tyre me ndihmën e Fesë Islame u bënë fuqi e pathyeshme, për të cilën flasin këto pjesë të Kuranit.
O Pejgamber! Allahu të mjafton ty dhe besimtarëve që janë me ty.
O Pejgamber! Nxiti besimtarët për luftë. Nëse prej jush janë njëzet të durueshëm (trima të fuqishëm), do t’i mundni dyqind, e nëse janë njëqind, do t’i mundni një mijë sish, që nuk besuan, për shkak se ata janë njerëz që nuk kuptojnë (pse luftojnë).
Allahu ju bëri lehtësim tashti duke e ditur se jeni dobësuar. Nëse prej jush janë njëqind të durueshëm, do t’i mundni dyqind, e nëse prej jush janë një mijë, me ndimën e Zotit do t’i mundni dy mijë. Allahu është me ata që janë të durueshëm.
Për asnjë pejgamber nuk qe’ me vend të ketë robër, derisa ta ketë dërrmuar me luftë armikun në tokë. Ju keni për qëllim përjetimet e kësaj bote, ndërsa Allahu dëshiron për ju Ahiretin. Allahu është i Plotfuqishëm, i Urtë.
Po të mos ishte dispozita e hershme e caktuar prej Allahut (që preja të jetë e lejuar për umetin e Muhamedit), juve do t’ju kishte goditur një dënim i madh për atë që e morët.
Pra, (është lejuar preja e luftës) hani atë që e fituat me luftë, si të lejuar dhe të mirë, përmbajuni dispozitave të Allahut, se Allahu është Shumëfalës dhe Mëshirues i madh.
O Pejgamber! Thuaju atyre robërve, që i keni në duart tuaja, se posa të vërejë Allahu ndonjë të mirë (besim të drejtë e të sinqertë) në zemrat tuaja, Ai ju jep edhe më shumë të mira nga ajo çka është marrë nga ju, ua fal gabimet, se Allahu fal pa masë, se është Mëshirues i madh.
E nëse (robërit) duan të tradhtojnë ty, ata më parë tradhtuan Allahun (nuk besuan), e Ai (të ndihmoi) të mundësoi të ngadhënjesh ndaj tyre. Allahu është i Gjithëdijshëm, i Urtë (në gjykimin e Tij).[128]
[128] Ndihma e Allahut i mjafton Pejgamberit a.s., u mjafton edhe besimtarëve. Rreth çështjes se një musliman duhet t’i mundë dhjetë armiq, siç thuhet në ajetin e parë, dhe një musliman mjafton t’i mundë dy armiq, siç thuhet në ajetin vijues, interpetuesit e Kuranit kanë dhënë interpretime të ndryshme. Edhe njëri edhe tjetri ajet kanë vlerën e vet. Me ajetin e parë fjala është për muslimanët e fortë, të qëndrueshëm e trima dhe të mbështetur kryekëput në ndihmën e Zotit. Të tillë ishin muslimanët e parë, kur ishin pak në numër dhe dinin se pos përpjekjeve të tyre për luftë në maksimum, nuk ka kush t’u ndihmojë pos Allahut. Prandaj shfrytëzuan të gjitha fuqitë e veta dhe e kërkuan sinqerisht ndihmën e Zotit, prandaj një i mundi dhjetë.
Në ajetin vijues flitet për muslimanët e mëvonshëm, kur numri i tyre shtohet, ndërsa përgjegjësia për luftë kundër armikut mendohet, se bie në një rreth më të gjerë, pra atë përgjegjësi nuk e ndien secili individ. Edhe mbështetja në ndihmën e Zotit ishte prezente, por jo si ndër të parët, sepse ajo mbështetje është bartur mjaft në shpresë të turmës së gjerë muslimane, pra morali luftarak nuk ishte si te grupi i parë, prandaj njëri ka mundur vetëm dy. Pejgamberit a.s. dhe muslimanëve ju tërhiqet vërejtja, pse i liruan robërit e zënë në luftën e Bedrit me kompensim. Shkak i zbritjes së këtij ajeti, sipas një varianti më të sigurt ishte: Në Bedër vriten shtatëdhjetë idhujtarë dhe po aq zihen robër. Pejgamberi a.s. konsultohet me Ebu Bekrin, e ai i thotë: O i Dërguar i Zotit, ata janë kushërinj e të fisit tonë, nëse u marrim kompensim, ne forcohemi, e ndoshta edhe ata e pranojnë Fenë Islame dhe ashtu e forcojmë krahun tonë, pra, liroji me kompensim. Pejgamberi a.s. thotë: Si ta merr mendja ty o bir i Hatabit (Omer)? Ai, Omeri tha: Nuk e pëlqej Ebu Bekrin. Ndërsa unë them të vriten! Pejgamberi a.s. anoi nga propozimi i Ebu Bekrit dhe i liroi me kompensim. Sipas Kuranit muslimanët do të duhej ta nënshtrojnë me luftë armikun, ta kuptojë armiku, se fuqia islame është e fortë, e më vonë do t’u lejohej lirimi i robërve me kompensim.
Abasit, axhës së Pejgamberit a.s. iu caktua një shumë e madhe për kompensim, prandaj ai i tha Pejgamberit a.s.: A po më bën, që t’ua shtrij dorën kurejshitëve, sa të jam gjallë? - Pejgamberi a.s. e pyeti: -Ku është ari, që ia dhe nënës së Fadlit, kur u nise për këndej? - Abasi u përgjigj: E, ku e di ti?- Pejgamberi a.s. tha: Zoti im më lajmëroi!- Abasi tha: Vërtetoj se je Pejgamber,- dhe e tha shehadetin.
Është e vërtetë se ata që besuan, u shpërngulën dhe luftuan me pasurinë e shpirtin e tyre në rrugën e Allahut, dhe ata që strehuan (të shpërngulurit) dhe u ndihmuan, të tillët janë miq të njëri-tjetrit (në ndihmë dhe në trashëgim). Ata që besuan, por nuk u shpërngulën ju nuk keni përkujdes as ndihmë për ta, derisa të shpërngulen edhe ata. E nëse ata kërkojnë ndihmë prej jush për çështjen e fesë, atëherë jeni të obliguar t’i ndihmoni, përveç nëse është puna kundër një populli, që me të keni marrëveshje (nuk mund t'u ndihmoni në luftë kundër atij populli). Allahu mbikëqyr atë që veproni.
Ata që e mohuan të vërtetën janë miq të njëri-tjetrit. E nëse nuk e bëni atë (të ndihmoni e të kujdeseni për njëri-tjetrin), bëhet trazirë dhe rrëmujë e madhe në tokë.
Po, ata që besuan, migruan dhe luftuan për rrugën e Allahut, dhe ata që strehuan dhe ndihmuan janë besimtarë të vërtetë. Atyre u takon falja (e mëkateve) dhe furnizimi në mënyrë të ndershme.
Ndërsa edhe ata që besuan më vonë, e që u shpërngulën dhe luftuan së bashku me ju janë të njësoj me ju (në të drejta). E (sipas dispozitave të Zotit), farefisi ka më përparësi ndaj njëri-tjetrit (se sa ensarët e muhaxhirinët) në ligjin e Allahut, vërtet Allahu është i Njohur në hollësi për çdo send.
Me ndihmën e Allahut përfundoi përkthimi dhe komentimi për kaptinën “El-Enfal” - Falënderoj Zotin!
9. SURETUT - TEVBEH
E zbritur në Medine, pas sures Maide, ajete: 129
Kjo është njëra prej kaptinave të fundit, që u shpallën në Medine. Pjesa e parë i shpallet Pejgamberit a.s. pasi ai kthehet prej Tebukut. Ishte viti i nëntë i hixhretit, kur Ebu Bekrin e kishte dërguar udhëheqës të haxhinjve. Nuk shkoi vetë Pejgamberi a.s., sepse edhe idhujtarët ishin duke vizituar Qaben, pra nuk deshi të përzihej me ta. Pas Ebu Bekrit ai dërgoi Aliun për të lexuar pjesën e parë të ajeteve të kaptinës dhe për të kumtuar dispozitat e Allahut, sipas të cilave shkëputen lidhjet e muslimanëve në mënyrë të qartë e të hapët me idhujtarët, të cilëve iu jepet afat prej katër muajsh, që të rishqyrtojnë gjendjen e tyre.
Pastaj gati në njëzet ajete flitet për Ithtarët e Librit dhe qëndrimin e tyre jo të drejtë ndaj muslimanëve.
Në këtë kaptinë bëhet fjalë për sprovimin e madh të muslimanëve me rastin e përgatitjes për luftë në Tebuk.
Duke shqyrtuar çështjen e përgatitjes së luftës në Tebuk bëhet edhe demaskimi i të gjitha metodave, mënyrave dhe ngjyrave të veprimit të munafikëve - hipokritëve, zbulohen të gjitha intrigat e tyre, të cilat edhe xhaminë deshën ta bëjnë çerdhe për përçarjen e muslimanëve dhe për përgatitje lufte kundër tyre; prandaj prej ajetit 42 deri në atë 110 rrihet çështja e hipokritëve, kështu që gati e tërë kaptina ka një atmosferë kundër hipokritëve dhe hipokrizisë.
Quhet: “Suretut Tevbeti” - kaptina e pendimit, sepse pranohet pendimi i atyre, që nuk shkuan në luftë, por nuk patën qëllim të keq. Disa as-habë e quajtën 'El Fadihatu"-Demaskuesja, sepse zbulohen të gjitha turpësitë hipokrite. Një sahab e quan “Suretul adhabi” -kaptina e ndëshkimit, sepse ndëshkohen të gjithë kundërshtarët. Ai sahabi ishte Hudhejfeja, ishte njohës i disa sekreteve, që ia pat besuar Pejgamberi a.s.
Në krye të kësaj kaptine nuk është shënuar “Bismil-lahi”, ngase në të përmendet mëshira, e derisa në këtë kaptinë flitet për ndërprerjen e marrëveshjeve të paqes me idhujtarët, kuptohet se fjala është rreth përdorimit të domosdoshëm të shpatës dhe luftës, në të cilën nuk ka mëshirë ndaj idhujtarëve!
Kur u tubua Kurani në një mus-haf në kohën e halifit Osman pati mendime të ndryshme. Disa njohës të mirë të Kuranit ishin të mendimit, se kjo dhe kaptina para saj ishin një kaptinë, e për ta respektuar mendimin e tyre, nuk u shkrua bismilahi, që jep shenjë për një kaptinë të veçantë. Disa të tjerë, edhe ata njohës të mirë të Kuranit ishin të mendimit, se kjo është kaptinë e veçantë, e për ta respektuar edhe mendimin e tyre u shënua e ndarë nga kaptina e parë, anipse edhe pa bismilah. Ka edhe mendime të tjera, por jo aq të besueshme. Allahu di më së miri për këtë dhe të gjitha çështjet!
Denoncim nga Allahu dhe i Dërguari i Tij ndaj idhujtarëve me të cilët ju patët lidhur kontratë (kumtesë për shkëputjen e marrëveshjes).
Pra, ju (idhujtarë) qarkulloni nëpër tokë (lirisht) katër muaj, e dijeni se fuqinë e Allahut nuk mund ta bëni të paaftë dhe se Allahu i mposhtë mohuesit.
Dhe (ky është) një kumtim nga Allahu dhe i Dërguari i Tij drejtuar të gjithë njerëzve në ditën e haxhit të madh, se Allahu është tërhequr prej (marrëveshjes së) idhujtarëve, e njëkohësisht edhe i Dërguari i Tij. Po nëse pendoheni, do të jetë më mirë për ju, e nëse ia ktheni shpinën (rrugës së drejtë), ta dini se nuk mund t'i shpëtoni (ndjekjes së) Allahut. E, ti përgëzoji ata që mohuan me një dënim të padurueshëm.
Pos atyre idhujtarëve me të cilët keni lidhur marrëveshje, e të cilët nuk ju kanë shmangur asgjë dhe nuk kanë ndihmuar askënd kundër jush, pra, edhe ju përmbusheni marrëveshjen e tyre deri në afatin e caktuar. S’ka dyshim, se Allahu i do ata që ruhen (nga thyerja e marrëveshjes).
E kur të kalojnë muajt e shenjtë, luftoni idhujtarët kudo që t’i gjeni, robërojini dhe ngujoni ata, e vijuni pritë në çdo shteg. Në qoftë se pendohen, e falin namazin dhe e japin zeqatin, atëherë ua lëshoni rrugën, se vërtet Allahu është Shumëfalës dhe Mëshirues i madh.
E nëse ndokush prej idhujtarëve të kërkon strehim, ti strehoje në mënyrë që t’i dëgjojë fjalët e Allahut (Kuranin), e mandej përcille deri në vendin e tij të sigurt. Këtë, sepse ata janë popull, që nuk e di (të vërtetën e Fesë Islame).
Si mund të kenë idhujtarët besë (marrëveshje) tek Allahu dhe tek i Dërguari i Tij, përveç atyre me të cilët keni lidhur marrëveshje pranë xhamisë së shenjtë (Qabes), e derisa ata i përmbahen (marrëveshjes) përmbahuni edhe ju. Allahu i do ata, që e ruajnë besën.
Si (mund të kenë besë) ata të cilët nëse ju mundin, nuk përfillin ndaj jush, as farefisni, e as marrëveshje. Ata ju bëjnë lajka me fjalët e tyre, kurse zemrat e tyre kundërshtojnë, ngase shumica e tyre janë besëthyes.
Ata i shkëmbyen ajetet e Allahut për një vlerë të paktë dhe penguan nga rruga e Tij. Ata keq vepruan.
Ata nuk respektojnë tek asnjë besimtar, as farefisninë, as marrëveshjen; si të tillë ata janë përdhunues.[129]
[129] Derisa palët kundërshtare të muslimanëve, si idhujtarët ashtu edhe jehuditë herë pas herë thyen marrëveshjen, që kishin me muslimanët ekzistenca e një kontrate me ta ishte i kotë, prandaj zbret kjo pjesë e Kuranit me të cilën anulohen marrëveshjet me ta. Ishte viti i nëntë i hixhretit. Ebu Bekri ishte caktuar udhëheqës i haxhinjve nga ana e Pejgamberit a.s. Pasi kishte shkuar Ebu Bekri me haxhinjtë Pejgamberi a.s. dërgon Aliun, që t’ua komunikojë këto dispozita të Kuranit në ditën e Bajramit. Aliu ngrihet e thotë: Pas këtij viti te Qabja nuk mund të afrohet asnjë idhujtar; tavafi (vizita) rreth Qabes nuk mund të bëhet duke qenë lakuriq; në xhenet nuk do të hyjë kush pos muslimanëve; kush ka marrëveshje me Pejgamberin a.s. dhe nuk e ka thyer deri tashti ajo vazhdon deri në afatin e caktuar dhe prej sot Allahu dhe i Dërguari i Tij shkëpusin çfarëdo lloj lidhjesh me idhujtarët. Vizita e Qabes në kohën e caktuar të vitit konsiderohet “haxh”, e vizita jashtë kohës së caktuar në cilëndo kohë të vitit quhet “umre”, ndërsa kur ishte koha e caktuar për haxh, kur bie edhe Bajrami u quajt: “Haxhi i madh”, e Umreja është “Haxhi i vogël”. Idhujtarëve u jepet afat të qarkullojnë e të përgatiten katër muaj rresht, pastaj ose do të kthehen në Fenë Islame, ose do të luftohen pa mëshirë, sepse ata nuk e respektonin, as besën e dhënë, e asgjë tjetër, por sa herë që ju vinte në dorë bënin masakra ndaj muslimanëve.
Po, nëse ata pendohen, e falin namazin dhe e japin zeqatin, atëherë i keni vëllezë në fe. Ne i sqarojmë argumentet për ata njerëz që kuptojnë.
E nëse ata i thyejnë zotimet e tyre pas marrëveshjes, ofendojnë fenë tuaj, atëherë luftojini krerët e mohuesve. Ata vërtet nuk kanë besë, luftoni që të frenohen (nga krimi).
Përse të mos e luftoni një popull, që thyen zotimet e veta dhe tentuan ta dëbojnë të dërguarin? Në të vërtetë ata ua filluan të parët luftën. A u frikësoheni atyre? Më e drejtë është t’i frikësoheni Allahut, nëse jeni besimtarë.
Luftojini ata, Allahu i dënon dhe i mposht ata nëpërmjet jush, e juve ju ndihmon kundër tyre dhe shëron zemrat e njerëzve besimtarë,
dhe Ai mënjanon brengat nga zemrat e tyre. Allahu ia pranon pendimin atij që do. Allahu i di të fshehtat, me urtësi i zgjidhë çështjet.
A mos menduat, se do të mbeteni anash (pa u provuar), e pa u sqaruar tek Allahu ata që luftuan prej jush, dhe përpos Allahut, pos të Dërguarit të Tij dhe pos besimtarëve, nuk morën ndonjë të jashtëm mik intim. Allahu e di hollësisht atë që bëni ju.
Nuk është e drejtë e idhujtarëve të kujdesen për xhamitë e Allahut, duke qenë se vetë dëshmojnë për veten e tyre, se janë mohues. Të tillëve iu shkuan kot veprat e tyre dhe ata janë përgjithmonë në zjarr.
E drejtë e përkujdesjes së xhamive të Allahut është vetëm e atij, që i ka besuar Allahut dhe Ditës së Fundit, e që e fal namazin, jep zeqatin e nuk i frikësohet askujt pos Allahut. Të tillët do të jenë të udhëzuarit (në rrugën e drejtë).
A mos e konsideruat dhënien e ujit haxhinjve dhe kujdestarinë ndaj xhamisë së shenjtë, si besimin e atij që i besoi Allahut dhe Ditës së Fundit, dhe që luftoi në rrugën e Allahut? Jo, ato nuk janë të barabarta tek Allahu. Popullin mizor nuk e vë në rrugë të drejtë Allahu.
Ata që besuan, migruan dhe luftuan me pasurinë dhe veten e tyre në rrugën e Allahut, ata kanë pozitë më të lartë tek Allahu dhe vetëm ata janë fatlumë.
Zoti i tyre i përgëzon ata me mëshirë nga Ai, me disponim ndaj tyre, me xhenete ku ata do të kenë nimet (hirësi-mirësi) të pandërprerë.
Ata aty do të jenë përjetë të pasosur e tek Allahu është shpërblimi i madh.[130]
[130] Allahu ua ka lënë dyert e hapura atyre që duan të besojnë, e nëse nuk duan të besojnë dhe i tradhtojnë marrëveshjet, ofendojnë Fenë Islame, ata meritojnë të luftohen, sepse ata ishin të parët që i luftonin muslimanët, ata u përpoqën ta likuidojnë Pejgamberin a.s., kur nuk ia dolën kësaj pune, e detyruan ta lëshojë vendlindjen. Të gjitha këto ishin krime të tyre, të cilat tërhoqën luftën kundër vetes. Muslimanët u urdhëruan ta luftojnë parinë idhujtare, sepse ata ishin që i pengonin të tjerët të pranonin besimin e drejtë. Disa nga paria e tyre, si Ebu Sufjani, Ikrime, Suhejl ibni Amri e pranuan Islamin ditën kur u çlirua Meka dhe Allahu ua pranoi pendimin.
Lufta që u propozohej muslimanëve kishte si qëllim, që të dihej dhe të dalë në shesh besimtari i sinqertë dhe ai i luhatshmi, dhe ashtu të pastrohen mirë radhët e muslimanëve, prandaj edhe përmenden ata që luftuan me pasuri, me jetë, kurse sekretet e muslimanëve nuk ua shpallën asnjë të huaji, siç bënin disa nga munafikët. Allahu i ka ditur dhe i di të sinqertit dhe jo të sinqertit, e ajo dije e Allahut duhej të manifestohej konkretisht. E tërë kjo kishte si qëllim filtrimin e njerëzve.
Mushrikët mendonin, se edhe ata kanë një privilegj, meqë u jepnin ujë haxhinjve, kujdeseshin për Qaben etj. Kjo pjesë e Kuranit u dha të kuptojnë, se veprat e tyre janë të kota, derisa të mos besojnë, prandaj edhe ua mohonte të drejtën përderisa nuk besuan. Allahu i përgëzon ata që migruan me një shkallë të lartë të shpërblimit, për shkak se ata besuan, migruan dhe luftuan, e si shpagim të vuajtjeve të tyre kanë mëshirën, kënaqësinë e Zotit dhe përjetime të pakëputura.
O ju që besuat, mos iu ofroni miqësi (dashuri) prindërve tuaj, as vëllezërve tuaj, nëse ata vlerësojnë mosbesimin kundër besimit. E kush prej jush miqësohet me ta, ata janë mizorë.
Thuaj (o i Dërguar): "Në qoftë se etërit tuaj, djemtë tuaj, vëllezërit tuaj, bashkëshortet tuaja, farefisi juaj, pasuria që fituat, tregtia që frikësoheni se do të dështojë, vendbanimet me të cilat jeni të kënaqur, (të gjitha këto) janë më të dashura për ju, se Allahu, se i Dërguari i Tij dhe se lufta për në rrugën e Tij, atëherë pritni derisa Allahu të sjellë dënimin e Tij, Allahu nuk vë në rrugën e drejtë njerëzit e prishur.
Nuk ka dyshim, se Allahu ju ka ndihmuar në shumë beteja, e edhe në ditën e Hunejnit, kur juve ju mahniti numri i madh, i cili nuk ju vlejti asgjë, dhe me gjerësinë e saj, që kishte toka ju dukej se është e ngushtë për ju, pastaj ju u zmbrapsët (ikët).
Pastaj Allahu zbriti qetësinë e vet në të Dërguarin e Tij dhe në besimtarë, zbriti një ushtri që ju nuk e patë, i dënoi ata që mohuan, e ai ishte ndëshkim ndaj mosbesimtarëve.
Allahu pastaj ia fal atij që do. Allahu fal shumë dhe mëshiron shumë.
O ju që besuat, vërtet idhujtarët janë të ndyrë, prandaj pas këtij viti të mos i afrohen më xhamisë së shenjtë. Nëse i frikësoheni skamjes, Allahu me dëshirën e vet do t’ju pasurojë me mirësitë e Tij. Allahu është i Gjithëdijshëm, është i Urtë.
Luftoni ata që nuk besojnë Allahun, e as botën tjetër, nuk e konsiderojnë të ndaluar (haram) atë që e ndaloi Allahu dhe i Dërguari i Tij, nuk besojnë fenë e vërtetë, prej atyre të cilëve iu është dhënë libri, derisa ta japin xhizjen në dorë e duke qenë të mposhtur.
E jehuditë thanë: Uzejri është djali i Allahut, e të krishterët thanë: Mesihu është djalë i Allahut. Ato ishin thëniet e tyre me gojët e tyre (fraza të thata), që imitojnë thëniet e jobesimtarëve të mëhershëm. Allahu i vraftë, si largohen (nga e vërteta)!
Ata i konsideruan “ahbarët” (priftër jehudi) e tyre, “ruhbanët” (murgjit e krishterë) e tyre dhe Mesihun (Isain) birin e Merjemes, për zota pos Allahut, ndërsa ata nuk janë urdhëruar për tjetër (nga pejgamberët) pos për adhurimin ndaj Allahut Një, e që nuk ka të adhuruar të vërtetë pos Tij. I Lartë është Ai nga çka i shoqërojnë.
Ata përpiqen me gojët e tyre ta shuajnë dritën e Allahut, e Allahu nuk do tjetër, pos ta përsosë dritën e Tij, ndonëse jobesimtarët e urrejnë.
Ai (Allahu) është që e dërgoi të Dërguarin e Tij me udhëzim të drejtë e fe të vërtetë, e për ta bërë që të dominojë mbi të gjitha fetë, edhe pse e urrejtën idhujtarët.[131]
[131] Kur u lejua Pejgamberi a.s. të bëjë hixhret, i thirri edhe shokët që të shpërngulen dhe ta praktikojnë lirisht besimin islam. U shpërngulën edhe shokët, por pati prej tyre, që për hir të ndonjë të afërmi të mos shpërngulen, e mandej edhe të sprovohen në besimin e vet, pse ndodhte që ndonjë sekret i muslimanëve të zbulohet prej të tillëve. Kurani nuk e ndalon lidhjen e farefisnisë, nëse ajo nuk shkon në dëm të fesë, e nëse po, atëherë përparësi ka feja e jo farefisi. Pasi shkëputja e marrëveshjeve me mushrikët shpallet haptazi, pati të atillë që u frikësuan për çështjet e jetesës etj. Zoti xh. sh. ua përkujton ndihmën, që ju ofroi në shumë raste dhe në luftën e Hunejnit, kur muslimanët ishin të shumtë në numër dhe u krenuan për këtë; mirëpo iu doli e kundërta, sepse u thyen derisa në një çast Pejgamberi a.s. mbeti vetëm në sheshin e luftës e Zoti ju dërgoi engjëjt.
Idhujtarët shpirtërisht ishin të ndyrë, prandaj iu ndalohet vizita e Qabes pas atij viti, vitit të nëntë. Pati edhe asish, që iu frikësuan skamjes, sepse idhujtarët nuk do të vinin më për tregti, prej së cilës mekasit gjallëronin. Zoti iu premtoi mirësi e furnizim nga begatitë e veta.
Ithtarët e Librit jehudi dhe të krishterë janë të obliguar të japin xhizjen. Xhizja ishte një pagesë, që bëhej nga ata që nuk ishin muslimanë, e për ta gëzuar lirinë dhe sigurinë në fe e në jetë në shtetin islam. Të këqijat e tyre ishin se njëra palë thonin për Uzejrin djalë i Zotit, e tjetra për Isain. Ashtu patën thënë më parë disa për melaiket, se ishin bija të Zotit. Sendet që i kishte ndaluar Kurani ata i përdornin si të lejuara. Përpiqeshin që drita e Kuranit, e Fesë Islame të pengohej e të shuhej, por më kot, sepse Zoti kishte vendosur, që ajo të triumfojë mbi të gjitha të tjerat, anipse këtë nuk e dëshironin Ithtarët e Librit e as idhujtarët.
O ju që besuat, vërtet një shumicë e parisë fetare e jehudive dhe e të krishterëve, në mënyrë të paligjshme e hanë pasurinë e njerëzve dhe pengojnë të tjerët nga rruga e Allahut. Ata që e ruajnë arin e argjendin e nuk e japin për rrugën e Allahut lajmëroji për një dënim të dhembshëm.
Atë ditë kur ajo (pasuri e deponuar) fërgohet në zjarrin e xhehenemit, e me të lyhen ballët, anët dhe shpinat e tyre (do t’u thuhet): “Kjo është ajo që e depozituat për veten tuaj, pra shijoni atë që e depozitonit!”
Tek Allahu numri i muajve është dymbëdhjetë (sipas hënës), ashtu si është në librin e Allahut prej ditës kur krijoi qiejt dhe tokën. Prej tyre katër janë të shenjtë. Kjo është fe e drejtë. Pra, mos e ngarkoni (me mëkat) veten tuaj në ata (katër muaj). Luftoni të gjithë idhujtarët pa dallim, siç ju luftojnë ata juve pa dallim, e dijeni se Allahu është me ata që i ruhen (të këqijave).
E shtyrja (e një muaji në vend të një tjetri) nuk është tjetër vetëm se një rritje e mosbesimit, që me të edhe më shumë humbin ata që mohuan, pse në një vit e bëjnë të lejuar atë (muajin e shenjtë), e në një vit të ndaluar (të shenjtë), e për të përputhur numrin që Allahu i bëri të shenjtë dhe me atë e bëjnë të lejuar atë që Allahu e ndaloi. Atyre iu janë hijeshuar veprat e tyre të këqija. Po, Allahu nuk vë në rrugë të drejtë popullin mohues.
O ju që besuat, ç’është me ju, që kur ju thuhet: “Dilni në (luftë) rrugën e Allahut!”, ju u rënduat në vend (si të ishit të gozhduar). A mos ishit më të kënaqur me jetën e kësaj bote, se sa me atë të ardhmen? Përjetimi i jetës së kësaj bote ndaj asaj të ardhmes, nuk është asgjë.
Nëse nuk dilni (në luftë), Ai do t’ju dënojë me një dënim të rëndë, ju zëvendëson me një popull tjetër dhe Atij nuk i bëhet farë dëmi. Allahu është i Gjithfuqishëm për çdo gjë.
Në mos e ndihmofshit atë (Pejgamberin), atë e ka ndihmuar Allahu; kur ata që nuk besuan e nxorën atë vetë të dytin; kur që të dy ishin në shpellë, kur po i thoshte shokut të vet: “Mos u pikëllo (friko), Allahu është me ne!” E Allahu zbriti qetësi (në shpirtin e) atij, e fuqizoi me një ushtri që ju nuk e patë; e fjalën e atyre që nuk besuan e bëri më të ultën, kurse fjala e Allahut është më e larta. Allahu është më i Fuqishmi, më i Urti.
Dilni (në luftë), le t’ju vijë (lufta) e lehtë ose e rëndë, luftoni për hir të Allahut me pasurinë tuaj dhe me veten tuaj; kjo është gjëja më e dobishme për ju, nëse e kuptoni.
Sikur të ishte fitim i afërt dhe udhëtim mesatar ata (hipokritët) do të vinin pas teje, por për ta ishte largësi e vështirë. Ata do të betohen në Allahun: “Sikur të kishim pasur mundësi, do të dilnim me ju”. E shkatërrojnë veten e tyre; Allahu e di se ata janë rrenacakë.
Allahu ta fali ty (Muhamed) gabimin, pse atyre ju dhe leje (të ngelin pa dalë) para se të bëhej për ty e qartë, se cilët ishin të drejtë dhe t’i dije me kohë rrenacakët.
Ata që besojnë Allahun dhe botën tjetër, nuk të kërkojnë leje për të mos luftuar me pasurinë dhe veten e tyre. Allahu i di të sinqertit.
Vetëm ata që nuk besojnë Allahun dhe botën tjetër dhe që zemrat e tyre janë të dyshimta, të kërkojnë leje (për të mos vajtur në luftë), pra ata, sillen vërdallë në dyshimin e tyre.[132]
[132] Paria e keqe fetare nga radhët e jehudive dhe e të krishterëve, sillej keq ndaj masës besimtare, duke ndryshuar dispozitat e librit dhe duke trilluar dispozita të reja, me qëllim pasurimin e vet.
Kjo vërejtje vlen për të gjithë parinë fetare, edhe të Fesë Islame. Ata që depozitojnë pasurinë e tyre dhe nuk zbatojnë obligimin fetar ndaj saj, ajo pasuri do të vihet në zjarrin e xhehenemit, e pastaj ashtu e ndezur do t’u ngjitet pas trupit të tyre.
Zoti ka caktuar përgjithmonë dymbëdhjetë muaj të vitit, e në katër prej tyre e ka ndaluar luftën. Arabët, ndonjëherë nuk e përfillnin atë urdhër dhe ndonjë muaj që ishte i shenjtë, ata e shpallnin të pashenjtë, e kështu e vazhdonin luftën, kurse më vonë e shpallnin ndonjë tjetër, pra e shtonin kufrin e vet.
Muajt e shenjtë janë: Dhul kade, Dhul hixhe, Muharrem dhe Rexheb.
Kur Pejgamberi a.s. kthehet prej Taifit dhe luftës së Hunejnit, urdhëron për luftë në Tebuk. Ishte skamje, sepse frutat e bereqetit nuk ishin pjekur ende, vapë e madhe, udhëtimi bukur i gjatë, prandaj disa njerëz nuk qenë të gatshëm për të shkuar në atë luftë. Zoti i qorton përtacët dhe lakmuesit e përjetimeve të kësaj jete dhe i urdhëron të shkojnë në luftë pa marrë parasysh vështirësitë. Disa hipokritë i ankohen Pejgamberit a.s., se s’kanë mundësi të shkojnë, e duke menduar se ata thanë të vërtetën Pejgamberi
a.s. i lejon. Për këtë Zoti xh. sh. e fal Pejgamberin, por i thotë, se do të duhej t’i linte të dalin në shesh ata që ishin të drejtë në thëniet e tyre dhe ata të cilët nga hipokrizia përpiqeshin të arsyetoheshin. Hipokritët nuk do të shkonin në luftë edhe sikur të mos i lejonte Pejgamberi a.s., por atëherë do të vërtetohej hipokrizia e tyre në mënyrë të hapët.
E sikur të kishin dëshiruar ata të dalin, do të bënin për të (për luftë) ndonjë përgatitje, por Allahu nuk e pëlqeu ngritjen e tyre, prandaj i zmbrapsi, dhe ju është thënë: “Rrini me të paaftit (fëmijët, gratë e pleqtë).
Edhe sikur të dilnin me ju, ata nuk do t’ju shtonin tjetër pos ngatërresës dhe shumë shpejt do ta përçanin mesin tuaj, duke kërkuar t’ju turbullojnë. E ndër ju ka të tillë, që i dëgjojnë ata. Allahu i di shumë mirë hipokritët.
Ata edhe më parë tentuan përçarjen tuaj, t’i ngatërruan ty çështjet derisa të erdhi e vërteta dhe ngadhënjeu vendimi i Allahut, përkundër asaj që ata e urrenin.
Dhe prej tyre ka të tillë që thonë: “Më lejo mua (të mos shkoj në luftë) e mos më vër në sprovë!" Ja, ata mu në sprovë kanë rënë (më parë). Xhehenemi gjithsesi i përfshin nga të gjitha anët jobesimtarët.
Nëse ty të takon ndonjë e mirë (në luftë), ajo iu vjen keq atyre, e nëse të godet ndonjë e pakëndshme, ata thonë: “Ne edhe më parë kemi ndërmarrë për çështjen tonë”, dhe kthehen të gëzuar.
Thuaj: “Neve nuk na godet asgjë tjetër, përveç çka na është caktuar nga Allahu; Ai është Ndihmëtar yni”. Prandaj, vetëm Allahut le t’i mbështeten besimtarët.
Thuaj: “Ç’pritni për ne tjetër, pos njërës nga dy të mirat (o fitues, o dëshmorë)? Ndërsa ne presim për ju, që nga ana e Allahut, ose nëpërmjet duarve tona t’ju godasë me dënim. Pra, ju pritni, e bashkë me ju presim edhe ne.
Thuaj: “Shpenzuat ju me dëshirë a me dhunë, nuk iu pranohet kurrsesi, vërtet ju ishit popull i padëgjueshëm.
Mospranimin e dhënieve të tyre nuk e pengoi tjetër gjë vetëm pse ata mohuan Allahun dhe të Dërguarin e Tij, dhe namazin e falin vetëm me përtaci, e lëmoshën nuk e japin ndryshe pos duke urrejtur.
Prandaj, mos të mahnitë (mos e shih të mirë) pasuria e tyre, e as fëmijët e tyre, Allahu do vetëm t’i dënojë me to në jetën e kësaj bote e t’ua nxjerrë shpirtrat duke qenë ashtu qafira.
Ata betohen në Allahun, se vërtet janë si ju, por ata nuk janë me ju, ata janë popull që frikësohet.
Sikur të gjenin ndonjë vendstrehim, ndonjë shpellë a ndonjë vrimë, ata do të shkonin aty me vrap.[133]
[133] Hipokritët betoheshin në Allahun, se do të kishin shkuar në luftë me Pejgamberin a.s., sikur të kishin pasur mundësi, mirëpo vetë fakti se ata nuk kishin bërë farë përgatitjeje tregon se ata gënjenin.
Zoti xh. sh. e dinte, se prej hipokritëve nuk pritej ndonjë e mirë për muslimanët, sepse edhe sikur të shkonin në luftë, ata më shumë do t’u sillnin kokëçarje muslimanëve, sikundër ju solli në luftën e Uhudit Ibni Ubeje, kreu i munafikëve kur u kthye me një grup njerëzish dhe ashtu shkaktoi një farë përçarje dhe mungesë gatishmërie në radhët e muslimanëve. Prandaj edhe thuhet në këtë ajet, se Allahu nuk e dëshiroi shkuarjen e tyre, deshi t’i damkosë me hipokrizinë e tyre, i përqeshi duke ju thënë të rrinë me të paaftët, me gra, fëmijë, pleq e të gjymtë. Hipokritët edhe me rastin e asaj lufte e treguan veten, se ishin vetëm formalisht muslimanë, pse çdo fitore e muslimanëve nuk i kënaqte shpirtrat e tyre, më shumë i kënaqte disfata.
Muslimanët ishin të vetëdijshëm, se nuk mund t’ju ndodhë asgjë jashtë dëshirës së Zotit. Ata gjithsesi ishin në fitim, sepse o do ta fitonin luftën, o do të vriteshin si shehidë, e cilado prej tyre për ata ishte fitim.
Atyre që nuk e kishin besuar me bindje e sinqeritet Allahun, të Dërguarin e Tij, Ahiretin, Allahu nuk ua pranon veprat, pse edhe namazi i tyre ishte me përtaci, edhe sadakatë që i jepnin ishin më tepër sa për sy e faqe. Zoti i porositi muslimanët të mos i mashtrojë, e as të mos e çmojnë aq shumë pasurinë e as fëmijët e tyre, sepse ato janë shkak i dënimit të tyre, sepse ata kanë lidhur lakminë për to, e do të ngelin jashtë besimit dhe do t’i ngulfatë vdekja me kufër. Muslimanët duhej ta dinin, se ata nuk ua donin të mirën, duke u bërë lajka nga frika; prandaj nuk duhet t’i besonin atyre.
Ka prej tyre, që do të bëjnë vërejtje në ndarjen e lëmoshës, nëse iu jepet nga ajo ata mbesin të kënaqur, e nëse nuk iu jepet ata hidhërohen.
E sikur të kënaqeshin me atë që ua dha Allahu dhe i Dërguari i Tij, e të thonin: "Neve na mjafton Allahu, Allahu do të na furnizojë nga të mirat e Tij, e edhe i Dërguari i Tij, dhe se vetëm tek Allahu e mbështesim dëshirën (do të ishte shumë më mirë për ta)”.
Allahu e caktoi obligim, që lëmosha (zeqati etj.) t'ju takojë vetëm: të varfërve (nevojtarëve), të ngratëve (që s'kanë fare), punonjësve (që e tubojnë), atyre që duhen përfituar zemrat (të dobtëve në besim), e duhet dhënë edhe për lirimin nga robëria, të mbyturve në borxhe, (luftëtarëve) në rrugën e Allahut dhe atij që ka mbetur në rrugë. Allahu e di gjendjen e robërve, punon sipas urtësisë së vet.
Ka prej tyre që e ofendojnë Pejgamberin e thonë: “Ai është bërë vesh (beson çka dëgjon)”. Thuaj: “Ai është vesh i të mirës suaj (dëgjon të mirën dhe vepron, e jo të keqen), ai beson Allahun (çka i thotë), u zë besë besimtarëve dhe është mëshirues për ata që besuan nga mesi juaj, e ata që nuk e lënë të qetë të Dërguarin e Allahut ata kanë dënim të dhembshëm.
Ata ju betohen (muslimanëve) në Allahun për t’ju bërë juve të kënaqur (se s’kanë qëllime të këqija), e më e drejtë është, që ata të bëjnë të kënaqur Allahun dhe të Dërguarin e Tij (me bindje dhe respekt), nëse vërtet janë besimtarë.
A nuk e dinë ata, se kush kundërshton Allahun dhe të Dërguarin e Tij, atij i është caktuar zjarri i xhehenemit, ku do të jenë përjetë, e ky është ai poshtërimi i madh.
Hipokritët kanë droje, se do të zbritet ndonjë kaptinë, që do të nxjerrë në shesh atë që kanë në zemrat e tyre. Thuaj: "Ani, talluni!" Allahu do ta zbulojë atë që i frikësoheni.
E nëse i pyet ti ata (përse tallen), do të thonë: “Ne vetëm jemi mahnitur e dëfryer”. Thuaj: “A me Allahun, Librin dhe të Dërguarin e Tij talleni?"
Mos kërkoni fare ndjesë, ju pasi (shpallët se) besuat, keni mohuar. Nëse një grupi nga ju i falim grupin tjetër e dënojmë, ngase ishin kriminelë.
Hipokritët dhe hipokritet janë si njëri-tjetri; urdhërojnë për të keqen e ndalojnë nga e mira dhe shtrëngojnë duart e tyre. Harruan Allahun (nuk i binden), prandaj Ai i harroi (nga mëshira). Nuk ka dyshim, hipokritët janë ata të prishurit.
Hipokritëve dhe hipokriteve dhe jobesimtarëve Allahu ju ka përcaktuar zjarrin e xhehenemit, ku do të jenë përgjithmonë, ai mjafton për ta, dhe ata i ka mallkuar Allahu. Ata kanë dënim të pandërprerë.[134]
[134] Munafikët i bënë vërejtje Pejgamberit a.s. në ndarjen e plaçkës së fituar në luftën e Hunejnit. Ata nuk e përfillnin urdhrin e Zotit, sipas të cilit e ndante Pejgamberi a.s., por sa herë që nuk iu jepej shumë, ankoheshin në drejtësinë e ndarjes. Pejgamberi dëgjoi për intrigat e tyre dhe u brengos shumë, e pastaj tha: “Zoti e mëshiroftë Musain, atë e kanë ofenduar edhe më shumë!” Për t’i ndalur sulmet e tyre Zoti përcaktoi përfundimisht kategoritë, të cilave iu takojnë pjesët nga llojet e lëmoshave. Këtu nuk është fjala për lëmoshat vullnetare, por për ato obliguese, siç është zeqati etj. Këtu janë përmendur tetë kategori për të cilat detyrohet bashkësia njerëzore të ndihmojë, nëse ekzistojnë të gjitha këto kategori në një shoqëri, e nëse jo, atëherë ajo e cila ekziston. Me fjalën “punonjësit” kuptohen ata që e mblidhnin zeqatin, pra kuptohet se tubimit të zeqatit i është dhënë rëndësi e madhe.“Muelefeti kulubë” ishin ata që kishin pranuar Fenë Islame, por druhej se nuk ishin mjaft të qëndrueshëm. Omer bin Hatabi nuk ju dha më të tillëve, sepse nuk ndjeu nevojë për ta. “Rruga e Allahut” - është lufta - xhihadi në rrugën e Tij.
Hipokritët, të cilëve ende nuk iu kishte fjetur besimi si duhet në zemrat e tyre, e fyenin Pejgamberin a.s., e kur dëgjohej për fyerjet e tyre, ata betoheshin sikur nuk kanë pasur ndonjë qëllim të caktuar, mirëpo kur vërejtën se çdo gjë i shkon në vesh Pejgamberit u frikësuan, se Zoti do të shpallte ndonjë pjesë nga Kurani e do t’i demaskonte. Disa prej tyre u penduan sinqerisht dhe shpëtuan, disa Zoti i dënoi edhe në këtë jetë dhe i njoftoi me dënimin që i pret ata në Ahiret.
Ju hipokritë jeni si ata para jush, që ishin më të fuqishëm se ju, kishin më shumë pasuri e fëmijë, që përjetuan atë që iu takoi, sikurse përjetuat edhe ju pjesën tuaj, madje edhe ju u zhytët (në të këqija), siç u zhytën ata. Të tillët asgjësuan veprat e veta në këtë jetë dhe në jetën tjetër, dhe të tillët janë plotësisht të dëshpëruar.
A nuk iu arriti atyre lajmi i atyre që ishin më herët, si: i popullit të Nuhut, i Adit, i Themudit, i popullit të Ibrahimit, i atyre të Medjenit dhe i të rrotulluarve (populli i Lutit). Atyre u patën ardhur të dërguarit e tyre me argumente. Allahu (që i shkatërroi) nuk iu bëri atyre të padrejtë, por ata ia bënë vetes.
Besimtarët dhe besimtaret janë të dashur me njëri-tjetrin, urdhërojnë për të mirë e ndalojnë nga e keqja, e falin namazin dhe japin zeqatin, respektojnë Allahun dhe të Dërguarin e Tij. Të tillët do t'i mëshirojë Allahu. Allahu është Ngadhënjyes, i Urtë.
Besimtarëve dhe besimtareve Allahu iu premtoi xhenete nën të cilët rrjedhin lumenj, në to do të jenë përgjithmonë, dhe (iu premtoi) vendbanime të bukura në xhenetin e Adnit, edhe një disponim nga Allahu, që është mbi të gjitha. Ky, pra është ai shpëtimi i madh.
O Pejgamber, luftoi jobesimtarët dhe hipokritët dhe sillu rreptë ndaj tyre - vendi i tyre është xhehenemi, që është përfundimi më i keq.
Ata betohen në Allahun, se nuk kanë thënë (asgjë të keqe), e në të vërtetë kanë thënë fjalë, që nuk përkojnë me besimin, dhe pasi patën shprehur besimin ata e mohuan dhe u përpoqën për atë (vrasjen e Pejgamberit), që nuk e arritën. Ata nuk urrejnë për tjetër pos pse Allahu nga mirësitë e Tij dhe i Dërguari i Tij i begatoi ata. Nëse ata pendohen do të jetë më mirë për ta, e nëse refuzojnë Allahu i dënon me një dënim të dhembshëm, si në këtë botë ashtu edhe në botën tjetër. E në këtë botë nuk ka për ta, as mbrojtës, e as ndihmës.
E prej tyre (hipokritëve) pati sish, që i patën dhënë besën Allahut që: “Nëse na jep (Allahu) nga mirësia e Tij, ne do të ndajmë lëmoshë dhe do të bëhemi prej punëmirëve”.
Kur ju dha (Allahu) nga të mirat e Veta, ata bënë koprraci me atë (që iu dha), e thyen besën dhe u zmbrapsën nga respekti ndaj Allahut.
Dhe për shkak se e thyen besën, që i patën dhënë Allahut, dhe për shkak të asaj se gënjenin Allahu ju ngjeshi hipokrizinë në zemrat e tyre, deri në ditën që e takojnë Atë.
A nuk e ditën ata, se Allahu e di fshehtësinë e tyre (në zemra), bisedën e tyre, dhe se Ai (Allahu) i di të gjitha të fshehtat.[135]
[135] Edhe hipokritët e kohës së Pejgamberit a.s. ishin si popujt para tyre, të cilëve ju patën ardhur pejgamberë, por ata nuk dëgjuan, prandaj edhe pse ishin më të fuqishëm dhe më të pasur, nuk fituan asgjë, sepse Allahu i shkatërroi ata, e do t’i shkatërrojë edhe këta. Hipokritët janë miq të njëri-tjetrit, dhe kishin pesë vese: mësonin për keq, ndalonin nga e mira, faleshin me përtesë, nuk jepnin zeqat dhe nuk respektonin urdhrin e Allahut e të Pejgamberit a.s. për luftë etj. Besimtarët janë të pajisur me pesë cilësi të përkundërta: mësojnë për mirë, ndalojnë nga e keqja, falen me dëshirë e pa përtesë, japin me dëshirë zeqatin dhe respektojnë çdo udhëzim të Allahut dhe të të Dërguarit të Tij. Xheneti që iu është premtuar besimtarëve do të jetë “Adni”, që është një ndër xhenetet më të dalluara e më të mira.
Pejgamberi a.s. është urdhëruar t’i luftojë këto katër kategori: idhujtarët, Ithtarët e Librit, hipokritët dhe rebelët (ajetet: 5, 29, 73 në këtë kaptinë dhe 9 Huxhurat).
Ibni Ubeje, kreu i munafikëve pat folur kundër Pejgamberit a.s. edhe në luftën Beni Mustalik, mandej edhe në atë të Tebukut. Ata u përpoqën ta vrisnin Pejgamberin a.s. mu në Tebuk, por nuk patën sukses, e betoheshin se nuk kishin folur gjë kundër. Ata, e mira e Zotit i kishte çuar peshë, ishin pasuruar, ishin siguruar etj., e Pejgamberi a.s. nuk iu kishte faj.
Ai që pat thënë, se do të japë zeqat e sadaka nëse Allahu më begaton, ishte një farë hipokriti i quajtur me emrin Thalebe, i cili pasi ishte pasuruar, dalëngadalë u largua prej namazeve, prej xhumasë, prej zeqatit, prandaj Pejgamberi a.s. tha: Vaj medet për Thaleben. - Thuhet se ky ishte shkak i zbritjes së këtij ajeti. Të gjitha këto sjellje tradhtare kundër Pejgamberit a.s. dhe muslimanëve ishin si shkak, që jeta e tyre të përfundojë me hipokrizi - ruana Zot!
Ata (hipokritë) që i përqeshin besimtarët, që me vullnetin e vet japin lëmoshë, i përqeshin edhe ata të cilët nuk kanë më shumë se çka është e domosdoshme për jetesën e tyre, e njëkohësisht tallen me ta, Allahu tallet me ta (hipokritët) dhe ata e kanë dënimin më të rëndë.
Kërko falje për ta ose mos kërko (është njësoj), edhe nëse kërkon falje shtatëdhjetë herë Allahu nuk do t’ua falë, sepse ata mohuan Allahun dhe të Dërguarin e Tij, e Allahu nuk vë në rrugë të drejtë (të shpëtimit) ata që nuk respektojnë.
Ata (hipokritë) që mbetën (pa shkuar në luftë), u gëzuan për ndejen e tyre pas të Dërguarit të Allahut dhe nuk dëshiruan, që të luftonin me pasurinë dhe veten e tyre në rrugën e Allahut, dhe thanë: “Mos dilni (në luftë) në vapë!” Thuaju: “Zjarri i xhehenemit ka vapën edhe më të fortë, nëse ata janë që kuptojnë!”
Le të qeshin pak (në Dunja), e le të qajnë shumë (në botën tjetër). Ai është shpërblim i asaj që fituan.
Nëse Allahu të kthen ty (prej Tebukut) te ndonjë grup i tyre (hipokritëve), e ata të kërkojnë leje për të dalë (me ty në ndonjë luftë), thuaju: “Ju nuk do të dilni kurrë me mua dhe kurrë nuk do të luftoni ndonjë armik së bashku me mua! Ju ishit të kënaqur herën e parë, që nuk luftuat, pra rrini me ata që mbetën!"
Dhe asnjërit prej tyre kur të vdesin, mos ia fal namazin (e xhenazes) kurrë, e as mos qëndro pranë varrit të tij, pse ata mohuan Allahun dhe të Dërguarin e Tij dhe vdiqën kryeneçë.
Po ty të mos duket e mirë pasuria e tyre dhe fëmijët e tyre. Allahu deshi t’i mundojë me të në këtë botë dhe t’iu dalë shpirti duke qenë mohues.
E kur zbriti një kaptinë (që thotë): Të besoni Allahun dhe luftoni së bashku me të Dërguarin e Tij, ata të pasurit kërkuan leje prej teje dhe thanë: "Na le të mbesim me ata që rrinë!"
U pajtuan të mbesin me ata që nuk vajtën (në luftë - gratë, fëmijët dhe ata që kishin arsye). Po zemrat e tyre janë mbyllur, prandaj ata nuk kuptojnë.
Por i Dërguari, e së bashku me të edhe ata që besuan, luftuan me pasurinë dhe veten e tyre dhe atyre iu takuan gjithë të mirat, ata janë të shpëtuarit.
Allahu ju ka përgatitur atyre xhenete, që në to rrjedhin lumenj, ku do të qëndrojnë përgjithmonë. Ai është suksesi i madh.[136]
[136] Për përgatitjet e luftës në Tebuk muslimanët dhanë sasi të mëdha nga pasuria e tyre, dhanë edhe ata që nuk kishin aq mundësi, vetëm që të mos ndaheshin nga vëllezërit e tyre. Hipokritët për ata që dhanë shumë thonin: Japin për autoritet, kurse për ata që dhanë pak: Zoti nuk ka nevojë për një dhënie të tillë. Thuhet: Kur vdiq Ibni Ubeje ibni Seluli, kreu i munafikëve në Medine, vjen djali i tij, Abdullahu, që ishte sahabi shumë i mirë dhe kërkoi prej Pejgamberit a.s. t’i japë këmishën e vet për ta mbështjellur babain e tij në vend të qefinit. Pejgamberi a.s. ia dha. Pastaj e luti Pejgamberin a.s. t’ia falë xhenazen. Pejgamberi ngrihet t’ia falë, e Omeri thotë: O i Dërguar i Allahut! A munafikut më të përbetuar ia fal xhenazen?!...” Pejgamberi a.s. ia ktheu: Largohu Omer, Zoti më tha: Kërko ose mos kërko...- e unë po shfrytëzoj të parën: kërko falje!...- Ia fali xhenazen, e përcolli dhe u ngrit mbi varrin e tij. Por nuk shkoi shumë e u shpall ajeti: 84, sipas të cilit ndërpriten të gjitha lidhjet me munafikët.
Fjala shtatëdhjetë, nuk është numër i kufizuar, por arabët e kishin adet të thonin për diçka në shumës, shtatëdhjetë herë, sikur se e kemi zakon ne të themi: njëqind herë. Pra, nuk është si qëllim një numër i caktuar.
Pasi munafikët nuk shkuan me Pejgamberin a.s. në momentin më të vështirë në luftë, edhe të tjerëve iu thanë të mos shkojnë, pastaj u tallën me besimtarët, e Allahu tha: Qeshni në këtë dynja, por kjo është kohë e shkurtër, keni për të qarë në Ahiret pa pushim.
Në Medine kishin mbetur pa shkuar në luftë edhe disa besimtarë, me arsye dhe me lejen e Pejgamberit a.s., por për ata që kishin thënë gënjeshtra Allahu e urdhëroi Pejgamberin, që të mos i pranojë të shkojnë me të kurrë, edhe nëse kërkojnë. Dhe kështu me munafikët e Medines këputen të gjitha marrëdhëniet, madje edhe ato shpirtërore.
Disa nga arabët beduinë, që kërkuan falje, erdhën për t'iu dhënë leje (të mos shkonin në luftë), e ata të tjerët që kishin gënjyer (me besim) Allahun dhe të Dërguarin e Tij ishin ndalur (pa leje). Ata prej tyre që nuk besuan, do t’i godasë një dënim i ashpër.
Nuk është ndonjë mëkat për të dobëtit, as për të sëmurët, e as për ata që nuk kanë me çka të përgatiten, kur janë të sinqertë ndaj Allahut dhe të Dërguarit të Tij, pra për të mirët nuk ka rrugë qortimi. Allahu është Shumëfalës, Mëshirues i madh.
(Nuk ka qortim) Dhe as për ata, që kur erdhën te ti për t’i bartur me kafshë iu the: “Nuk kam me çka t’ju bart. Ata u kthyen, e prej pikëllimit pse nuk kishin me çka të përgatiteshin nga sytë e tyre ju rridhnin lotë.
E keqja është për ata, që duke qenë pasanikë kërkuan leje dhe u pajtuan të mbeteshin me ata që nuk vajtën. Po, Allahu ka vulosur zemrat e tyre, ata nuk do të gjejnë rrugë.
Kur të ktheheni tek ata, ata do t’ju kërkojnë falje, thuaju: “Mos u arsyetoni, ne nuk ju besojmë, për gjendjen e juaj na ka njoftuar Allahu. Veprën tuaj do ta shohë Allahu dhe i Dërguari i Tij, e pastaj ju do të ktheheni tek Ai, që i di të fshehtat dhe të dukshmet, e Ai do t'ju lajmërojë për atë që keni vepruar".
Ata do t’ju betohen në Allahun, kur të ktheheni tek ata, për të mos i qortuar, ju pra hiquni atyre, ata janë të ndyrë, e vendi i tyre do të jetë xhehenemi, shpërblim për atë që fituan.
Ata ju betohen juve, që të jeni të kënaqur ndaj tyre, e nëse ju shprehni kënaqësi, Allahu nuk është i kënaqur me popullin e paturpshëm.
Arabët beduinë janë të pajisur me mohim e hipokrizi më të fortë, dhe janë më të përshtatshëm për të mos i njohur dispozitat, që ia zbriti të Dërguarit të Vet Allahu. Allahu është i Gjithëdijshëm, Ai është më i Urti.
Ka disa beduinë, që për atë që e jep, e konsideron si të dështuar dhe presin kthesa kundër jush. Kundër tyre e ardhmja qoftë e keqe! Allahu është Dëgjues dhe Njohës i çdo gjëje.
Po, ka edhe disa nga beduinët, që besojnë Allahun dhe botën tjetër dhe atë që e japin e konsiderojnë afrim tek Allahu dhe bekim tek i Dërguari. Veni re, ato janë afrime tek Allahu për ata, e Allahu do t’i përfshijë në mëshirën e Tij. Allahu është Shumë falës dhe Mëshirues i madh.
Allahu është i kënaqur me të hershmit e parë prej muhaxhirëve (migruesve) dhe prej ensarëve (vendasve-ndihmëtarë), dhe prej atyre që i pasuan ata me punë të mira, e edhe ata janë të kënaqur ndaj Tij. Atyre u ka përgatitur xhenete, në të cilët rrjedhin lumenj, ku do të jenë përjetë të pasosur. E ky është fitim i madh.
Edhe rreth jush ka beduinë që janë hipokritë, e edhe nga banorët e Medines, që janë përcaktuar për hipokrizi. Ti nuk i di ata, Ne i dimë, ata do t’i dënojmë dy herë, pastaj shtyhen në dënimin e madh.
Ka edhe të tjerë, që i kanë pranuar mëkatet e veta: ata përzien vepra të mira, e edhe të tjera të këqija. Atyre do t'ua falë Allahu, se Ai ia fal atij që pendohet, e mëshiron atë që përmirësohet.
Merr prej pasurisë së tyre (të atyre që pranuan gabimin) lëmoshë, që t'i pastrosh me të dhe t'u shtosh (të mirat) dhe njëkohësisht lutu për ta, se lutja jote është qetësim për ta. Allahu është Dëgjues dhe Njohës i çdo gjëje.
A nuk e ditën ata, se Allahu është ai që pranon pendimin e robërve të vet, pranon lëmoshat dhe se vetëm Allahu është Ai që shumë pranon pendimin dhe është Mëshirues i madh.
Dhe thuaj: “Veproni, Allahu do ta shohë veprën tuaj, edhe i Dërguari i Tij e besimtarët, e më vonë do të ktheheni te Njohësi i të fshehtës dhe të dukshmes, e do t’ju njoftojë për atë që vepruat”.
Ka edhe të tjerë, që janë duke pritur urdhrin e Allahut, a do t’i dënojë apo do t’i falë pas pendimit. Allahu e di gjendjen e tyre dhe di ç’bën me ta.[137]
[137] Në këto ajete flitet për hipokritët nga radhët e beduinëve, që nuk patën shkuar në luftë, si fisi Esed e Gatfanë, të cilët kërkuan falje. Disa të tjerë nuk kërkuan fare. Allahu nuk i merr në përgjegjësi ata që ishin të dobët fizikisht, të sëmurë, ata që nuk kishin me çka të përgatiteshin, e as ata që u kthyen duke qarë, pse nuk patën me çka të udhëtonin. Këta ishin nja shtatë ensarë. Ai do t’i marrë në përgjegjësi ata që patën mundësi e nuk shkuan. Ata kërkuan falje duke u betuar në Allahun dhe përpiqeshin t’i përfitonin muslimanët, por Allahu i këshilloi muslimanët të hiqen prej tyre, sepse Ai nuk ishte i kënaqur me ta. Arabët beduinë ishin edhe më mohues e më hipokritë, sepse jetonin në shkretëtirë dhe nuk dinin për norma morali, nuk dinin fare për sheriatin islam, ndërsa atë që e jepnin si lëmoshë e trajtonin si gjobë, prandaj mezi pritnin ndonjë të keqe për muslimanët. Por kishte edhe asish që besonin drejt. Meritën më të madhe e kanë ata më të hershmit, muhaxhirë e ensarë, por meqë thuhet, se edhe ata që ndjekin traditat e tyre janë me ata me të cilët Allahu është i kënaqur, është shpresë se kjo dispozitë do të vlejë për të gjithë muslimanët e mirë, deri në Kijamet.
Edhe në Medinë, e edhe përreth saj kishte hipokritë të fshehtë për të cilët Zoti e njoftonte Muhamedin a.s. Thuhet se Pejgamberi a.s. i kishte treguar një shokut të vet, Hudhejfe bin Jemanit, emrat e disa hipokritëve të fshehtë dhe i kishte thënë, që të mos i tregonte askujt. Hudhejfeja konsiderohej shoku i sekreteve të Pejgamberit a.s., prandaj Omer bin Hatabi nuk shkonte t’ia falte askujt xhenazën, po të mos e shihte aty Hudhejfen. Hipokritët e tillë Zoti tha, se do t’i dënojë dy herë; herën e parë ose do t’i mbyste, ose do t’i çonte në robërim, e herën tjetër në çastin e vdekjes dhe në varr. Një grup ishte që nuk kishte vajtur në luftë, jo pse ishin hipokritë, por nga përtacia, e Pejgamberi a.s. porositet të pranojë nga ata lëmoshë dhe të lutet për ta, në mënyrë që ta ndiejnë veten muslimanë të mirë.
Sikundër po shihet hipokritët ishin dy llojesh: të vendosur në hipokrizi, të penduar që kërkonin falje, por kishte edhe nga besimtarët të tillë, që çështja e tyre priste urdhrin e Zotit. Ata ishin tre shokë të Pejgamberit a.s., që kishin marrë pjesë në luftën e Bedrit, por në rastin e Tebukut ngelën në shtëpi, dhe nuk u ngutën të kërkonin falje e as të shprehnin pendimin. Ata mbetën pesëdhjetë ditë të izoluar prej muslimanëve derisa erdhi shpallja nga Zoti, kur ua pranoi pendimin.
(Nga hipokritët më të shëmtuarit janë) Edhe ata që ndërtuan xhami sherri, mosbesimi e përçarjeje mes besimtarëve dhe ftuan në pritje (solemne) atë që më parë kishte luftuar kundër Allahut dhe të Dërguarit të Tij. Ata do të betohen: “Ne nuk kemi pasur tjetër qëllim, vetëm për të mirë!” Po Allahu dëshmoi, se ata vërtet janë rrenacakë.
Ti mos u fal aty kurrë! Një xhami e cila që prej ditës së parë është themeluar në respekt ndaj Allahut (pa hile), është më e drejtë të falesh në të, aty ka burra që dëshirojnë të pastrohen mirë, e Allahu i do të pastrit.
A është më i mirë ai që ndërtesën e vet e themeloi në devotshmëri dhe në kënaqësi të Allahut, apo ai që ndërtesën e vet e themeloi buzë bregut të shembur e bashkë me të bie në zjarrin e xhehenemit? Allahu nuk i udhëzon njerëzit zullumqarë.
Ndërtesa e tyre që ndërtuan ata (e që e shembi Pejgamberi) vazhdimisht do të jetë mllef në zemrat e tyre, pos nëse pëlcasin zemrat e tyre. Allahu është i Gjithëdijshëm, Ai është më i Urti.
Allahu bleu prej besimtarëve shpirtrat dhe pasurinë e tyre me xhenet. Luftojnë në rrugën e Allahut, vrasin dhe vriten. (Allahu dha) Premtim të cilin e vërtetoi në Tevrat, Inxhil e Kuran. E kush është zbatues më i sigurt i premtimit të vet se Allahu? Pra, gëzojuni tregtisë që e bëtë me Të. Ky është suksesi i madh.
(Të xhenetit janë) Edhe ata që pendohen, ata që sinqerisht adhurojnë, ata që falënderojnë, ata që agjërojnë, ata që bëjnë ruku, që bëjnë sexhde, që urdhërojnë për të mira e ndalojnë nga të këqijat, edhe përmbushin dispozitat e Allahut. Pra, përgëzoji besimtarët.
Nuk është e drejtë për Pejgamberin, e as për besimtarët të kërkojnë falje për idhujtarët, edhe nëse janë të afërt të tyre, pasi ta kenë të qartë se me të vërtetë ata (idhujtarët) janë banues të xhehenemit.
Edhe lutja e Ibrahimit për babain e vet nuk ishte tjetër, pos për shkak të një premtimi që ia pat premtuar atij, e kur iu bë e qartë se ai është armik i Allahut, u largua prej tij. S’ka dyshim, Ibrahimi ishte shumë i ndjeshëm dhe i butë.
Allahu nuk e humb një popull pasi ta ketë udhëzuar atë, para se t’ju sqarojë atyre, se prej çfarë duhet të ruhen. Allahu është i Gjithëdijshëm për secilin send.[138]
[138] Xhami e sherrit ose “Mesxhidu dirar”, si është quajtur në Kuran, ishte një faltore të cilën e kishin ndërtuar hipokritët me iniciativën e njëfarë Ebu Amirit të cilin edhe e ftuan në atë solemnitet. Pas disfatës së idhujtarëve Hevazin në luftën e Hunejnit, Ebu Amiri si prift i krishter ikën dhe shkon në Sham. Ai ishte betuar se do të luftonte kundër Muhammedit a.s., dhe prej atje i porosit hipokritët të përgatisin armë e fuqi dhe të ndërtojnë një faltore si vend tubimi, ndërsa ai do të shkonte te sunduesi bizantin, prej nga do ta sjellë një ushtri për ta ndjekur Muhammedin a.s. dhe shokët e tij nga Medina. Hipokritët ndërtuan xhaminë dhe shkuan e i thanë Pejgamberit a.s.: e ndërtuam për të dobëtit, për të sëmurët, për ndonjë natë të vështirë me shi, e kemi dëshirë të vijshë ti, të falesh në të dhe të na e bekosh. Pejgamberi a.s. u vesh, u përgatit të shkojë, kur ja, arriti Xhibrili me këtë ajet. Kur e kuptoi Pejgamberi a.s. qëllimin e tyre, urdhëroi disa sahabë, të cilët vajtën dhe e dogjën, e rrënuan, shpartalluan të tubuarit dhe atë vend e caktuan vend hedhurinash.
Shembulli i xhamisë-ngrehinës në themele të shëndosha dhe i asaj në themele buzë shembjes, figuron (përfaqëson, shëmëbllen) besimtarin e sinqertë në besimin e tij si dhe hipokritin.
Njeriu e blen një send kur ka nevojë për të, Zoti s’ka nevojë për asgjë, sepse gjithçka është e Tij, pra nuk ka prej kujt të blejë. Fjala është se Zoti u premtoi xhennetin atyre që e japin jetën e pasurinë për hir të lartësimit të fjalës së Zotit, e besimtarët bënë bujari me jetën dhe pasurinë e tyre, kjo duket si një lloj këmbimi, andaj edhe u quajt blerje e tregti. Ka ndodhur që disa besimtarë të jenë lutur për të afërmit e vet që t’i falë Zoti; kështu, edhe Pejgamberi a.s. është lutur për axhën e vet Ebu Talibin, është lutur edhe Ibrahimi
a.s. për babain e vet; mirëpo, me këtë ajet kuptohet se janë lutur pa e ditur të vërtetën, sepse kur e kanë kuptuar, nuk janë lutur më as Ibrahimi a.s., e as Muhammedia.s., por as muslimanët për të afërmit e tyre që vdiqën si idhujtarë ose si hipokritë.
S’ka dyshim, se sundimi i qiejve e i tokës është i Allahut, Ai jep jetë dhe vdekje, e ju përveç Allahut, nuk keni përkrahës, as ndihmës tjetër.
Allahu ia fali Pejgamberit, edhe muhaxhirëve, edhe ensarëve, të cilët në çastin e vështirë shkuan pas tij, kur (nga vështirësitë) zemrat e një grupi nga ata gati u lëkundën, por Ai ua fali (i stabilizoi zemrat e) atyre. Vërtet Ai është shumë i Butë dhe i Mëshirshëm ndaj tyre.
(Ai ua fali) Edhe atyre të treve, të cilëve iu pat shtyrë (pranimi i pendimit), aq saqë iu dukej se toka u bë e ngushtë për ta, përkundër gjerësisë së saj, kur u ngushtuan edhe shpirtrat e tyre, saqë u bindën, se nuk ka strehim prej Allahut (tjetërkund) pos tek Ai. Prandaj edhe atyre ua fali Ai, në mënyrë që të pendohen. Allahu pranon pendimin, se është Mëshirues i madh.
O ju që besuat! Ta keni në kujdes Allahun dhe të jeni me ata të drejtit.
Nuk ishte me vend për banorët e Medines, e as për ata që ishin rreth tyre nga beduinët, të ngelin (pa shkuar) pas të Dërguarit të Allahut, e as të kursejnë veten e tyre ndaj vetes së tij (Pejgamberit). Nuk ishte me vend, ngase ata nuk i godet, as etja, as lodhja, as uria, kur janë në rrugën e Allahut, dhe nuk shkelin ndonjë vend që i hidhëron jobesimtarët, dhe nuk arrijnë kundër armikut çfarëdo qoftë (vrasje, robërim të tyre ose ngadhënjim mbi ta), vetëm se të gjitha ato do t’u evidentohen atyre si vepër e mirë (shpërblyese). Allahu nuk ua humb shpërblimin veprimmirëve.
Dhe nuk japin kontribut, të vogël ose të madh, nuk e kapërcejnë ndonjë luginë, e që të mos u shënohet (për shpërblim) atyre, për t’i shpërblyer Allahu më së miri atë që vepruan.
Nuk është e nevojshme të dalin në luftë të gjithë besimtarët. E përse nga çdo grumbull i tyre të mos shkojë një grup për t’u aftësuar në diturinë fetare, për ta mësuar popullin e vet kur të kthehet tek ata, në mënyrë që ata të kuptojnë (e të ruhen).
O ju që besuat! Luftoni jobesimtarët që i keni afër jush, e le ta ndiejnë prej jush grushtin e fortë kundër tyre. E dijeni se Allahu është me të devotshmit.
E kur zbret ndonjë kaptinë, ka prej tyre që thonë: “Cilit prej jush ia shtoi kjo besimin?” Sa u përket atyre që besuan, atyre iu shtohet besimi dhe gëzohen për të.
E sa u përket atyre që kanë sëmundje në zemrat e tyre ajo (zbritja e kaptinës) ndytësisë së tyre iu shton ndytësi dhe ata vdesin si jobesimtarë.
A nuk e shohin ata se për çdo vit sprovohen një herë apo dy herë, e përsëri nuk pendohen, e as nuk marrin mësim.
E kur zbret ndonjë kaptinë (për turpësinë e tyre) ata shikojnë njëri-tjetrin (e thonë mes vete): A ju pa ndokush ju, e pastaj largohen. Allahu i prapësoi zemrat e tyre ngase ishin popull që nuk kuptonte.[139]
[139] Allahu ia fali Pejgamberit a.s. atë që pati lejuar disa hipokritë të mos shkonin në Tebuk. Ua fali edhe besimtarëve, që u vonuan ose nuk vajtën e pastaj u penduan. Ua fali edhe atyre të treve, puna e të cilëve zgjati aq shumë, saqë ata dëshiruan të hynin në dhe për së gjalli, pse pasi urdhëroi Pejgamberi a.s. bojkotimin e tyre, nuk i jepte kush selam, nuk fliste askush me ta, edhe gratë e fëmijët e tyre u izoluan nga ata. Ata ishin: Kabi, Helali dhe Mirare.
Rrugëtimi për në Tebuk ka qenë shumë vështirë, mirëpo përderisa ato vështirësi i përballoi vetë Pejgamberi a.s., do të duhej që muslimanët të mos ngelnin prapa tij, madje do të duhej ta dinin se çdo vështirësi, çdo hap i kaluar në atë rrugë të Zotit do të ngrinte autoritetin e muslimanëve, do të brengoste shpirtrat e kundërshtarëve, dhe në fund do të shpërblehej nga i madhi Zot me shpërblimin më të mirë.
Ashtu siç është e nevojshme lufta kundër armikut, ashtu është i nevojshëm edhe angazhimi për të mësuar dhe fituar njohuri të plota në çështjen e fesë. Prandaj kujdesi ndaj atyre që janë përcaktuar për përgatitje profesionale duhet të jetë gjithnjë i pranishëm ndër muslimanët.
Munafikët ia kishin frikën gjithnjë shpalljeve të ajeteve a kaptinave të Kuranit, sepse ato zbulonin tradhtinë e tyre të fshehtë, prandaj iu bënin pyetje muslimanëve me qëllime tendencioze për shtimin e besimit të tyre me vazhdimin e zbritjeve. Ndonjëherë përvidheshin dhe iknin, që të mos dëgjonin rrëfimet e Kuranit për marrëzitë e tyre.
Juve ju erdhi i dërguar nga lloji juaj, atij i vjen rëndë për vuajtjet e juaja, sepse është lakmues i rrugës së drejtë për ju, është i ndijshëm dhe i mëshirshëm për besimtarët.
Po nëse ata refuzojnë (atë që ua sjell) atëherë thuaj: Allahu është për mua mjaft, s’ka të adhuruar me të drejtë pos Tij, vetëm tek Ai jam mbështetur, e Ai është Zot i Arshit të madh!”[140]
[140] Pejgamberi ynë a.s. është shumë i dhimbshem për umetin e vet. Atë e mundon çdo pakënaqësi që e godet umetin, është i pangopur me dashuri ndaj besimit të umetit, është i dhimbshëm e mëshirues.
Edhe pse ishte i pajisur me virtyte më të larta munafikët nuk i pranuan sinqerisht udhëzimet e tij, por ai që ka besimin në Allahun, nuk mbetet keq për askënd tjetër.
Me ndihmën e Zotit, përfundoi përkthimi i kësaj kaptine. Zoti qoftë falënderuar!
10. SURETU-JUNUS
E zbritur në Meke pas sures Isra, ajete: 109
Sikurse edhe kaptinat e tjera të zbritura në Meke, edhe kjo shtron çështjen e themeleve të besimit islam, siç është besimi në Zotin që është një, në librat e shpallura, në të dërguarit, në ringjalljen dhe në përgjegjësinë. Në përgjithësi sugjeron besim ndaj shpalljeve qiellore, e veçanërisht besim ndaj Kuranit Famëlartë, vulës së librave të zbritura dhe mrekullisë së përjetshme gjatë tërë jetës së kësaj bote.
Në fillim kjo kaptinë parashtron çështjen e shpalljeve dhe të të dërguarve, si rregull e ligj i të madhit Zot, që nuk la popull pa i dërguar pejgamber, prandaj idhujtarët kurejshitë nuk do të duhej të habiteshin pse në mesin e tyre dërgohet pejgamberi i fundit, Muhamedi a.s.
Mandej në mënyrë bindëse përshkruan cilësitë e Zotit Krijues, i cili sipas dëshirës së vet sajoi gjithësinë me të gjitha qeniet dhe sendet në të. Në këtë sure theksohet, se Kurani është fjalë e Zotit Fuqiplotë dhe si i tillë është mrekulli e përjetshme dhe e pa konkurencë prej kujtdo tjetër.
Në këtë kaptinë iu bëhet një vështrim edhe ngjarjeve dhe tregimeve të disa pejgamberëve, si të Nuhut, Musait dhe të Junusit e popullit të tij. Për rastin karakteristik tëJunusit dhe të popullit të tij kjo kaptinë quhet me emrin Junus.
Përveç çështjeve të tjera, të cilat kjo kaptinë i trajton në mënyrë të hollësishme, në fund të saj i drejtohet urdhri Pejgamberit tonë, që t'u përmbahet me përpikëri dispozitave të sheriatit islam, të jetë i durueshëm, i qëndrueshëm dhe i fortë ndaj vështirësive, që do t'i paraqiten gjatë jetës për në rrugën e Zotit.
Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëbërësit të madh!
Elif, Lam, Ra. Këto janë ajetet e librit të pacenueshëm.
A ishte çudi për njerëzit, që Ne një njeriut nga mesi i tyre i thamë: “Tërhiqju vërejtjen njerëzve, kurse ata që besuan përgëzoji, se me të vërtetë kanë pozitë të lartë te Zoti i tyre”. E ata që nuk besuan thanë: “S’ka dyshim, kjo është një magji e vërtetë!”
Vërtet Zoti juaj është Allahu, i cili krijoi qiejt e tokën brenda gjashtë ditësh, e pastaj u ngrit mbi Arshin; Ai rregullon gjendjen. Ndërmjetësues nuk do të ketë vetëm po qe se lejon Ai. Ky, Madhëria e Tij është Allahu, Zoti juaj, pra adhurojeni Atë! A nuk merrni mësim?
Kthimi i të gjithë juve është tek Ai, premtimi i Allahut është i vërtetë. Ai e filloi krijimin e pastaj e përsërit atë për t’i shpërblyer me të drejtë ata që besuan dhe bënë vepra të mira. E për ata që mohuan, ka pije të valë dhe dënim të dhembshëm, për shkak se ata mohonin.
Ai e bëri diellin shndritës, e hënën dritë dhe asaj (hënës) ia caktoi fazat, që ta dini numrin e viteve dhe llogarinë. Allahu nuk e krijoi këtë për tjetër gjë, pos me qëllim të caktuar. Ai ia sqaron argumentet një populli që kupton.
Në ndërrimin e natës e të ditës, dhe në çka krijoi Allahu në qiej e në tokë vërtet ka fakte për njerëzit që kanë droje.
Ata që nuk presin takimin Tonë, që janë të kënaqur me jetën e Dunjasë dhe kanë gjetur prehje në të, dhe ata që janë indiferentë ndaj argumenteve tona,
vendi për të tillët është zjarri, për shkak të asaj që punuan.
E ata që besuan dhe bënë vepra të mira, Zoti i tyre, për shkak të besimit të tyre i udhëzon në xhenete të begatshme në të cilët rrjedhin lumenj.
Lutja e tyre aty është: “I Lartë je o Allah!”, e përshëndetja e tyre është: “Selam!” dhe lutja e fundit e tyre: “Falënderimi i qoftë Allahut, Zotit të botëve!”[141]
[141] Zoti xh. sh. dërgoi pejgamberë te çdo popull, dërgoi edhe te mekasit, që t’i udhëzojë dhe t’ua tërheqë vërejtjen për rrugën e gabuar, që kishin marrë, se do të digjeshin në zjarrin e xhehenemit, e atyre që ndjekin mësimet e Zotit, do të shpërblehen me xhenet. Idhujtarët mekas, nuk mundën ta kuptojnë këtë ligj të Zotit dhe nuk mundën ta kuptojnë, se një njeriu të tyre mund t’i vijë shpallja nga Zoti, e pasi ajo i erdhi dhe nuk arritën të mohonin, atë e quajtën magji. Zoti që ia shpalli Kuranin Muhamedit a.s., është i Gjithfuqishëm; Ai e krijoi ekzistencën brenda gjashtë ditëve. Po të donte do ta krijonte për një moment, ose për më gjatë, por Ai deshi ta krijojë për gjashtë etapa. Ai nuk pati, as nuk ka nevojë për vend, por pasi krijoi gjithësinë qëndroi mbi Arshin. Ngritja dhe qëndrimi i tij mbi Arshin nuk duhet përgjasuar me atë që njohim në realitetin e krijesave, sepse Allahut nuk i përngjan askush, dhe realitetin e këtij atributi të Allahut nuk e di askush pos Tij, ndërsa për ne është obligim ta besojmë, ashtu siç përmendet në ajet pa ndonjë koment për mënyrën qëndrimit mbi Arshin.
Ai i shpik krijesat, i zhduk ato, e sërish i rikthen për t’i shpërblyer a ndëshkuar. Ai krijoi diellin e shkëlqyer, vezullues dhe hënën e ndritshme me anën e së cilës njerëzit dinë të llogarisin kohën. Ai bëri që nata e dita të ndërrohen njëra me tjetrën për të mirën e njerëzimit.
Kur njeriu vështron fuqinë dhe mjeshtërinë e Zotit, nuk është për t’u habitur pse Ai ia shpalli Kuranin Muhamedit a.s. dhe përmes tij na njoftoi, se vendi i kundërshtarëve është xhehenemi, e vendi i respektuesve xheneti, në të cilin xhenetlinjtë për shkak të kënaqësisë e përjetimeve të të mirave madhërojnë Allahun, përshëndesin njëri-tjetrin dhe falënderojnë Zotin e gjithësisë.
Sikur Allahu t’ua shpejtonte njerëzve pranimin e kërkesës për të keqen, ashtu si e pranon shpejtimin e kërkesës për të mirën, atyre do t’u përfundonte afati (i vdekjes). Po Ne, ata që nuk janë të bindur, se do të vijnë para Nesh, i lëmë të bredhin në mashtrimet e tyre.
E kur njeriun e godet dëmi ai na lutet qoftë shtrirë, ulur ose në këmbë, e kur Ne ia largojmë të keqen atij ai vazhdon sikurse të mos na ishte lutur fare për dëmin, që e pat goditur. Kështu kriminelëve ju duket e mirë ajo që veprojnë.
Ne kemi shkatërruar gjenerata para jush (o idhujtarë), pse bënin krime dhe pse nuk besonin, edhe pse të dërguarit iu erdhën me argumente të qarta. Kështu i shpërblejmë Ne njerëzit kriminelë.
Pastaj juve ju bëmë zëvendësues pas tyre në Tokë për t’ju parë si do të veproni.
Dhe kur atyre iu lexohen ajetet Tona të qarta, ata që nuk besojnë takimin Tonë (ringjalljen) thonë: “Sillna një Kuran tjetër, ose ndryshoje këtë!”. Thuaj: “Mua nuk më takon që ta ndryshoj vetë, unë përcjell vetëm atë që më shpallet, unë nëse kundërshtoj Zotin tim i frikësohem dënimit të një Dite të Madhe.
Thuaj: “Sikur të kishte dashur Allahu, unë nuk do t’ua kisha lexuar juve atë, as nuk iu kisha njoftuar me të. Unë para tij kam jetuar një kohë në mesin tuaj (as nuk kam ditur, as nuk kam lexuar), a nuk mendoni?”
A ka më mizor, se ai që shpif ndaj Allahut gënjeshtër ose i përgënjeshtron faktet e Tij? Mëkatarët vërtet s’kanë për të shpëtuar.
Ata pos Allahut adhurojnë çdo gjë, që nuk iu bën dëm as dobi atyre, e thonë: “Këta janë ndërmjetësuesit tanë tek Allahu!”. Thuaj: “A po e informoni Allahun me diçka që Ai nuk e di, se ç’ka në qiej dhe në tokë?” E pastër është madhëria e Tij nga ajo që i shoqërojnë!
Njerëzit nuk ishin tjetër pos të një feje, e u përçanë. E sikur të mos ishte caktim i hershëm nga Zoti yt, do të përfundohej (me dënim) mes tyre, për atë që ishin të përçarë.
Dhe thonin: “Përse nuk i vjen atij (Muhamedit) ndonjë mrekulli nga Zoti i tij?”. Po ti thuaj: “E fshehta është (çështje) vetëm e Allahut (Ai sjell mrekulli). Prandaj ju pritni, se edhe unë së bashku me ju po pres!”[142]
[142] Ndodh që njeriu të jetë i hidhëruar ndaj vetes ose ndaj dikujt, e të kërkojë prej Zotit ndonjë të keqe për veten ose tjetrin. Mirëpo Zoti Mëshirues nuk e pranon atë lutje, që ta shkatërrojë atë, kundër të cilit bëhet lutja, duke ditur se lutësi do të tërhiqet prej asaj porsa t’i kalojë hidhërimi. E kur është fjala për lutjet për të mira ato i pranon me të shpejtë, prandaj kjo është një e mirë e madhe për njerëzit nga i Madhi Zot.
Njerëzit me karakter të dobët janë të atillë, që kur i gjen ndonjë gjë e pakëndshme, e lusin Zotin në të gjitha gjendjet, e kur ua largon ai atë të keqe e harrojnë Zotin. Kjo është dobësi e njeriut, besimtar ose jobesimtar.
Idhujtarët mekas nuk e mendonin, se shumë popuj para tyre ishin shkatërruar, e do të shkatërroheshin edhe ata, po qe se nuk do të ndiqnin rrugën e drejtë. Ata i thonin Muhamedit a.s.: Na e sill një libër tjetër, që nuk i përqesh zotat tanë, ose ndrysho ato pjesë ku përqeshen zotat tanë e lavdëroji ata. Muhamedi a.s. ju tha: Unë nuk e shpika Kuranin, ju e dini se dyzet vjet kam qenë me ju e nuk iu thashë asgjë, sepse as nuk kam ditur gjë. Tashti më mësoi Allahu, prandaj po jua kumtoj ato. Shpallja është çështje e Zotit e jo imja.
Prej Ademit e deri në kohën pak para Nuhut njerëzit ishin të një besimi, e kur u shfaq ndër disa besimi i kotë, Zoti dërgoi Nuhun e pas tij edhe të tjerët, sepse vendimi i Zotit në ezel ishte të mos i shkatërrojë menjëherë kundërshtarët, prandaj i la të jetonin deri në një kohë.
Idhujtarët mendonin se mrekullia është vepër e Pejgamberit a.s., ndaj kërkonin ndonjë mrekulli fizike. Ajo është vepër e Zotit, të cilën e shfaq Ai atëherë kur do.
E kur Ne ua dhurojmë njerëzve mëshirën pasi t’i ketë goditur e keqja (skamja), kur ja, ata u bëjnë hile argumenteve tona. Thuaj: “Allahu është më i shpejti në kurthim”. S’ka dyshim, përcjellësit tanë (melaiket) regjistrojnë atë që po thurni ju.
Ai (Allahu) ua bëri të mundshëm udhëtimin në tokë e në det, deri kur jeni në anije që lundrojnë me ta (me udhëtarët) me anë të një ere të lehtë dhe janë të lumtur me të (me erën e lehtë), ia beh një erë e fortë dhe nga të gjitha anët rrethohen nga valët dhe binden, se janë të shkatërruar, e lusin Allahun pa farë përzierje të idhujve (duke thënë): “Nëse na shpëton nga kjo (katastrofë), ne do të jemi gjithnjë falënderues!”
E kur Ai (Allahu) i shpëtoi ata, ja, ata veprojnë mbrapsht në tokë, pa arsye. O ju njerëz! Kryeneçësia juaj është vetëm kundër vetes suaj, është përjetim i jetës së kësaj bote, pastaj kthimi juaj është te Ne, e Ne ju shpërblejmë për veprimet tuaja.
Shembulli i jetës së kësaj bote është si i një shiu, që e kemi zbritur nga qielli, e me anën e të cilit gërshetohen bimët e tokës (mbijnë dhe shpeshtohen të gjitha llojet) prej nga hanë njerëzit e kafshët deri kur toka të ketë marrë stolinë e vet dhe të jetë zbukuruar (me bimë, pemë e behar), e banorët e saj të mendojnë se janë të zotët e saj, e asaj i vjen urdhri Ynë, natën ose ditën, Ne e bëjmë atë (të mbjellat) të korrur, sikurse të mos ekzistonte dje. Kështu Ne ua sqarojmë faktet njerëzve që mendojnë.
Allahu thërret për në xhenet, dhe atë që do, e vë në rrugë të drejtë.
Atyre që bëjnë vepra të mira iu takon e mira (xheneti) edhe më tepër (e shohin Allahun). Fytyrat e tyre nuk i mbulon pluhuri i zi, as nënçmimi, ata janë banues të xhenetit, aty janë përgjithmonë.
E ata që bënë të këqija, dënimi i së keqes është aq sa është ajo, ata i mbulon poshtërimi. Ata nuk mund t’i mbrojë kush nga Allahu, fytyrat e tyre janë porsi t’i kishte mbuluar ndonjë copë e errët e natës. Ata janë banues të përjetshëm të zjarrit.
Atë ditë i tubojmë të gjithë, ndërkaq atyre që i kanë bërë shok Allahut ju themi: “Rrini në vendin tuaj, ju dhe idhujt tuaj!”. Ne i ndajmë ata. E idhujt e tyre iu thonë: “Ju nuk na adhuruat neve!”
Allahu na mjafton si dëshmues mes nesh e jush (kështu iu thonë idhujt idhujtarëve). Ne nuk dimë gjë për adhurimin tuaj ndaj nesh (ne nuk dëgjojmë, nuk shohim e nuk kuptojmë).
Aty në atë vend çdo njeri provohet me atë që e ka bërë më parë dhe kthehen te Allahu, Sundimtari i tyre i vërtetë dhe humb (shkon huq) prej tyre ajo që trillonin (se do t’u bëjnë shefatë).[143]
[143] Idhujtarët mekas qenë sprovuar me një skamje disa vjet rresht. Kërkuan prej Pejgamberit a.s. t’i lutet Zotit dhe i premtuan, se do të besojnë. Kur u fali Zoti rahmet, shi, ata sërish e vazhduan rrugën e tyre të gabuar, duke përgënjeshtruar argumentet, por melaikeve, përcjellës të njeriut, nuk iu shpëton asgjë pa evidentuar.
Të frikësuarit në anije, të cilët i humbën të gjitha shpresat për shpëtim, i drejtohen me lutje Allahut, pse njeriu është i gatuar, në atë mënyrë që kur këputen lidhjet e tjera i kthehet Zotit të vërtetë. E kjo bën të kuptohet se bindja ndaj Zotit është e mbjellur në shpirtin e çdo njeriu, por duke u mbështetur në lidhjet e tjera largohet për një kohë nga ajo bindje.
Kur njerëzit begatohen, zbukurojnë mjetet e kësaj jete iu mbushet mendja se janë të zotët e çdo gjëje, dhe e harrojnë Zotin, prandaj i gjen e keqja. Turpi më i madh për ata që pos Zotit lusin edhe ndonjë send tjetër është Ditën e Kijametit, kur sendet të cilat i lutën dhe që pritën prej tyre ndonjë ndihmë, refuzojnë se kanë qenë të adhuruara prej tyre, dhe atyre u shkon lutja kot.
Thuaj: “Kush ju furnizon me ushqim nga qielli e toka, kush e ka në dorë dëgjimin e shikimin tuaj, kush e nxjerr të gjallin nga i vdekuri e kush e nxjerr të vdekurin nga i gjalli, kush rregullon çdo çështje?” Ata do të thonë: “Allahu”. Ti thuaj: “A nuk i frikësoheni?” (dënimit).
E ky është Allahu, Zoti juaj i vërtetë. Pas të vërtetës nuk ka tjetër pos humbjes, e si po ia ktheni shpinën (të vërtetës)!
Kështu është pra, vendimi i Zotit tënd kundër të shfrenuarve, pse ata nuk besojnë.
Thuaj: “A ka prej idhujve tuaj ndokush, që ta fillojë krijimin e mandej atë (pas vdekjes) ta rikthejë?". Thuaj: "Allahu e nis krijimin dhe sërish e rikthen. Si i largoheni pra të vërtetës?”
Thuaj: “A ka ndokush prej idhujve tuaj që ndonjë të humbur ta drejtojë në rrugën e drejtë? Thuaj: “Vetëm Allahu udhëzon në të vërtetën. Atëherë pra, a është më e drejtë të shkohet pas atij që udhëzon në rrugën e drejtë, apo pas atij që nuk udhëzon (sepse nuk mund ta udhëzojë as veten), vetëm nëse prej dikujt tjetër udhëzohet? Ç’është me ju? Si gjykoni?
Shumica e tyre nuk përkojnë tjetër pos supozim, e supozimi nuk është asgjë ndaj të vërtetës. Allahu është i Gjithëdijshëm për atë që punojnë.
Nuk është e logjikshme të mendohet, se ky Kuran është i trilluar prej dikujt pos Allahut, por është vërtetues i asaj (shpalljes) që ishte më parë, dhe sqarues e komentues i librit. Nuk ka farë dyshimi, se është (i zbritur) nga Zoti i botëve.
Përkundër kësaj ata (idhujtarët) thonë, se atë e trilloi ai (Muhamedi). Ti thuaj: “Silleni pra ju një kaptinë të ngjashme me këtë, madje thirrni kë të doni në ndihmë, pos Allahut, po qe se jeni të drejtë në atë që thoni”.
Por ja, ata e përgënjeshtruan atë (Kuranin) pa e kuptuar dhe pa ju ardhur shpjegimi i tij. Po kështu, gënjenin edhe ata që ishin më përpara. Shiko si ishte përfundimi i zullumqarëve.[144]
[144] Të gjitha mjetet për jetesë janë dhuratë prej Zotit, si nga toka, siç janë bimët, shtazët, shpezët, si nga brendia e saj, siç janë mineralet, burimet etj. Të tilla janë edhe ato që vijnë nga qielli, si shiu, rrezet e diellit, ndriçimi i hënës etj. Të gjitha këto ndikojnë në jetën e njeriut. Këtë do të duhej ta kuptojë çdo mendje e shëndoshë, mirëpo duke e ditur Zoti për shpirtin e sëmurë të disave vendosi, që ata të mbesin në errësirë, prandaj ata nuk do të besojnë. Vetëm Allahu ka fuqi të japë jetë në fillim e pa kurrfarë shembulli të mëparshëm, pra ka fuqi ta përsërisë atë, edhe pas zhdukjes së saj. Prej një pike ujë, njeriu i gjallë, prej jobesimtarit, besimtar dhe anasjelltas, është fuqi e mjeshtëri vetëm e Zotit. Për shkak se mësimet e Kuranit nuk shkonin sipas dëshirave të idhujtarëve ata përpiqeshin t’ia humbnin shenjtërinë e tij, duke thënë se vetë Muhamedi a.s. i shpiku ato dhe nuk janë prej Zotit, edhe pse e dinin mirë të vërtetën. Edhe sot ka asish, që dëshirojnë rishikimin e dispozitave të Kuranit, vetëm pse nuk përputhen me epshet e dëshirat e tyre. Gabim i madh është edhe kur disa mësues fetarë mundohen t’i përshtatin kuptimet e Kuranit me kuptimet e ndonjë dijetari. Të gjitha mendimet e njerëzve duhet të mbështeten në Kuran, e jo Kurani të mbështetet në to.
Ka prej tyre (te të cilët u dërgua Muhamedi), që e besojnë atë (Kuranin), e ka prej tyre edhe asish, që atë nuk e besojnë. Zoti i njeh më së miri kokëfortit.
Po nëse ata të përgënjeshtruan ty, thuaj: “Mua më takon (shpërblimi nga) vepra ime e juve veprimi juaj, ju nuk përgjigjeni për atë që bëj unë, e as unë për atë që bëni ju”.
Ka prej tyre, që të dëgjojnë (kur lexon, por formalisht). A mund ta bësh të shurdhrin të dëgjojë, edhe kur ata nuk kuptojnë?
Ka prej tyre që të shikon ty (duket se po të shikon). A mund ta udhëzosh ti të verbrin, kur ata nuk shohin (të vërtetën)!
Allahu nuk iu bën asgjë të padrejtë njerëzve, por ata i bëjnë të padrejtë vetes së tyre.
(Përkujto) Ditën kur i tubojmë ata, (atyre iu duket) sikur qëndruan (në Dunja) vetëm një moment të ditës, atëherë njihen mes vete. E vërtetë kanë dështuar ata, që nuk besuan këtë prezencë para Allahut, edhe nuk gjetën udhën e drejtë.
Nëse ta bëjmë të mundshme të shohësh diçka nga (dënimi) që iu premtuam atyre (këtë do ta shohësh), po nëse ta marrim shpirtin ty (para kësaj, do ta shohësh dënimin e tyre në botën tjetër), kthimi i tyre është vetëm te Ne. Allahu është Dëshmues i asaj që punojnë.
Secili popull kishte të dërguarin e vet, e kur u vinte i dërguari i tyre bëhej gjykimi i drejtë mes tyre, atyre nuk u bëhet padrejtësi.
Ata thonë: “Kur do të jetë ky premtim (dënim), nëse jeni të drejtë ç’ka thoni?
Thuaj: “Unë nuk mund t’i sjell vetes sime, as dëm, as dobi, pos atë që dëshiron Allahu”. Çdo popull ka afatin (e caktuar), e kur të vijë afati i tyre ata nuk mund ta vonojnë, as për një moment, e as ta ngutin.
Thuaj: “Më tregoni, nëse iu vjen dënimi i Tij natën ose ditën, e çka i shtyn të nguten për të kriminelët?”
A pasi të ndodhë (dënimi) do ta besoni atë? Apo tani!... (po besoni), e ju ishit ata që kërkonit t'u vijë më shpejt?
Më vonë (në Ditën e Kijametit) atyre që bënë zullum iu thuhet: “Shijoni dënimin e përjetshëm!” Mos jeni dënuar më shumë se ç’keni merituar?”
E ata kërkojnë t’u tregosh (e do të thonë): “A është e vërtetë ajo (që thua për dënimin)?”.- Thuaj: “Po, betohem në Zotin tim, ajo është më se e vërtetë, dhe ju nuk do të mund ta pengoni kurrsesi”.
Secili njeri që e ka dëmtuar veten (duke mos besuar), po të ishte e tij çdo gjë që ekziston në tokë, ai do ta flijonte atë (për të shpëtuar). E kur e shohin dënimin, ata fshehin dëshpërimin (nga hutia). Atëherë bëhet gjykimi i drejtë mes tyre, dhe atyre nuk iu bëhet e padrejtë.
Vini re! Nuk ka dyshim, se gjithçka që gjendet në qiej e në tokë është e Allahut! Kini kujdes. Premtimi i Allahut është më se i vërtetë, por shumica e tyre nuk e dinë.
Ai jep jetë dhe vdekje, dhe vetëm tek Ai do të ktheheni.
O ju njerëz! Juve ju erdhi nga Zoti juaj këshilla (Kurani) dhe shërimi i asaj, që gjendet në kraharorët tuaj (në zemra), edhe udhëzim e mëshirë për besimtarët.
Thuaj: “Vetëm mirësisë së Allahut dhe mëshirës së Tij le t’i gëzohen, se është shumë më e dobishme, se ajo që grumbullojnë ata”.
Thuaj: “Më thuani atë që Allahu ju dha si ushqim (të lejuar), e ju nga ai diçka bëtë të ndaluar, e diçka të lejuar?" Thuaj: "A ju lejoi Allahu ju, ose ju i shpifni Allahut?”
Po çfarë është mendimi i atyre që i shpifin Allahut, për Ditën e Kijametit? Allahu është Dhurues i madh ndaj njerëzve, por shumica e tyre nuk falënderojnë.
Ti nuk angazhohesh me asnjë çështje, nuk lexon nga ai pjesë nga Kurani dhe nuk bëni ndonjë vepër, vetëm se ne jemi dëshmitarët tuaj, kur ju e ndërmerrni atë. Zotit tënd nuk mund t’i fshihet, as në tokë, e as në qiell, as sa grimca, e as më e vogël se ajo, e as më e madhe, por vetëm se është e evidentuar në Librin e Sigurt.[145]
[145] Zoti xh. sh. i tregon Muhamedit a.s. për llojet e kundërshtarëve të Kuranit. Disa edhe pse i dëgjojnë thëniet e Kuranit, ato nuk kanë ndikim tek ata, prandaj shqisa e tyre është e topitur si tek i shurdhri, sepse ata edhe duke i parë faktet e misionit pejgamberik të Muhamedit a.s., nuk i kundrojnë si duhet ato, sepse edhe zemrat i kanë të verbra.
Muhamedit a.s. i thuhet, se mund të ndodhë që ndonjë dënim t’i kapë sa je gjallë, e ndoshta jo, por sido që të jetë ata do të tubohen para Zotit Ditën e Gjykimit dhe do ta përjetojnë dënimin, që po kërkojnë. Kur e shohin dënimin besojnë, por pa dobi, sepse atëherë nuk vlen ai besim.
Të gëzohesh për të mirat që na i dhuroi Zoti është e udhës. Një nga mirësitë më të mëdha është dërgimi i Muhamedit a.s. pejgamber dhe rahmet për çdo send, prandaj gëzimi për ardhjen e Muhamedit a.s., është gjë e porositur sipas ajetit 58.
Allahut nuk mund t’i fshihet sendi më i imët, nuk mund t’i fshihet as ai send, që tashti për tashti nuk është në gjendje ta shohë asnjë lloj mikroskopi. As sendi më i madh nuk mund t’i fshihet. Kjo nuk është thënë shkel e shko, por ka një domethënie të madhe, sepse syri i njeriut ose vegla optike më e përsosur, nuk mund ta përfshijë e ta shohë një send të madh në tërësi. Ia sheh një pjesë ose disa, e jo krejt atë. Vetëm Zoti është Ai, që nuk mund t’i fshihet asnjë pjesë e ndonjë sendi, sado i madh të jetë ai.
Ta dini, se të afërtit e Allahut (evliatë) nuk kanë frikë (në botën tjetër), e as kurrfarë brengosje!
(Ata janë) që besuan dhe ishin të ruajtur.
Atyre iu jepet myzhde në jetën e Dunjasë (në çastin e vdekjes) dhe në jetën tjetër (për shpëtim dhe xhenet). Premtimet e Allahut nuk mund të pësojnë ndryshim. E ai është sukses i madh.
Po ty mos të të mundojnë thëniet e tyre. E tërë fuqia dhe ngadhënjimi i takon vetëm Allahut. Ai është Dëgjuesi i çdo gjëje, i Gjithëdijshmi.
Ta dini, se gjithçka që është në qiej e në tokë janë nën pushtetin e Allahut (pra, edhe idhujtarët). E ata, që pos Allahut adhurojnë, në të vërtetë nuk janë duke pasuar zota, ata nuk janë duke pasuar tjetër pos supozimeve dhe nuk bëjnë tjetër vetëm se gënjejnë.
Ai (Allahu) e bëri për ju natën që në të të pushoni, e ditën të ndritshme (të shihni). Në këtë (që bëri), vërtet ka argumente për një popull që dëgjon.
(Pas të gjitha argumenteve) Ata (jobesimtarët) thanë: “Allahu ka fëmijë”. Larg asaj është Allahu, Ai është i Pavaruri (s’ka nevojë për asgjë), e Tij është çka ka në qiej dhe çka ka në tokë, ju nuk keni argumente për këtë (që ta thoni), a thoni për Allahun çka nuk dini?
Thuaj: “Ata që trillojnë gënjeshtër për Allahun, nuk kanë për të shpëtuar”.
Ata kanë një përjetim në Dunja, pastaj kthimi i tyre është vetëm te Ne, e Ne do të bëjmë, që ata ta shijojnë dënimin e dhembshëm për shkak se nuk besonin.[146]
[146] Evliaja është besimtar i përpikët. Në një hadith thuhet: “Janë disa robër të Allahut, të cilët nuk janë, as pejgamberë, e as dëshmorë, për pozitën e tyre që ua ka dhuruar Allahu ua kanë lakmi, edhe pejgamberët, edhe dëshmorët!” Shokët i thanë: “Na trego kush janë ata? Çfarë vepra kanë bërë? E të dijmë edhe ne. Pejgamberi a.s. atëherë tha: “Njerëzit që janë dashur mes vete për hir të Allahut dhe të fesë, pa pasur mes vete afërsi farefisnore, as pa favorizuar njëri-tjetrin me pasuri, betohem në Allahun, fytyrat e tyre janë dritë, janë në vende të ndërtuara nga nuri, nuk frikësohen kur njerëzit brengosen... pastaj ai lexoi ajetin në fjalë.
Të tillëve melaiket iu japin myzhde për shpëtimin e tyre mu në momentin e vdekjes, po edhe pas vdekjes, duke iu dhënë të kuptojnë se janë xhenetlinj. A ka nevojë Zoti për fëmijë kur gjithçka është e Tij, fëmija është për atë që ka nevojë për të.
Lexoju atyre ngjarjen e Nuhut, kur i tha popullit të vet: “O populli im, nëse iu vjen rëndë qëndrimi im në mesin tuaj, përkujtimet e mia me ajetet e Allahut, e unë iu kam mbështetur vetëm Allahut, ju vendosni për qëllimin tuaj, thirrni në ndihmë edhe zotat tuaj, e mos e mbani fshehur, dhe zbatojeni atë kundër meje e mos pritni”.
“E nëse prapësoheni (nga mësimet e mia), unë nuk iu kërkoj ndonjë shpërblim, se shpërblimi im është vetëm prej Allahut. Unë jam i urdhëruar të jem njëri prej muslimanëve”.
E ata (populli i tij) e konsideruan atë rrenacak e Ne e shpëtuam atë dhe ata që ishin bashkë me të në anije, dhe i bëmë që ata të jenë pasardhës (zëvendësues), kurse ata që i përgënjeshtruan ajetet tona i përmbytëm. Shih pra, si ishte fundi i gënjeshtarëve.
Mandej pas tij dërguam të dërguar te popujt e tyre, të cilët erdhën dhe u sollën atyre argumente të forta, por ata nuk i besuan asaj, të cilën më parë e kishin përgënjeshtruar. Kështu pra, vulosim zemrat e atyre, që i kalojnë kufijtë.
Pastaj pas tyre dërguam Musain dhe Harunin me argumentet tona, te Faraoni dhe paria e rrethit të tij, po ata paraqitën kryelartësi, pse ishte popull që bënte krime.
E kur iu erdhi atyre e vërteta e sigurt nga Ne ata thanë: “Kjo nuk është tjetër pos magji e qartë”.
Musai tha: “A të vërtetës i thoni magji? A magji është kjo? Magjistarët nuk shpëtojnë!”
Ata thanë: “Mos erdhe të na largosh nga ajo (feja), që e gjetëm te prindërit tanë, për t'ju mbetur juve të dyve madhështia në tokë? Po ne nuk ju besojmë juve të dyve”.
Faraoni tha: “Sillmëni mua të gjithë magjistarët e aftë”.
E kur erdhën magjistarët Musai iu tha: “Hidhni ç’keni për të hedhur”.
E kur i hodhën ata Musai iu tha: “Kjo që sollët ju tashti vërtet është magji!" Po Allahu do ta asgjësojë këtë, sepse Allahu nuk e përkrah veprën e të prishurve.
Dhe me argumentet e veta Allahu e fuqizon të vërtetën, ndonëse e urrejnë jobesimtarët.
Duke pasur frikë nga faraoni dhe nga rrethi i tij, se do t’i torturojnë Musait nuk i besoi kush pos një pjese e pasardhësve të popullit të tij. Vërtet faraoni ishte arrogant në tokë dhe ai ishte prej shkatërrimtarëve.
Musai tha: “O populli im, nëse i keni besuar Allahut, vetëm atij mbështetuni, nëse jeni të dorëzuar (vendimit të Tij)!”
Ata iu përgjigjën duke i thënë: “Allahut iu kemi mbështetur, Zoti ynë, mos i mundëso popullit mizor të na sprovojë!”
“Dhe me mëshirën tënde, na shpëto prej popullit jobesimtar!”
Ne i thamë Musait dhe vëllait të tij t’i bëni vend në Egjipt popullit tuaj, shtëpitë tuaja t’i bëni faltore e ta falni namazin rregullisht. Ti (Musa) përgëzoji besimtarët!
Musai tha: “Zoti ynë, Ti i ke dhënë faraonit dhe parisë së tij mjete të përjetimit dhe pasuri në jetën e kësaj bote, ashtu që o Zoti ynë, po i largojnë njerëzit prej rrugës tënde. Zoti ynë, zhduke pasurinë e tyre, shtrëngoji zemrat e tyre, që të mos besojnë derisa ta shijojnë dënimin e idhët”.
Ai (Allahu) tha: “Lutja juaj është pranuar, prandaj ju të dy qëndroni ashtu si jeni, e mos ndiqni rrugën e atyre që nuk dinë!”[147]
[147] Muhamedi a.s. u tregoi kurejshitëve për Nuhun dhe popullin e tij. U tregoi se pejgamberët nuk kanë pasur si qëllim ndonjë interes material. Ata punuan për të lartësuar moralin njerëzor të mbështetur në udhëzimet e Zotit. U tregoi se kryeneçësia e tyre nuk i solli kurrfarë dëmi Nuhut, e edhe më pak Zotit, por iu solli atyre vetë. U dha të kuptojnë, se edhe kurejshitët do t’i gjejë ashtu ndonjë e zezë.
Udhëzimet e Zotit janë mëshirë, por nëse edhe pas të gjitha këshillave të buta e të bukura refuzohet e vërteta, mëshira e Zotit tërhiqet nga zemrat e tilla, dhe atëherë zemrat e tyre mbyllen dhe nuk shohin asgjë të mirë e të mbarë, sepse janë duke u përgatitur për xhehenemin e shëmtuar.
Për Nuhun dhe popullin e tij, ditën të na rrëfejnë vetëm shpalljet nga Zoti, sepse jeta e tij i takon një lashtësie të hershme, për çka historia nuk di asgjë. Për Musain që ishte nja dymijë e pesëqind vjet para Pejgamberit tonë dhe për faraonët historia zotëron disa shënime në bazë të studimeve arkeologjike. Faraoni dhe populli i tij kibtët (koptët) ishin popull injorant, popull i pafe, ndërsa populli i Musait ishte popull i udhëzuar me libër, me kushtetutë prej Zotit, prandaj polemika mes tyre ishte e madhe. Koptët kishin kushte të mira për jetesë, dhe ajo gjendje ua kishte rritur mendjen. Zakonisht njerëzit e tillë me shumicë janë mendjelartë, por janë edhe të marrë, sepse nuk dëgjojnë këshilla nga të tjerët nga mendjemadhësia e tyre dhe mbesin të tillë gjatë tërë jetës.
Hidhërimi i Musait që duket në mallkimin që i bëri popullit të faraonit ishte hidhërim për hir të Allahut dhe të fesë së Tij, e jo hidhërim për veten e vet.
Ne i kapërcyem Beni Israilët përtej detit, e faraoni dhe ushtria e tij i ndoqi mizorisht dhe armiqësisht, derisa e përfshiu atë përmbytja, e ai tha: “Besova se nuk ka zot tjetër pos Atij që i besuan Beni Israilët, edhe unë jam nga muslimanët!”
Ti tani beson, ndërsa më parë kundërshtove dhe ishe njëri prej shkatërruesve!
Sot po të shpëtojmë ty (po të nxjerrim prej detit) me trupin tënd (të vdekur), që të shërbesh si argument për ata që vijnë pas teje. Vërtet ekziston një shumicë njerëzish, që nuk i hulumtojnë argumentet Tona.
Në të vërtetë, Ne i vendosëm Beni Israilët (pas shkatërrimit të armiqve të tyre) në një vend të mirë, i furnizuam ata me ushqime të dobishme dhe nuk ishin të përçarë (rreth fesë), vetëm pasi iu erdhi atyre dituria (Tevrati). Zoti yt, do të gjykojë mes tyre në Ditën e Kijametit, për atë që ishin përçarë.
Po (fjala vjen), nëse je në dyshim për këtë që të zbritëm ty (për ngjarjet e pejgamberëve), atëherë pyeti ata që lexojnë librin para teje. Ty të erdhi nga Zoti yt e vërteta, pra, mos u bëj prej atyre që dyshojnë.
Dhe mos u bëj prej atyre, që i përgënjeshtruan argumentet e Allahut, e të bëhesh nga të dështuarit.
Ata, për të cilët ka përfunduar caktimi i Zotit tënd, ata nuk besojnë,
edhe sikur t’u kishin paraqitur atyre çdo lloj argumenti, derisa të shohin dënimin e rëndë.
Përse nuk pati vendbanim, që të ketë besuar e besimi i tij të ketë ndihmuar (në shpëtim), pos popullit të Junusit, që pasi besoi Ne larguam prej tyre dënimin shëmtues në jetën e kësaj bote dhe i lejuam të jetojnë deri në një afat të caktuar.
Sikur të kishte dashur Zoti yt, do t’i besonin çka janë në tokë që të gjithë. A ti do t’i detyrosh njerëzit të bëhen besimtarë?
Nuk është e mundur për asnjë njeri të besojë, pos me lejen e Allahut. E dënimin ua jep atyre që nuk mendojnë.
Thuaj: “Vështroni me vëmendje çka ka (nga argumentet) në qiej e në tokë. Po argumentet dhe qortimet nuk bëjnë dobi ndaj një populli që nuk beson.
A janë duke pritur tjetër (fat) pos ditët (e zeza) si të atyre që ekzistonin para tyre? Thuaj: “Pritni, pra, se edhe unë bashkë me ju po pres!”
E Ne pastaj i shpëtojmë të dërguarit tanë edhe ata që besuan. Ja kështu është detyrë e Jona, t’i shpëtojmë besimtarët.[148]
[148] Zoti xh. sh. ua mundësoi Beni Israilëve të kalojnë përtej detit Suvejsh me ndihmën e mrekullisë që ia dha Musait. Faraoni me ushtrinë e tij i ndoqi rreptas dhe u fut po në atë rrugë nga kaloi Musai me popullin e vet. Kur u futën të gjithë në ato rrugë të detit, që ishin hapur për Musain, e jo për faraonin uji i detit u bashkua dhe i përmbyti që të gjithë. Para se të përmbytej faraoni e shprehu besimin tri herë. Herën e parë tha: “Besova”, të dytën: “S’ka Zot tjetër pos Atij që i besuan Beni Israilët” dhe së treti: “Unë jam nga muslimanët”. Nuk iu pranua besimi, sepse ai erdhi me vonesë pas humbjes së të gjitha shpresave, e atëherë besimi është i papranueshëm.
Komentatorët thonë: Trupin e vdekur të faraonit e hodhën valët e detit në breg, për arsye se ai e kishte quajtur veten zot, e që të mos mashtrohej kush se ai shpëtoi Zoti ua paraqiti kufomën e tij të fryrë, sa një ka. Për dyshimin që përmendet rreth tregimeve të Kuranit për ngjarjet e pejgamberëve fjala është për çdo njeri, e jo për Muhamedin a.s. personalisht. Junusi ishte i dërguar i popullit të vet në Ninive, në krahinën e Mosulit, në veri të Irakut. Pasi populli nuk i respektoi mësimet e tij ai u largua. Largimi i tij ishte shenjë e ardhjes së dënimit nga Zoti. Mirëpo populli atëherë u pendua sinqerisht për gabimin e vet dhe iu drejtua Zotit me lutje, që t’ua falë gabimin. Zoti e largoi nga ata dënimin dhe i la te jetojnë e të shfrytëzojnë të mirat e kësaj jete. Kjo dëshmon, se njerëzit në raste të ndonjë rreziku nga ndonjë dukuri natyrore duhet të kthehen me lutje të sinqerta tek Zoti, e Ai do t’ua largojë të keqen. Muhamedit a.s. i thotë Zoti xh. sh., që të mos brengosej aq shumë për disa njerëz, pse nuk besojnë, se ajo nuk është punë e tij. Po të donte Zoti të gjithë do të besonin, por Ai e do atë besim që buron nga vetë vullneti i njeriut, e jo atë që është rezultat i dhunës.
Thuaj: “O ju njerëz, nëse ju dyshoni në fenë time, unë nuk adhuroj ata që ju adhuroni pos Allahut, por adhuroj Allahun që u jep vdekjen (ashtu si iu ka dhënë jetën), dhe jam i urdhëruar të jem besimtar (i Zotit një).
Dhe (jam i urdhëruar): Përqendrohu me tërë qenien tënde në fenë e drejtë, e mos u bëj nga idhujtarët!
Dhe mos lut tjetërkënd pos Allahut, ndonjë (idhull) që nuk të sjell, as dobi, as dëm, e nëse e bën atë dije se i ke bërë padrejtësi vetes.
Nëse Allahu të provon me ndonjë të keqe atë s’mund ta largojë kush pos Tij, po nëse dëshiron të japë ndonjë të mirë, s’ka kush që mund ta pengojë dhuntinë e Tij. E shpërblen me të atë që do nga robërit e Tij. Ai është Shumë falës dhe Mëshirues i madh.
Thuaj: “O ju njerëz, juve ju erdhi e vërteta nga Zoti juaj, e kush merr rrugën e drejtë ai e ka vetëm për veten e vet, ndërsa kush e merr të shtrembrën ai e ka humbur veten. Unë nuk jam roje e juaj!”
Ti ec pas asaj, që të shpallet dhe bëhu i durueshëm derisa Allahu të gjykojë. Ai është më i miri i gjykatësve!
Me ndihmën e Allahut përfundoi përkthimi i kësaj kaptine. Falënderuar qoftë Zoti i Madhëruar!
11. SURETU - HUDË
E zbritur në Meke, pas sures Junus, ajete: 123
Allahu e di më së miri, por si duket kjo kaptinë e merr emrin Hudë, me qëllim përjetimin e përpjekjeve fisnike të atij pejgamberi, i cili me të gjitha fuqitë e veta u përpoq ta sjellë atë popull në rrugën e drejtë. Ishte popull arrogant, sepse ishte shumë i zhvilluar fizikisht dhe si i tillë u mashtrua, duke mos iu përulur asnjë këshille të Hudit, të cilat ua solli prej Zotit të Madhëruar, dhe si rrjedhojë e kokëfortësisë së tyre pësuan ndëshkimin nga një erë e fuqishme, që i shkatërroi në tërësi.
Kaptina fillon me madhështinë e ajeteve të Kuranit të radhitura në mënyrën më të përsosur, me çka dokumentohet se është shpallje nga Zoti, Krijues i gjithësisë, Njohës i të gjitha çështjeve e sendeve në qiej e në tokë. Parashtron natyrën e thirrjes islame, e cila në dallim nga rruga që ndjekin të humburit, ndjek rrugën e argumenteve e të logjikës.
Në këtë kaptinë flitet mbi jetën dhe veprimtarinë e disa pejgamberëve, si të Nuhut, Hudit, Salihut, Lutit, Shuajbit e Musait.
Parashtrimi i lajmeve për jetën dhe veprimtarinë e pejgamberëve, për vuajtjet dhe vështirësitë që përjetuan ata gjatë kryerjes së detyrës së tyre, për qëndrueshmërinë dhe durimin e pashoq të tyre, kishin si qëllim përforcimin, qetësimin dhe lehtësimin e vuajtjeve të pejgamberit Muhamed a.s., të vuajtjeve të tij, të cilat i përjetonte nga kurejshitët, e posaçërisht të asaj periudhe, kur i vdes axha i tij Ebu Talibi, i cili ishte kështjellë mbrojtëse nga armiqtë e jashtëm, dhe kur i vdes bashkëshortja e tij e ndershme Hatixhe, ku ai gjente pas lodhjeve që përjetonte, vendpushim dhe vendqetësim në shtëpi, e disponim shpirtëror që ia krijonte bashkëshortja e vet.
Kaptina përfundon me qëllimin e rrëfimit të jetës së vëllezërve pejgamberë, që ishin para Muhamedit a.s., e duke u drejtuar me urdhra, udhëzime e këshillime Muhamedit a.s. dhe umetit të tij.
Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëbërësit të madh!
Elif, Lam, Ra, (ky është) Libër, ajetet e të cilit janë radhitur (në mënyrë të përsosur, njëkohësisht), edhe shkoqitur nga i Urti dhe i Dijshmi i të gjitha çështjeve me hollësi.
Që të mos adhuroni tjetër përveç Allahut. Unë jam (dërguar) nga Ai, qortues e përgëzues për ju.
E t’i kërkoni falje Zotit tuaj dhe pendohuni (kthehuni) tek Ai, se Ai do t’ju mundësojë përjetime të mira (në këtë jetë) deri në një afat (të caktuar) dhe çdo punëmiri ia jep shpërblimin e merituar. Në qoftë se refuzojnë (të kërkojnë falje) unë pra kam frikë për ju dënimin e Ditës së Madhe.
Se kthimi i juaj është vetëm tek Allahu, Ai është i Plotfuqishëm për çdo send.
Ja, ata pështjellojnë (armiqësinë në) gjoksat e tyre, që ta fshehin nga Ai, por ta dini se edhe kur mbulohen ata me petkat e tyre, Ai e di se çka fshehin dhe çka shfaqin. S’ka dyshim se Ai është i Njohur thellësisht për atë që mbajnë zemrat (qëllimet) e tyre.
Nuk ka asnjë gjallesë në tokë, që Allahu të mos ia ketë garantuar furnizimin e saj, Ai e di vendbanimin dhe vendstrehimin e saj (pas vdekjes). Të gjitha (këto) janë në Librin e Qartë (Levhi Mahfudh).
Ai është që i krijoi qiejt e tokën brenda gjashtë ditëve (fazave), e Arshi (Froni) i Tij kishte qenë (më parë) mbi ujë, që t’ju sprovojë, se cili prej jush është më vepërmirë. Nëse ti ju thua: “Ju do të ringjalleni pas vdekjes!”, ata që nuk besuan thonë: “Kjo (çka na thua) nuk është tjetër vetëm se magji e hapur”.
Nëse Ne e vonojmë ndëshkimin për një kohë të shkurtër kundër tyre ata thonë: “Çka po e pengon atë?” Le ta dijnë se ditën kur do t’iu vijë, ai nuk zmbrapset prej tyre, ata do t’i rrethojë ai (dënimi) me të cilin talleshin.
Po nëse Ne ia japim njeriut ndonjë begati nga ana jonë, e pastaj e tërheqim atë prej tij ai do të jetë i dëshpëruar dhe përbuzës.
E nëse pas të keqes që e pat goditur atë Ne dhurojmë të mira, ai do të thotë: “Kaluan të këqijat prej meje!”. Vërtet, ai është i shfrenuar dhe mendjemadh.
Përveç atyre, të cilët kishin durim dhe bënin vepra të mira, të tillët kanë falje (të gabimeve) dhe shpërblim të madh.[149]
[149] Kurani është libër i famshëm, me radhitje precize dhe sqarime të thukta nga vetë i madhi Zot, që çdo send e di në hollësi. E dërgoi Muhamedin a.s. t’ju thotë njerëzve: të mos adhuroni tjetërkënd pos Allahut, të kërkoni falje për mëkatet dhe të pendoheni për punët e këqija, kurse Ai do t’ju mundësojë jetë të mirë dhe do t’ju shpërblejë. Muhamedi a.s. kishte si detyrë t’ju tërheqë vërejtjen refuzuesve, e t’i përgëzojë respektuesit. Të mos mashtrohet kush, se mund të fshehë diçka prej Zotit, Ai i di të gjitha. Nga mëshira e Tij i ka garantuar furnizimin çdo gjallese. Ai është që krijoi qiej e tokë në etapa, e sikur të dëshironte do t’i krijonte për një moment. Para tyre ishte i krijuar Arshi Froni i Allahut dhe uji.
Të gjitha këto krijesa Zoti i krijoi sipas dëshirës së vet, i krijoi edhe njerëzit për t’i sprovuar, me qëllim për t’u dalluar i miri dhe i keqi, e më në fund për ta shpërblyer secilin sipas meritës.
Njerëzit me karakter të dobët janë ata, që kur i godet ndonjë e pakëndshme dëshpërohen, dhe nuk e falënderojnë Zotin për të mirat, por u rritet mendja dhe mbyten e zhyten në mburrje e krenari; janë për t’u lakmuar ata që kanë karakter të qëndrueshëm, janë të durueshëm në fatkeqësi, janë mirënjohës për begati dhe vazhdojnë me punë të mira, pra janë besimtarë të denjë.
A mos (shpresojnë idhujtarët, se) do të lësh diçka nga ajo që t’u shpall ty (sepse iu vjen rëndë ta dëgjojnë), dhe të shtrëngon zemrën tënde ajo (komunikimi i shpalljes), për shkak se ata do të thonë: “Pse të mos i ketë zbritur atij (Muhamedit) ndonjë pasuri, ose përse të mos i ketë ardhur bashkë me të ndonjë engjëll?”. Ti je vetëm qortues, e Allahu përkujdeset për çdo send.
Apo, pse ata thonë: “Ai (Muhamedi) e trilloi atë (Kuranin)”. Thuaj: “Formuloni pra dhjetë kaptina si ai (Kurani) ashtu të trilluara (siç thoni ju) dhe thirrni pos Allahut, po qe se jeni të drejtë (në çka thoni), kë të mundeni për ndihmë!"
E nëse nuk ju përgjigjen juve, atëherë pra ta keni të qartë se ai (Kurani) është i zbritur me dijen e Allahut dhe se nuk ka të adhuruar të vërtetë pos Tij. A jeni pra muslimanë?"
Kush ka si qëllim jetën e kësaj bote dhe të mirat e saj Ne do t’ua plotësojmë atyre shpërblimin e veprave të tyre në të, dhe atyre nuk do t’u mungojë gjë.
Të këtillëve në botën tjetër iu përket vetëm xhehenemi. Ajo që punuan dhe vepruan ata ka dështuar dhe është asgjësuar.
A ai që është (i mbështetur) në argument nga Zoti i tij dhe atë e përforcon dëshmia nga Ai, e para tij (Kuranit) ishte (dëshmitar) libri i Musait (Tevrati), që ishte udhërrëfyes e mëshirë - (është i njëjtë me atë që ka për qëllim vetëm këtë jetë)? Të tillët (që janë në rrugë të drejtë) e besojnë (Kuranin). E kush prej atyre grupeve e refuzuan atë, vendi i tij është zjarri. E ti (Muhamed) mos ki dyshim në të, ai është e vërtetë nga Zoti yt, në të s’ka dyshim, por shumica e njerëzve nuk e besojnë.
E kush është më mizor, se ai që trillon gënjeshtër për Allahun? Të tillët paraqiten para Zotit të tyre, e dëshmitarët thonë: “Këta ishin që gënjyen ndaj Zotit të tyre, pra mallkimi i Allahut qoftë kundër mizorëve,
të cilët pengojnë nga rruga e Allahut dhe përpiqen ta shtrembërojnë atë, mu ata janë që nuk e besojnë botën tjetër!”
Ata nuk ishin të paprekshëm në tokë (prej dënimit të Zotit), dhe ata nuk kishin mbrojtës pos Allahut. Atyre iu shumëfishohet dënimi, sepse ata nuk ishin që mund të dëgjonin dhe as nuk shikonin.
Ata mashtruan veten dhe humbën prej tyre ata (idhujt) që i patën trilluar.
Është e vërtetë se ata në botën tjetër janë më të humburit.
Ata që besuan dhe bënë vepra të mira dhe u përulën ndaj Zotit të tyre, ata janë banues të xhenetit, në të janë përgjithmonë.
Shembulli i gjendjes së këtyre dy grupeve është (i atyre që nuk besuan), si ai i verbri dhe i shurdhri, dhe (i atyre që besuan) si ai që sheh dhe dëgjon. A janë në pozitë të barabartë? A nuk përkujtoni?!...[150]
[150] Idhujtarët i thonin Muhamedit a.s. t’u sjellë ndonjë pasuri të madhe, ose ndonjë engjëll, i cili do të dëshmojë për të, e u tallnin me shpalljen – Kuranin, që i vinte prej Zotit. Për të mos u demoralizuar Muhamedi a.s., Zoti i thotë, që të mos ua vërë veshin thënieve të tyre, të vazhdojë me komunikimin e Kuranit, edhe pse ata do t’i thonë, se ai e ka trilluar vetë dhe se ai nuk është fjalë e Zotit. Nëse është trillim i Muhamedit a.s., le të trillojnë edhe ata diçka të ngjashme, e nëse nuk mundin, le të dorëzohen.
Kush ka si qëllim vetëm përjetimet e kësaj bote mund t’i plotësohet dëshira, nëse kjo është edhe dëshirë e Allahut, por jo domosdo. Pak më qartë rreth kësaj çështjeje flet ajeti 118 i kaptinës Israë, e edhe ajeti 20 i kaptinës Shura. Një njeriu të tillë nuk i mbetet asgjë, pos zjarrit në botën tjetër. Rrugën e ndritshme të mbështetur në argumentet e Allahut, e vërteton edhe Kurani, edhe Xhibrili, edhe librat e mëparshëm, siç është Tevrati i Musait, pra të mos brengosin as ty, as besimtarët shpifjet e atyre, që nuk janë besimtarë. Ata janë zullumqarë të vërtetë. Për zullumin e tyre Ditën e Gjykimit para Zotit do të dëshmojnë pejgamberët, njerëzit dhe melaiket. Ata menduan, se do t’i shpëtojnë dënimit, por iu doli e kundërta, sepse dënimi i tyre do të jetë i shumëfishtë, sepse ata as nuk e dëgjuan me vemendje Kuranin, as nuk i vërejtën seriozisht faktet konkrete. Është edhe më keq për ata, sepse veprat e tyre janë pa kurrfarë vlere.
Ne e patëm dërguar edhe Nuhun te populli i vet (me porosi tënjëjtë si Muhamedin, që t'u thotë): "Unë ju tërheq vërejtjen haptazi,
që të mos adhuroni tjetërkënd pos Allahut, sepse unë kam frikë për dënimin tuaj në Ditën e Pikëllueshme”.
Paria që nuk besoi nga populli i tij tha: “Ne nuk të shohim ndryshe, vetëm si njeri, sikurse edhe ne, ne nuk po shohim se të pasoi kush, përveç atyre që janë më të poshtërit e më mendjelehtit nga mesi ynë, dhe ne nuk shohim, se ju keni ndonjë vlerë mbi ne, përkundrazi ne ju konsiderojmë gënjeshtarë!”
(Nuhu) Tha: “O populli im, më thuani nëse unë jam i mbështetur në argument të qartë nga Zoti im dhe Ai më dha mëshirë nga ana e Tij, e juve iu janë fshehur ato (argumentet sepse jeni të dhënë pas kësaj jete), a mos do t’ju detyrojmë për to (pranimin e tyre), kur ju jeni urrejtës të tyre!
O populli im, unë për këtë nuk kërkoj prej jush ndonjë pasuri, shpërblimi im është vetëm tek Allahu. Dhe unë kurrsesi nuk i largoj ata që besuan, ata janë afër Zotit të tyre; por unë ju shoh si popull, që nuk dini e nuk kuptoni.
O populli im, a nuk po mendoni, se nëse unë i përzë ata, kush do të më mbrojë mua nga Allahu (dënimi i Tij)?
Unë nuk ju them juve, se tek unë janë depot e Allahut, as nuk ju them, se unë e di të fshehtën, as nuk ju them, se unë jam engjëll, as nuk ju them atyre, që sytë tuaj i nënçmojnë, se Allahu nuk ju dhuroi atyre të mira. Allahu e di më së miri, se çka në shpirtrat e tyre, pse atëherë une konsiderohem zullumqar.
Ata thanë: “O Nuh, ti polemizove me ne dhe e zgjate polemikën tonë. Urdhëro, e nëse flet të vërtetën sille pra, të na godasë ajo me çka na kërcënohesh!”
Ai tha: “Atë jua sjell vetëm Allahu, po qe se dëshironi, e ju nuk mund ta pengoni!”
Nëse përpiqem t’ju këshilloj, po qe se Allahu don t’ju humbë këshilla ime nuk bën dobi. Ai është Zoti juaj dhe vetëm tek Ai do të ktheheni.
A mos po thonë se ai e trilloi atë? Thuaj: “Nëse unë kam trilluar, atëherë ai është mëkati im, e unë jam larg nga krimet tuaja".
E Nuhut i qe shpallur: “Nuk do të besojë më askush nga populli yt, përveç atyre që kanë besuar (deri tashti), pra mos u brengos për atë që punojnë ata”.
E ndërtoje anijen nën mbikëqyrjen Tonë dhe me mësimin tonë, e mos m’u drejto Mua për ata që mohuan, ata gjithqysh janë të përmbytur.
Dhe ai ndërtonte anijen e paria e popullit të tij, sa herë që kalonte pranë tij përqeshej me të. Ai ju thoshte: “Nëse talleni me ne, edhe ne do të tallemi me ju, ashtu siç po talleni ju!”
Dhe më vonë do të kuptoni, se cili do ta pësojë dënimin e turpshëm dhe mbi të cilin do të jetë dënimi i përjetshëm.[151]
[151] Tregimet ndaj pejgamberëve të përparshëm kanë si qëllim t’i japin lehtësime Muhamedit a.s. në detyrën e tij, duke kuptuar se si edhe ata para tij patën vështirësi, dhe se si ata ishin të durueshëm, mandej se si ju vinte ndihma nga Zoti. Edhe besimtarët muslimanë nga rrëfime të tilla do të fitojnë përvojën e duhur në jetën e tyre.
Të gjithë të dërguarit e Zotit në përpjekjet e tyre patën si detyrë dhe qëllim kryesor ta udhëzojnë popullin në besimin e vetëm të një Zoti, kurse mohuesve ju tërhoqën vërejtjen për rrezikun që i pret. Është karakteristike çështja e tyre, se gjithnjë ishin të mashtruar pas jetës së kësaj bote, ata që ishin kryelartë ndaj thirrjes së pejgamberëve. Zakonisht ata të cilët ishin të privilegjuar me pozitë si pari, ose pasanikë talleshin me besimtarët.
Asnjë i dërguar, ashtu sikurse edhe Nuhu për hir të kryeneçëve, nuk pranoi t’i largojë prej vetes besimtarët. Ai nuk kërkoi shpërblim, nuk pretendoi se ka diçka në dorë, pos shpalljes së Zotit, nuk iu tha se dënimi kundër jush është në dorën time, por në Dorën e Zotit, e meqë ai ishte një popull shumë i padëgjueshëm dënimi nga ana e Zotit ishte i pashmangshëm, prandaj ai u urdhërua ta ndërtojë anijen, dhe të mos kërkojë falje për kundërshtarët. Paria kryelartë tallej me Nuhun duke i thënë kinse ishe pejgamber, e tani u bëre zdrukthtar, e Nuhu i njoftoi ata për fatkeqësinë që i priste.
E kur erdhi urdhri ynë (i caktuar për ndëshkim) dhe gufoi (uji) prej furrës (vend ku piqet buka), Ne i thamë: “Ngarko në të çdo krijesë nga një çift edhe familjen tënde, përveç për kë është marrë vendim i hershëm kundër tij, e (ngarkoje) edhe kush ka besuar, po përveç një pakice, nuk i kishin besuar atij”.
Dhe ai tha: “Hipni në të, me emrin e Allahut ajo lundron dhe ndalet. Vërtet, Zoti im është Shumë falës, Mëshirues i madh”.
Ajo lundronte me ta nëpër valë si kodra, e Nuhu e thirri djalin e vet, që ishte në një vend të ndarë: "O djali im, hip bashkë me ne, e mos u bëj me mohuesit!”
Ai (djali) tha: “Unë do të ngjitem në një kodër, që do të më mbrojë nga uji (vërshimi)!”Tha: “Nuk ka sot mbrojtës prej dënimit të Allahut, pos atë që Ai e ka mëshiruar!” Vala hyri mes tyre të dyve, e ai (djali) u mbyt në ujë.
E iu pat thënë: “Oj tokë, përbije ujin tënd, dhe o qiell, ndërpreje (shiun), uji u tërhoq, urdhri u zbatua dhe ajo (anija) u ndal në (kodrën) Xhudij, e u tha: “I shkatërruar qoftë populli mizor!”
Nuhu e luti Zotin e vet, duke i thënë: “O Zoti im, djali im është i familjes sime, e premtimi Yt është i saktë, ndërsa Ti je më i Drejti i të drejtëve!”
(Zoti) Tha: “O Nuh, ai (djali) nuk ishte nga familja jote (për të cilën të premtova, se do t’i shpëtoj), ai ishte punëkeq, e ti mos më kërko Mua atë që nuk di, Unë të këshilloj që të mos bëhesh nga injorantët!”
(Nuhu) Tha: “Zoti im, unë mbështetem në mbrojtjen Tënde, që të (mos) kërkoj prej Teje atë për çka nuk kam njohuri, e në qoftë se nuk më fal mua dhe nuk më mëshiron Ti, do të jem i humbur!"
Iu pat thënë: “O Nuh, zbarko qofsh i shpëtuar nga ana Jonë, me begati për ty dhe për një popull, që është me ty. E një populli (tjetër) do t'i mundësojmë përjetime, e pastaj do t'i godasë dënimi i dhembshëm nga ana Jonë".
Këto janë disa nga rrëfimet e panjohura (për ty), që po t’i shpallim ty, e që para këtij (Kuranit) nuk i ke ditur, as ti, as populli yt. Pra, të jesh i durueshëm, se përfundimi (i lavdishëm) është për të devotshmit.[152]
[152] Nuhu ndërtoi anijen dhe shenjat e para të vërshimit u dukën në faqen e tokës. Fjala “tenur” është emër i vendit ku piqet buka, por mund të jetë edhe sipërfaqja e tokës. Komentatorët e Kuranit kanë dhënë nja tetë mendime rreth qëllimit të kësaj fjale, por për të qenë dukuri e jashtëzakonshme - mrekulli -nuk është larg mendjes që të ketë filluar prej furrës së bukës, prej një vendi të jashtëzakonshëm për burimin e ujit. Zoti e di më së miri! Zoti e urdhëroi Nuhun të ngarkojë në anije nga një çift prej të gjitha gjallesave, të cilat nuk mund të jetojnë në ujë, ta ngarkojë familjen e tij, pos atyre që ishin të gjykuar për dënim, t’i ngarkojë edhe ata pak besimtarë që ishin me te, e Nuhu ju tha se anija lundron e ndalet me emrin e Allahut, me Bismilahin. Pak para se ta fillojë anija lundrimin Nuhu e thërret djalin e vet - Kenanin -ose sipas dikuj - Jamin - që edhe ai të hipë në anije, por ai nuk pranoi, e valët e ujit që ishin ngritur si kodra nëpër të cilat lundronte anija, ndërhyjnë ndërmjet Nuhut dhe djalit të tij dhe e përmbysin djalin. Në atë vërshim u mbyt edhe një grua e Nuhut - Vailetun, që kishte qenë tradhtare. Nuhut iu dhimbte djali, prandaj ju drejtua Zotit se i shkoi djali, por Zoti e njoftoi se ai ishte punëkeq, e si i tillë nuk ishte yti në besim, edhe pse ishte i afërt në gjak.
Në përkthim edhe unë përdora termin: “djali im”, ashtu siç është edhe në Kuran, sepse ai ishte djalë i ri, djalosh, e nuk përdora termin, bir, pse bir mund të thuhet edhe për të riun, por edhe për të vjetrin. Vërshimi - Tufani në kohën e Nuhut përfshiu tërë tokën e banuar, e rishumëzimi i njerëzimit pas tufanit bëhet prej djemve të Nuhut, prandaj Nuhu quhet babai i dytë i njerëzimit, siç jep shenjë edhe Kurani: Ve xhealna dhurrijjetehu humul bakin - (Pasardhësit e tij (të Nuhut) i bëmë që ta vazhdojnë jetën në tokë -pas tufanit).
Kur filloi të largohet uji anija u ndal mbi një kodër - Xhudijj. Thuhet se ajo është në veri të Irakut, diku në Mosul, në vargmalet Araratë. Nuhut iu tha të zbarkojë i sigurt pa kurrëfarë rreziku, i garantuar prej Zotit dhe i begatuar me shumë të mira për hir të tij dhe të besimtarëve të tij, por i dha shenjë se prej pasardhësve të tij do të ketë edhe asish, që do t’i përjetojnë vetëm të mirat e kësaj jete, e në jetën tjetër nuk kanë asgjë, pra ata janë jobesimtarë. Këto janë ngjarje që Kurani ia rrëfeu Muhamedit a.s. Këto ngjarje i zbuloi vetëm shpallja, pse lëmitë e tjera të diturisë nuk dinë asgjë për to.
Edhe tek (populli) Adi (dërguam) nga mesi tyre Hudin, që tha: "O populli im, adhurojeni Allahun, ju nuk keni të adhuruar të vërtetë pos Tij, ju vetëm po hutoheni me trillime”.
O populli im, unë për këtë nuk kërkoj prej jush ndonjë shpërblim. Shpërblimi im është vetëm prej Atij që më krijoi. A nuk po e kuptoni.
O populli im, kërkoni falje prej Zotit tuaj dhe kthejuni Atij, Ai ju lëshon shi me bollëk, dhe fuqisë suaj i shton fuqi, e mos refuzoni e të bëheni mëkatarë!”
Ata thanë: “O Hud, ti nuk na solle ndonjë argument, e ne nuk i braktisim zotat tonë për fjalën tënde dhe ne nuk të besojmë ty”.
Ne nuk themi tjetër, vetëm se dikush prej zotave tanë të ka goditur me çmendje! Ai tha: “Unë dëshmitar kam Allahun, e ju dëshmoni se unë jam larg nga ajo çka ju i shoqëroni,
(larg adhurimit) pos Tij. Ju pra, të gjithë përpiquni kundër meje e mos më jepni afat.
Unë iu kam mbështetur Allahut, Zotit tim dhe Zotit tuaj, pse nuk ka asnjë nga gjallesat, e që Ai të mos e ketë nën sundim, vërtet Zoti im është i Drejtë.
Nëse kundërshtoni, unë ju kumtova atë me të cilën jam dërguar te ju. Zoti im do t’ju zëvendësojë me një popull tjetër, Atij nuk mund t’i bëni kurrfarë dëmi. Vërtet, Zoti im është Ruajtës i çdo sendi”.
E kur arriti vendimi Ynë (për dënim), Ne me mëshirën Tonë e shpëtuam Hudin, e bashkë me të edhe ata që kishin besuar. I shpëtuam prej dënimit të rëndë.
E ato ishin (gjurmë të gënjeshtarëve të fisit) Ad-ët, që mohuan argumentet e Zotit të tyre, kundërshtuan të dërguarin e Tij, shkuan pas urdhrit të çdo kryelarti kundërshtar.
Ata u përcollën me mallkim, si në këtë botë, ashtu edhe në Ditën e Gjykimit. Le të dihet, Adët mohuan Zotin e tyre. Qoftë i shkatërruar Adi, populli i Hudit![153]
[153] Hudi që u dërgua te populli Ad, për sa i përket gjakut ishte njeri nga mesi i tyre, por populli ishte idhujtar, kurse Hudi besimtar i drejtë, pra nuk ishte vëlla i tyre në çdo pikëpamje. Atë popull e kishte goditur thatësi e madhe. Hudi iu tha të kërkojnë falje prej Zotit - të bëjnë istigfar dhe t’i kthehen rrugës së drejtë, e Zoti do t’ju falë shi me bollëk, dhe ashtu do t’ju shtojë fuqinë në çdo lëmi. Nga ky ajet kuptojmë, se pendimi, rikthyerja në rrugë të Zotit dhe kërkimi i faljes për gabimet është vepër, që tërheq mëshirën e Zotit dhe shiun e mjaftueshëm. Populli Ad ishte aq naiv, saqë mendonte se Hudin e kishte ndëshkuar me çmendje ndonjë nga idhujt e tyre për shkak se ai i përqeshte. Hudi ishte aq i vendosur saqë iu tha: Nëse keni mundësi mblidhni të gjitha fuqitë tuaja dhe zotat tuaj dhe thurni plane kundër meje, e mos më jepni afat. Qëndrimi i Hudit është njëri nga faktet më të mëdha të fuqisë së një njeriu të mbështetur sinqerisht në Zotin, pse një njeri i vetmuar e demaskoi atë popull të etshëm për derdhjen e gjakut, duke ua asgjësuar vlerën e zotave të tyre, dhe duke u kërkuar shesh për luftë gjithë atij grumbulli të madh. I tillë është besimtari i mbështetur njëmend në Zotin e Gjithfuqishëm.
Edhe te (populli) Themud e patëm dërguar njërin prej tyre Salihun, e ai u tha: “O populli im, adhurojeni Allahun, ju nuk keni ndonjë të adhuruar tjetër të vërtetë pos Tij, Ai së pari ju krijoi nga dheu dhe ju bëri banues të tij, prandaj kërkoni falje prej Tij, dhe shprehni pendim tek Ai. S’ka dyshim, Zoti im është i Afërt (ndaj lutësit), Ai përgjigjet (lutjeve)”!
Ata thanë: “O Salih, ti ishe shpresë e jona para kësaj. Si mund të na ndalosh ta adhurojmë atë që e adhuruan prindërit tanë? Vërtet, ne jemi shumë të dyshimtë e në dilemë në atë që na thërret ti!”
“O populli im, më tregoni ju, nëse unë jam (i bazuar) në argument (të qartë) nga Zoti im, dhe Ai të më ketë dhënë mua mëshirë (gradën pejgamber) nga ana e Tij, kush do të më mbrojë mua nga Allahu, nëse unë e kundërshtoj Atë? Ju nuk më shtoni tjetër vetëm se humbje.
O populli im, kjo është deveja e Allahut, për ju është një argument. Lereni pra, të ushqehet në tokën e Allahut e mos e prekni me ndonjë të keqe e t’ju godasë menjëherë dënimi!”
E megjithatë ata e therën atë, e ai (Salihu) ju tha: “Përjetoni në vendin tuaj tri ditë, ky është caktim jo i rrejshëm!”
E kur erdhi vendimi Ynë (për dënim), Ne e shpëtuam Salihun nga poshtërimi i asaj dite, e bashkë me të, edhe ata që besuan. Zoti yt është i Plotfuqishmi, Ngadhënjyesi.
Ndërsa ata që bënë zullum i kapi (në ditën e katërt) krisma dhe u bënë kufoma (të ngrira) në vendin e tyre,
sikur të mos kishin qenë fare në të. Kuptojeni pra, (populli) Themud e mohoi Zotin e vet. Mallkimi qoftë kundër Themudit![154]
[154] Edhe Salihi ishte dërguar te populli i vet, që quhej Themud. Ai i thirri në besim të drejtë, në besimin në një Zot. Mirëpo, edhe pse Salihu ishte i çmuar ndër ta, ata nuk pranuan këshillat e tij, duke vazhduar imitimin e besimit të kotë të baballarëve. Si argument, se ishte i dërguar prej Allahut ai iu solli devenë, që doli prej një shkëmbi, iu tha ta lënë të lirë të kullotë e të pijë ujë ku të dojë. Njëri më i keqi ndër ta, një farë Kadari e preu devenë, e Salihu iu tha atyre, se keni edhe tri ditë jetë gjithsej, e pastaj do të shkatërroheni. Të mërkurën e theri devenë, e të dielën i shkatërroi një farë ushtime, si mos të kishin qenë fare.
Edhe Ibrahimit i patën ardhur të dërguarit (engjëjt) tanë me myzhde dhe i thanë: “Selam”. Ai u përgjigj: “Gjithnjë paçi selam” dhe nuk vonoi t’ju sjellë një viç të pjekur (të fërguar në gur).
Kur pa se duart e tyre nuk shtrihen nga ai (viç), iu dukën të pazakonshëm dhe ndjeu prej tyre një farë frike. Ata i thanë: “Mos u frikëso, ne jemi të dërguar te populli i Lutit”.
E gruaja e tij (Sara e Ibrahimit) rrinte në këmbë dhe qeshi, e Ne e përgëzuam atë me Is’hakun, e pas Is’hakut me Jakubin.
Ajo tha: “E mjera unë, si do të lind unë kur jam e vjetër, kurse ky burri im është i shtyrë më moshë, vërtet kjo është gjë e çuditshme?!".
Ata i thanë: “Si, mos po çuditesh me caktimin e Zotit?” Mëshira e Allahut dhe bekimi i Tij qoftë me ju o familje e shtëpisë (së Ibrahimit)! Vërtet, Ai është meritues për falënderim, është Bamirës i madh.
Pasi i kaloi frika Ibrahimit dhe i erdhi myzhdeja, ai nisi dialogun me të dërguarit tanë rreth popullit të Lutit.
Vërtet, Ibrahimi ishte shumë i butë, shumë i dhembshëm dhe i kthyeshëm.
(engjëjt i thanë) O Ibrahim lëre këtë (dialog), urdhri i Zotit tënd tashmë ka zbritur, s’ka tjetër, ata do të përjetojnë dënim të pashmangshëm.
E kur të dërguarit tanë i erdhën Lutit, ai u keqësua për ta dhe u ngushtua rëndë me ardhjen e tyre e tha: “Kjo është ditë e vështirë!”
Dhe populli i tij, që më parë bënin punë të turpshme erdhi me ngut tek ai (te Luti), e ai tha: “O populli im, ja këto bijat e mia (gratë e atij vendi), janë më të pastra për ju, kini frikë pra Allahun e mos më turpëroni me mysafirët e mi, a nuk ka ndër ju ndonjë njeri të mençur (e t’ju ndalojë nga e keqja)?”
Ata thanë: “Po ti e di, se ne nuk kemi kurrfarë lakmie për bijat e tua, ti e di me siguri se çka dëshirojmë ne!”
Ai tha: “Ah, sikur të kisha fuqi kundër jush (t’ju zbmraps), ose të kisha mbështetje në ndonjë përkrahje (të fisit) të fortë!” (do t’i mbroja mysafirët e mi).
(engjëjt) Thanë: “O Lut, ne jemi të dërguarit e Zotit tënd, ata (populli yt) nuk kanë për t’u afruar te ti, e ti nga fundi i natës udhëto me familjen tënde dhe askush prej jush të mos vështrojë mbrapa (familja do të shpëtojë), pos gruas sate ajo do të jetë e goditur me çka do të goditen edhe ata. Afati i tyre është mëngjesi, a nuk është mëngjesi afër?”
Kur erdhi urdhri ynë Ne i përmbysëm të gjitha ato (fshatrat e tyre), duke kthyer çdo gjë nga lart poshtë, dhe mbi ta reshëm gurë të fortë të njëpasnjëshëm,
(gurë) të shënuar te Zoti yt. Ata (gurë) nuk janë larg zullumqarëve (idhujtarëve kurejshitë).[155]
[155] Melaiket që i erdhën Ibrahimit ishin të drejtuar për ndëshkimin e popullit, ku ishte i dërguar Luti, por njëkohësisht i morën myzhde Ibrahimit, se do të ketë djalë, Is-hakun. Ibrahimi i njohur si bujar i pashoq iu solli me të shpejtë mysafirëve një viç të pjekur në hell, duke menduar se ata ishin njerëz, pse kishin formën e djemve të rinj dhe të bukur. Kur vërejti se nuk po zgjasin duart te mishi i pjekur, nuk i erdhi mirë, sepse ai që nuk ta ha bukën nuk ta do të mirën. Mirëpo engjëjt me të shpejtë e njoftuan, se kush ishin edhe për çka kishin ardhur. Gruaja e Ibrahimit, Sara qeshi kur e kuptoi se ata nuk kanë ndonjë qëllim kundër Ibrahimit dhe kur e kuptoi, se do të ndëshkojnë popullin e Lutit, që ishte i njohur si më i shfrenuari. E kur e kuptoi, se ajo do të lindë djalë, u habit sepse ishin të shtyrë në moshë që të dy, por engjëjt i thanë se ky është caktim i Zotit Mëshirues, i cili e ka bekuar familjen tuaj.
Pasi i kaloi frika Ibrahimit për vete, filloi t’i dhimbset populli i Lutit, por engjëjt e njoftuan me vendimin e Zotit, që është i pathyeshëm dhe shkuan te Luti. Kur ai i pa djelmosha të bukur, u prek shumë dhe shpirtërisht u ngushtua, sepse e dinte vesin e popullit të tij. Si duket gruaja e Lutit, që ishte jobesimtare e informoi popullin për ardhjen e djelmoshave dhe ata me të shpejtë shkuan dhe kërkuan prej Lutit t’ua dorëzojë. Luti iu tha se gratë i krijoi Zoti për bashkëshorte, pra hiquni dhe mos më turpëroni me këta mysafirë. Sipas një mendimi, Luti ju ofroi martesën e bijave të veta, në mënyrë që t’i largojë prej mysafirëve, por derisa ishte pejgamber i atij populli, konsiderohej si baba i atij populli, pra edhe gratë e tjera ishin bija të tij. Luti u prek shumë kur kuptoi këmbënguljen e popullit për çnderimin e djelmoshave dhe në shenjë pikëllimi tha: Të kisha pasur fuqi do t’i shpartalloja.- Si duket i vetmi pejgamber i dërguar në një popull të huaj ishte Luti, prandaj edhe thotë të kisha pasur kabile të fortë. Në momentin më kritik të dëshpërimit të Lutit ata djelmosha e njoftuan, se ishin melekë, nuk ishin njerëz, ishin Xhibrili, Mikaili dhe Israfili, kishin ardhur ta shkatërrojnë atë popull të prishur, e Lutit i thanë, që me familjen e vet, pos gruas së tij, e cila ishte e dënuar ta vuajë dënimin, pas gjysmës së natës të largohet prej atij vendi. Luti me familje u largua, e Xhibrili i vuri krahun përfundi atyre fshatrave, i ngriti lart e pastaj i përmbysi. Thuhet se ai vend tashti quhet Deti i Vdekur ose Deti i Lutit.
Edhe Medjenit (i dërguam) vëllain e tyre Shuajbin, që ju tha: "O popull im, adhurojeni Allahun, ju nuk keni të adhuruar tjetër të vërtetë pos Tij, as mos matni, as mos peshoni mangut, unë po shoh se jeni në gjendje të mirë jetësore, pra unë po frikësohem për ju nga dënimi, që do t'ju përfshijë një ditë!"
O populli im, veproni drejt gjatë matjes dhe peshimit, e mos i dëmtoni njerëzit në asgjë dhe mos shkaktoni rrëmujë në tokë!”
Atë pjesë që ua lejoi Allahu është shumë më e mirë për ju, nëse jeni besimtarë, e unë nuk jam roja juaj!”
Ata thanë: “O Shuajb, a namazi yt po të thotë të na urdhërosh që ta braktisim atë, që e adhuruan prindërit tanë, ose (po të urdhëron) për të punuar në pasurinë tonë ashtu si të dëshirojmë? Vërtet, ti qenke i butë e i mençur". (Kjo ishte tallje e tyre).
“O populli im, më thuani pra nëse unë kam argumente të sigurta nga Zoti im dhe nga ana e Tij, Ai më furnizoi mua me të mira (si mund të mos ju udhëzoj në rrugë të drejtë?). Unë nuk dua t’ju kundërshtoj (duke punuar) për atë nga e cila po ju ndaloj, unë nuk dua tjetër vetëm se të përmirësoj me aq sa mundem, por këtë mund ta arrij vetëm me ndihmën e Allahut, vetëm Atij iu kam mbështetur dhe vetëm tek Ai jam i drejtuar!”
O populli im, kundërshtimi ndaj meje të mos iu çojë (në mosbesim), që t’ju gjejë ajo që e gjeti popullin e Nuhut, popullin e Hudit ose popullin e Salihut. E populli i Lutit nuk është larg prej jush.
Kërkojini falje Zotit tuaj dhe sinqerisht pendohuni ndaj Tij. Vërtet, Zoti im është Mëshirues i madh, shumë i Dashur.
Ata thanë: “O Shuajb, ne nuk po e kuptojmë shumicën e asaj që thua, dhe ne të konsiderojmë ty të dobët në mesin tonë, dhe sikur të mos ishte ai grupi yt, ne do të gurëzonim ty, sepse ti nuk je i çmuar ndër ne”.
Ai tha: “O populli im, a është më i çmuar te ju farefisi im, se Allahu, që e keni hedhur Atë pas shpine? Nuk ka dyshim, Zoti im i di të gjitha ato që veproni”.
“O populli im, veproni sa të mundeni, unë veproj, e më vonë do ta kuptoni, se kush do ta pësojë atë dënim që e poshtëron dhe kush është ai rrenacak. Pritni se edhe unë së bashku me ju jam duke pritur”.
E kur erdhi urdhri Ynë, Ne me mëshirën tonë e shpëtuam Shuajbin dhe bashkë me të edhe ata që besuan, ndërsa zullumqarët i kapi britma e tmerri, duke i bërë në vendin e tyre kufoma të gjunjëzuara,
si të mos kishin ekzistuar fare aty. Qoftë i shkatërruar Medjeni, sikurse u shkatërrua Themudi!
Ne e patëm dërguar Musain me dispozitat tona dhe me mrekulli konkrete,
te faraoni dhe rrethi i tij, e ata iu bindën urdhrit të faraonit, por urdhri i faraonit nuk ishte mençuri.
Në Ditën e Kijametit ai (faraoni) i prin popullit të vet dhe u fut në zjarr. Sa i shëmtuar është ai vend i ofruar.
Edhe në këtë botë ata i përcolli mallkimi, e edhe në Ditën e Kijametit. Sa e keqe është ajo dhuratë e dhuruar.[156]
[156] Medjen quhej një fis sipas emrit të një prej djemve të Ibrahimit, e të cilit i takonte edhe Shuajbi. Ka mendime se vendi që quhej Medjen, ishte diku jo larg Tebukut. Përveç thirrjes që iu bëri për besim të drejtë, sikurse edhe pejgamberët e tjerë, Shuajbi ua tërhoqi vërejtjen të mos mashtrojnë njerëzit, duke iu matur e peshuar me hile. Ata u tallën me Shuajbin dhe i thanë, se a thua feja e tij po e urdhëroka që ta lënë fenë e baballarëve dhe të masin drejt? Shuajbi iu tha: Mua më dërgoi Zoti, atë që ju urdhëroj juve e kryej edhe vetë, pra mos të bëhet shkak urrejtja ndaj meje e të mbeteni pa besim të drejtë, se do të dënoheni sikurse u dënuan ata, që ishin para jush. Ata nuk e dëgjuan, bile edhe ju kërcënuan, por kishin frikë fisin e tij, dhe ashtu mbetën të humbur. U shkatërruan me një zë të tmerrshëm, që i thirri Xhibrili. Dënimi i tyre kishte edhe momente të tjera të tmerrshme siç është përmendur në A’raf, në Shuaraë dhe këtu.
Këto janë disa nga lajmet e vendeve që po t’i rrëfejmë ty; disa prej tyre ekzistojnë ende, e disa janë shkatërruar.
Ne nuk u bëmë padrejtësi atyre, por ata i bënë vetes padrejtësi. E kur erdhi urdhri i Zotit tënd, atyre nuk iu ndihmuan për asgjë zotat e tyre, të cilëve iu luteshin pos Allahut, dhe nuk fituan tjetër pos shkatërrim.
Ja, kështu është ndëshkimi i Zotit tënd, kur dënon vendet që janë zullumqare. Vërtet, ndëshkimi i Tij është i dhembshëm, e i ashpër.
Në këto (rrëfime) me të vërtetë ka një përvojë për atë që i frikësohet dënimit të botës tjetër. Ajo është ditë e tubimit të njerëzve dhe ajo është ditë dëshmuese.
Dhe atë (ditë) nuk e shtyjmë vetëm deri në një afat që është i caktuar.
E kur të vijë ajo ditë askush nuk do të flasë, pos me lejen e Tij, e prej tyre (të tubuarve) ka fatzinj dhe fatbardhë.
E për sa u përket atyre fatkëqinjve ata janë në zjarr, aty ata kanë dihatje, kërhamzë të vështirë (në frymëmarrje).
Aty janë përgjithmonë, sa të jenë qiejt dhe toka, përveç atë çka do Zoti yt, vërtet Zoti yt punon çka dëshiron.
E për sa u përket atyre fatmirëve,ata janë në xhenete përgjithmonë, sa të jenë qiejt dhe toka, përveç atë çka do Zoti yt, (Allahu ju dhuron) shpërblim të pakëputur.
Për adhurimin që bëjnë këta (idhujtarët), ti mos ki dyshim (se është i kotë). Nuk adhurojnë tjetër vetëm si adhuronin më parë prindërit e tyre, e Ne do t’ua japim pjesën e tyre pa mangësi.
Ne edhe Musait i patëm dhënë librin, e u bë përçarje rreth tij, e sikur të mos ishte vendimi i Zotit tënd i përcaktuar më herët, me siguri do të kryhej (dënimi kundër tyre). Vërtet, ata (populli yt) kanë shprehur dyshim rreth tij.
S’ka tjetër, vetëm se secilit prej tyre Zoti yt do t’u përmbushë veprat e tyre, se Ai është i Njohur hollësisht për atë që veprojnë.[157]
[157] Pas rrëfimit të lajmeve mbi ndëshkimet, që i përjetuan popujt e padëgjueshëm, rrëfime të cilat njerëzit nuk do t’i dinin sikur të mos ishte shpallja prej Zotit, vihet në pah drejtësia e Zotit, i cili e urren zullumin, por ata me këmbëngulje vendosën të bëjnë aso veprash, të cilat drejtësia i gjykon. Qëllimi i rrëfimeve të tilla, nuk është thjesht sa për dëfrim, por ka si qëllim udhëzimin, të cilin do ta përfitojnë njerëzit nga përvoja e dënimit që përjetuan ata, që nuk ishin në rrugën e drejtë dhe ashtu të përgatiten me besim të drejtë e vepra të mira për Ditën e Gjykimit, në të cilën do të dëshmohet për çdo send, do të jepet shpërblimi i merituar, i cili do të përcillet me gëzim ose me mjerim, Ruana Zot!
Rreth kuptimit të domethënies: përgjithmonë në xhehenem, përveç asaj çka dëshiron Zoti, i cili bën çka të dojë..., siç është një rast kësisoji, edhe në ajetin 128 të kaptinës En-am, kur është fjala për ata të xhehenemit, komentatorët e Kuranit kanë dhënë shpjegime të gjithanshme. Do të ishte më drejtë që përjashtimi, i cili kuptohet prej: il-la ma shae rabbuk - me përjashtim të asaj çka dëshiron Zoti yt - , të bartet te besimtarët mëkatarë, të cilët kurdoherë do të hiqen prej xhehenemit pasi Zoti do t’u lejojë ndërmjetësimin e ndërmjetësuesve (shefaatin e shefaatxhinjve), pra kjo është ajo çka dëshiron Zoti. Allahu a’ëlemu!
Ti (Muhamed) përqendrohu vendosmërisht ashtu si je i urdhëruar, e bashkë me ty edhe ata që u penduan (prej idhujtarisë), e mos tejkaloni (kufijtë e caktuar), se me të vërtetë Ai është Vështrues i asaj që veproni.
Dhe mos anoni nga ata që bënë zullum, e për atë shkak t’ju kapë zjarri, sepse përveç Allahut nuk keni mbrojtës, e mbeteni të pandihmuar.
Dhe fale namazin në dy skajet e ditës, e edhe në orët e afërta (me ditën) të natës. S’ka dyshim se veprat e mira i shlyejnë ato të këqijat. Kjo është një këshillë për ata që pranojnë këshillat.
Dhe ti, bëhu i durueshëm, se Allahu nuk ua humb shpërblimin bamirësve.
E përse të mos ketë pasur nga brezat, që ishin para jush të zotët e mendjes e të nderit, që t'i ndalonin çrregullimin e kaosin në tokë, përveç një pakice, të cilët i shpëtuam (sepse u frenuan nga të këqijat), e ata që ishin mizorë u dhanë pas kënaqësive, si të shfrenuar, duke vazhduar të jenë mëkatarë.
E Zoti yt nuk është, që të shkatërrojë mizorisht vendet, nëse banorët e tyre janë punëmirë.
Sikur të dëshironte Zoti yt, do t’i bënte njerëzit të një feje (por nuk dëshiroi, Ai e di pse). Ata vazhdimisht janë në kundërshtime (mes vete),
përveç atij që e mëshiroi Zoti yt. Po për këtë edhe i krijoi ata. Fjala e Zotit tënd: “Gjithsesi do ta mbushë xhehenemin me exhinë dhe njerëz të gjithë së bashku”, ka marrë fund (është plotësuar).
Të gjitha këto që t’i rrëfyem ty nga lajmet e pejgamberëve janë, që ta forcojnë zemrën tënde, dhe në to të ka ardhur e vërteta e këshilla, si dhe përkujtime për besimtarët.
E atyre që nuk besojnë thuaju: “Veproni sa të mundeni në atë të tuajën, edhe ne jemi duke vepruar”.
Ju pritni (ç’do të na gjejë neve), edhe ne jemi duke pritur (se ç’do t’ju gjejë juve).
Vetëm Allahut i takon dija për fshehtësitë e qiejve dhe të tokës, çdo çështje i kthehet (në kompetencë) vetëm Atij, pra adhuroje Atë, mbështetu tek Ai, se Zoti yt nuk është i panjohur për atë që veproni.[158]
[158] Urdhri që i drejtohet drejtpërsëdrejti Muhamedit a.s. dhe besimtarëve, që të jenë të vendosur e të qëndrueshëm saktësisht dhe në mënyrë precize, sikurse janë urdhëruar prej Zotit, mban përgjegjësi të madhe, prandaj Pejgamberi a.s. duke e përkujtuar rëndësinë e këtij urdhri ka thënë: “Më plaku kaptina Hud dhe motrat e saj...” duke iu përgjigjur pyetjes së një shoku, që i ka thënë, se ke filluar të plakesh o i Dërguar i Zotit. Sipas këtij urdhri kuptohet, se nuk duhet të tejkalohet asnjë dispozitë e Allahut, qoftë obligim adhurimi, qoftë lejim ose ndalim (hallall-haram) ndaj çështjeve e sendeve. Madje sipas këtij urdhri kuptohet, se nuk guxon as të anohet nga zullumqarët dhe veprat e tyre, e lëre me të veprohet siç veprojnë ata.
Përmendet falja e namazit që është një nga shtyllat më të forta në fe, pas besimit dhe koha e faljes së tij gjatë ditës e natës, e përfundon ajeti duke na përkujtuar, se punët e mira, siç është së pari namazi dhe të tjera ndikojnë dhe ndihmojnë në shlyerjen, a faljen e gabimeve. Pejgamberi a.s. ka thënë: “Namazi deri në namaz, xhumaja deri në xhuma, ramazani deri në ramazan shlyejnë mëkatet e atyre, që janë ruajtur prej gjynaheve të mëdha”. Dënimi i Zotit nuk e godet kurrë një vend, nëse banorët e tij janë në rrugë të drejtë. Sikur dëshira e Zotit të ishte që njerëzit të jenë të një feje ata do të ishin ashtu. Njerëzit do të jenë të shpërndarë në lloj-lloj besimesh e idesh të gabuara, me përjashtim të atyre, që i ka kapur mëshira e Zotit dhe kanë gjetur të vërtetën. E përderisa Zoti është betuar, se do ta mbushë xhehenemin me exhinë e njerëz, fjala e Tij është e pathyeshme, prandaj njerëzit bredhin pas të këqijave derisa të meritojnë xhehenemin.
Të fshehtën, kudo që të jetë dhe kurdo që do të ngjajë, e di vetëm Zoti, Ai e di fundin e gëzuar ose të mjeruar për çdo njeri, dhe ajo është punë e Tij, e punë jona është: ta adhurojmë vetëm Atë, t’i dorëzohemi vetëm Atij, e Ai është Mëshirues i mëshiruesve. Me ndihmën e Zotit xh.sh. përfundoi përkthimi i kësaj kaptine. Lavdëruar qoftë Allahu!