×
01 - El Fatiha 18 - El Kehf 35 - El Fatir 52 - Et Tur 69 - El Hakkah 86 - At Tarik 103 - El Asr
02 - El Bekare 19 - Merjem 36 - Ja - Sin 53 - En Nexhm 70 - El Mearixh 87 - El A’la 104 - El Humezah
03 - Al Imran 20 - Ta - Ha 37 - Es Saffat 54 - El Kamer 71 - Nuh 88 - Al Gashijah 105 - El Filë
04 - An Nisa’ 21 - El Enbija’ 38 - Sad 55 - Err Rrahman 72 - El Xhin 89 - El Fexhr 106 - Kurejsh
05 - El Maideh 22 - Haxh 39 - Ez Zumer 56 - El Vakia 73 - El Muzzemmil 90 - El Beled 107 - El Maun
06 - En Aam 23 - El Mu’minun 40 - Gafir 57 - El Hadid 74 - El Muddethir 91 - Esh Shems 108 - El Keuther
07 - Al A’raf 24 - En Nur 41 - Fusilet 58 - El Muxhadilah 75 - El Kijameh 92 - El Lejl 109 - El Kafirun
08 - El Enfal 25 - El Furkan 42 - Esh Shura 59 - El Hashr 76 - El Insan 93 - Ed Duha 110 - En Nasr
09 - Teube 26 - Esh Shuara 43 - Ez Zukhruf 60 - El Mumtahineh 77 - El Murselat 94 - El Inshirah 111 - El Mesed
10 - Junus 27 - En Neml 44 - Ed Duhan 61 - Es Saff 78 - Nebe’ 95 - Et Tin 112 - El Ihlas
11 - Hud 28 - El Kasas 45 - El Xhathijah 62 - El Xhumuah 79 - En Naziat 96 - Al ‘Alak 113 - El Felek
12 - Jusuf 29 - El Ankebut 46 - El Ahkaf 63 - El Munafikune 80 - Abese 97 - El Kadr 114 - En Nas
13 - Er Rad 30 - Er Rum 47 - Muhammed 64 - Et Tagabun 81 - Et Tekvir 98 - El Bejjineh
14 - Ibrahim 31 - Lukman 48 - El Fet’h 65 - Et Talak 82 - El Infitar 99 - Ez Zelzele
15 - El Hixhr 32 - Es Sexhde 49 - El Huxhurat 66 - Et Tahrim 83 - El Mutaffifin 100 - El Adijat
16 - En Nahl 33 - El Ahzab 50 - Kaf 67 - El Mulk 84 - El Inshikak 101 - El Kariah
17 - El Isra 34 - Sebe’ë 51 - Edh Dharijat 68 - El Kalem 85 - El Buruxh 102 - Et Tekathur
×

Dark Mode

Sure Info





(Text Color)



Text Color:



“Text Color”



Darus Selam

Sherif Ahmeti



Hasan Nahi

Feti Mehdiu





➀


Shpjegimi i kuptimeve të

KUR’ANIT TË LARTË

NË GJUHËN SHQIPE

Versioni i përmbledhur i At-Tabari, Al-Kurtubi dhe

Ibn-Kethir me komente nga Sahih Al-Bukhari

Përmbledhur në një Vëllim

Përkthyer në gjuhën shqipe nga një

grup përkthyesish pranë Darussalam

Dr. Muhamed Taki-ud-Din

ish-Profesor në Universitetin Islamik në Medine

Dr. Muhamed Muhsin Khan,

ish-Drejtor i Spitalit të Universitetit Islamik në Medine

Shtëpia Botuese dhe

Shpërndarëse DARUSSALAM

Riad, Arabia Saudite

Dy fjalë nga Botuesi

Islami është një mënyrë jetese (sistem ose regjim) me burim Hyjnor për të gjithë njerëzit në tokë dhe një thesar i paçmueshëm, me kusht që njerëzimi ta zbatojë atë në mënyrën më të saktë e të drejtë. Sa e madhe është nevoja sot për të gjithë botën që ta kuptojë atë si duhet dhe të studiojë në mënyrë të plotë rregullat dhe urdhëresat e tij!, Sa të mëdha janë vuajtjet e shkaktuara njerëzimit në mbarë botën nga fatkeqësitë, katastrofat dhe luftërat për shkak të ndryshimeve në besimin e njerëzve.
Ftesa pĂ«r nĂ« Islam Ă«shtĂ« detyrĂ« pĂ«r çdo njeri i cili e njeh atĂ« dhe qĂ« ka fatin tĂ« jetĂ« i drejtuar me dritĂ«n e tij. Tani ne po ju paraqesim shpjegimin e kuptimeve tĂ« Kur’anit tĂ« LartĂ«, punĂ« qĂ« Ă«shtĂ« kryer me NdihmĂ«n e Allahut. TĂ« gjitha lavdĂ«rimet dhe faIĂ«nderimet janĂ« pĂ«r Allahun, bekimet e tĂ« Cilit janĂ« kusht pĂ«r tĂ« gjitha veprat e mira. Paqja, Bekimet dhe Hiret e Allahut qofshin pĂ«r Pejgamberin tonĂ« Muhamed a.s., pĂ«r familjen e tij dhe pĂ«r tĂ« gjithĂ« shokĂ«t e tij.
Deri tani, çdo botim i Kur’anit tĂ« LartĂ« ka qenĂ« shtypur nĂ« arabisht duke ia shoqĂ«ruar pranĂ« shpjegimin e kuptimeve tĂ« vargjeve tĂ« tij nĂ« gjuhĂ«t e ndryshme. GjatĂ« vizitave tĂ« mia nĂ« Shtetet e Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s dhe vende tĂ« ndryshme tĂ« EuropĂ«s kam takuar njĂ« numĂ«r tĂ« madh studiuesish nĂ« lĂ«min e FesĂ« dhe lexues tĂ« thjeshtĂ« tĂ« cilĂ«t theksonin rĂ«ndĂ«sinĂ« dhe nevojĂ«n pĂ«r njĂ« botim tĂ« Kur’anit, tĂ« pashoqĂ«ruar me vargjet nĂ« gjuhĂ«n arabe. Ata e tĂ«rhiqnin vĂ«mendjen te fakti se shumĂ« njerĂ«z duan tĂ« kenĂ« njĂ« kopje tĂ« Kur’anit tĂ« LartĂ« me qĂ«llim njohjen dhe studimin e tij, por nuk janĂ« tĂ« vetĂ«dijshĂ«m pĂ«r kujdesin e respektin qĂ« duhet treguar nĂ« mirĂ«mbajtjen e tij. Ka ndodhur deri sa kopje tĂ« Kur’anit janĂ« gjetur nĂ« koshin e plehrave e tĂ« hedhurinave. KĂ«tĂ« shqetĂ«sim ia paraqita dijetarĂ«ve tĂ« njohur nĂ« ArabinĂ« Saudite dhe ata e vlerĂ«suan kĂ«tĂ« shqetĂ«sim si tĂ« drejtĂ«
Më në fund, duhet të falënderoj vëllezërit e mi që morën pjesë në realizimin e kësaj pune kolosale e në mënyrë të veçantë vëllain Ferit Hafizi dhe vëllain Muhamad Munavar e Muhamad Ajub, të cilët e kontrotIuan dorëshkrimin herë pas here, me këmbëngulje e me durim të madh. Allahu i Plotfuqishëm ua shpërbleftë punën e tyre sa më mirë në këtë botë dhe në Botën e Pastajme.

ABDUL MALIK MUXHAHID

Drejtori i Përgjithshëm

Shtëpia Botuese dhe Shpërndarëse

DARUSSALAM

Dr. Muhamed Muhsin Khan

Dr. Muhamed Muhsin Khan, biri i Muhi-ud-Din bin Ahmed Ak-Isa El-Khoashki El-Xhamaudi El-Afgani ka lindur në vitin 1345 Hixhrij në qytetin Kasur, në Panxhab të Pakistanit.
GjyshĂ«t e tij u shpĂ«mgulĂ«n nga Afghanistani pĂ«r t’u shpĂ«tuar luftĂ«rave dhe hasmĂ«rive fisnore. Doktor Muhmed Muhsini i takon fisit tĂ« shquar Afgan EI-Khoashk i El-Xhamaudi. Fisi i tij banonte nĂ« luginĂ«n Arghastan nĂ« juglindje tĂ« qytetit Kandhar (Afganistan).
Ai kreu shumicën e studimeve në atë qytet, pastaj i vazhdoi deri sa fitoi Gradën në Mjekësi dhe Kirurgji nga Universiteti i Panxhabit në Lahorë. Pastaj Punoi në Spitalin e Universitetit në Lahorë dhe më pas udhëtoi për në Angli ku qëndroi rreth katër vjet, nga ku mori edhe Diplomën për sëmundjet e kraharorit nga Universiteti i Uellsit. Më pas punoi në Ministrinë e Shëndetësisë në Mbretërinë e Arabisë Saudite, ku erdhi gjatë kohës së të ndjerit Mbretit Abdul Aziz Al-Saud. Qëndroi në Ministrinë e Shëndetësisë për rreth 15 vjet; shumicën e kësaj kohe ai qëndroi në Taif ku punoi si Drejtor i Spitalit EI-Sadad. Pas kësaj ai kaloi në Medine si Drejtor i Pavionit të Sëmundjeve të Kraharorit në Spitalin e Mbretit. Më në fund, ai punoi si Drejtor i Spitalit të Universitetit Islamik të Medines.
Lavdi Allahut i Cili e ndihmoi atĂ« tĂ« bashkĂ«punojĂ« me Dr. Muhamed Teki-ud-Din El-Hilali nĂ« pĂ«rkthimin e kuptimeve tĂ« Haditheve tĂ« Librit Sahih El-Bukhari tĂ« Librit vel-Menchan dhe tĂ« pĂ«rkthimit tĂ« shpjegimit tĂ« kuptimeve tĂ« Kur’anit nĂ« gjuhĂ«n Angleze.

KURANI

I MADHËRISHËM

Kuptimet e tij në gjuhën shqipe

ËshtĂ« pĂ«r hir tĂ« Allahut,

nuk lejohet shitja e tij, shpërndahet falas

Mbështetur në përkthimin e Sherif ef. Ahmetit

Botimi i dytë, Janar 2015

Me emrin e Allahut,

të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëbërësit të madh

HYRJE

Kurani pa dyshim Ă«shtĂ« FjalĂ« e Allahut, KELAMULL-LLAH, i cili nĂ« formĂ«n e Shpalljes iu dĂ«rgua Muhamedit a.s.. Ai i zbriti Muhamedit a.s. pĂ«r ta orientuar drejt nĂ« besimin nĂ« njĂ« Zot dhe pĂ«r t’i nxjerrĂ« njerĂ«zit nga errĂ«sira dhe injoranca dhe pĂ«r t’i çuar nĂ« dritĂ«, nĂ« rrugĂ«n e drejtĂ«, nĂ« rrugĂ«n e njerĂ«zisĂ«, tĂ« emancipimit, tĂ« prosperitetit dhe tĂ« progresit individual dhe shoqĂ«ror.
Kurani, që është fjalë e Allahut ka zbritur në intervale të caktuara kohore brenda një periudhe 23 vjeçare të pejgamberisë së Muhamedit a.s., duke filluar në Meke (610 - 622) dhe në Medine (622 - 632), qytete këto, të cilat falë punës së madhe dhe reformave të Pejgamberit a.s. u bënë të njohura jo vetëm në Arabi, por edhe në mbarë rruzullin tokësor.
Radhitja e ajeteve dhe e sureve në Mus-haf nuk ndjek rendin kronologjik të Shpalljes, sepse ato u radhitën më vonë. Kështu për shembull të parat u shpallën ajetet 1 - 5 të sures 96 (Alek), ndërsa sureja 110 (Nasër), ndër të gjitha u shpall e fundit.
Përpjekjet e dijetarëve të profileve të ndryshme, si nga Lindja ashtu edhe nga Perëndimi për ta përkthyer, dhe për ta interpretuar Kuranin hapën shtigje, dhe mundësi për përpjekje të reja, të cilat nuk kanë të ndalur deri në ditën e fundit të jetës në Tokë, ngase mendimi kuranor është shumë i gjerë, i thellë, universal dhe i analizuar nga çdo aspekt ai është i pashterueshëm. Ai me bukurinë e të shprehurit, me thellësinë e mendimit në zbërthimin dhe shpjegimin e të gjitha çështjeve që ngërthen në vetvete paraqet vlerën mbinjerëzore, e cila si e tillë për muslimanët ka qenë, është dhe do të mbetet mendim i gjallë i realitetit nga njëra anë, dhe fuqi nxitëse e zhvillimit dhe e thellimit të mendimit krijues në jetën e tyre të përditshme, nga ana tjetër.
Studiuesit dhe njohĂ«sit e dalluar tĂ« Kuranit gjithmonĂ« spikatĂ«n nevojĂ«n e leximit dhe tĂ« studimit tĂ« tij tĂ« vazhdueshĂ«m, sepse duke e lexuar sa mĂ« shpesh atĂ«, lexuesi apo edhe studiuesi do tĂ« ketĂ« mundĂ«sinĂ« tĂ« zbulojĂ« vlera mĂ« tĂ« pasura dhe do tĂ« fitojĂ« njohuri mĂ« tĂ« thella mbi njeriun dhe natyrĂ«n qĂ« na rrethon, mbi kĂ«tĂ« dhe mbi botĂ«n tjetĂ«r (Ahiret). Leximi i Kuranit qoftĂ« edhe i pĂ«rcipĂ«t dhe vetĂ«m mekanik, e pasuron dhe e fisnikĂ«ron shpirtin e njeriut, duke i hapur atij mundĂ«si qĂ« tĂ« komunikojĂ« me Allahun. NdĂ«rkaq komunikimi me Allahun, Krijuesin e gjithĂ«sisĂ«, MĂ«shiruesin dhe MĂ«shirĂ«plotin, GjykatĂ«sin e DitĂ«s sĂ« Dinit, nga ndihma e tĂ« Cilit varet ekzistimi dhe zhvillimi i jetĂ«s nĂ« tokĂ« dhe nĂ« gjithĂ«si, i Cili Ă«shtĂ« mĂ« se i denjĂ« pĂ«r t’i bĂ«rĂ« ibadet, i mundĂ«son njeriut t’i korigjojĂ« dhe t’i harmonizojĂ« sjelljet dhe veprat, dhe ato t’i vejĂ« nĂ« shĂ«rbim pĂ«r tĂ« mirĂ«n individuale dhe shoqĂ«rore. Kurani na mĂ«son, se vetĂ«m Allahu Ă«shtĂ« Zot dhe vetĂ«m rruga qĂ« ka porositur Ai Ă«shtĂ« e drejtĂ«.
Kurani është udhërrefyes për të gjithë njerëzit, që i besojnë Fjalës së Zotit dhe që dëshirojnë të jetojnë me të, sepse ai është Fjalë e Zotit, ai është udhërrëfyes për të gjithë ata, të cilët iu përmbahen këshillave dhe mësimeve të tij. Besimtarëve dhe adhuruesve të vërtetë dhe të sinqertë Allahu në Kuran iu premton dhe iu garanton sigurinë, jetën e qetë, të lumtur dhe pa brenga. Njeriut bashkëkohor, të cilit zbulimet e mëdha shkencore, teknike dhe teknologjike po ia uzurpojnë dalëngadalë funksionet një nga një, mësimi islam (kuranor) i ofron optimizmin, kështu që njeriu të mos jetojë i ngarkuar me ndjenjën e pasigurisë, të zvetënimit, të fërfëllimit etj., sepse sipas mësimeve islame njeriu ndaj njeriut nuk është ujk. Përkundrazi, ai me të gjitha virtytet dhe cilësitë e mira është para së gjithash njeri për veten dhe krah i fortë dhe konstruktiv atje ku jeton dhe punon.
NĂ«se dikush e konsideron Kuranin vepĂ«r shkencore, ai do tĂ« ishte i padrejtĂ« ndaj Tij, sepse njĂ« identifikim i tillĂ« do tĂ« kishte brenda pretendimin, qĂ« t’ia zbehĂ« kuptimin dhe thellĂ«sinĂ« universale, ai do tĂ« kishte pretendime pĂ«r t’ia zhvleftĂ«suar vlerĂ«n reale Kuranit si FjalĂ« e pasur, e fuqishme dhe e ngjeshur mbinjerĂ«zore, si FjalĂ« e Zotit. Kurani nuk zbulon ligjet e natyrĂ«s, as tĂ« shoqĂ«risĂ«. Ai pĂ«rcakton kahjet e njeriut, nxit zbulimin e ligjeve dhe tĂ« fenomeneve tĂ« natyrĂ«s dhe tĂ« shoqĂ«risĂ«. Prandaj Kurani Ă«shtĂ« gjithmonĂ« nĂ« shĂ«rbim tĂ« njeriut. Ky Ă«shtĂ« libri i Zotit, i cili mohoi besimin e panatyrshĂ«m nĂ« shumĂ« zota (politeizĂ«m), i cili ishte mjaft i pĂ«rhapur ndĂ«r fise tĂ« ndryshme arabe. Ai i vuri themele tĂ« shĂ«ndosha besimit nĂ« njĂ« Zot (monoteizĂ«m). Me thesarin e pasur tĂ« dispozitave, qĂ« rregullojnĂ« moralin dhe marrĂ«dhĂ«niet nĂ« mes njerĂ«zve, Kurani bĂ«ri kthesa tĂ« mĂ«dha nĂ« kĂ«to marrĂ«dhĂ«nie ndĂ«rfisnore dhe ndĂ«rnjerĂ«zore ndĂ«r popujt arabĂ« tĂ« atĂ«hershĂ«m, dhe mĂ« vonĂ« ndĂ«r popujt e botĂ«s nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, sepse shih, nĂ« kohĂ«n para ardhjes sĂ« Muhamedit a.s. dhe gjatĂ« periudhĂ«s 40 vjeçare pas lindjes sĂ« tij zhvilloheshin lufta tĂ« pĂ«rgjakshme ndĂ«r fiset arabe, zullumi dhe padrejtĂ«sitĂ« po zgjeroheshin me pĂ«rmasa tragjike, kĂ«shtu po i kanosej rreziku i shfarosjes totale te njĂ« numĂ«r fisesh arabe. NĂ« kĂ«tĂ« kohĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«, e cila nuk durohej mĂ«, i Madhi Zot e dĂ«rgoi Muhamedin a.s. kolosin e madh me tĂ« gjitha cilĂ«sitĂ« dhe virtytet e njeriut tĂ« kompletuar, tĂ« aftĂ« dhe besnik pĂ«r t’ia besuar FjalĂ«n e vet, Kuranin qĂ« njerĂ«zit tĂ« cilĂ«t kishin hyrĂ« nĂ« rrugĂ« pa krye, t’i kthejĂ« nĂ« jetĂ«n normale tĂ« njeriut tĂ« qytetĂ«ruar.
Muhamedi a.s. duke i zbatuar parimet kuranore arriti të themelojë Bashkësinë e parë dhe të shëndoshë Islame, e cila falë parimeve të proklamuara mbi baza të barazisë, erdhi e u konstituua në një bashkësi të aftë e të organizuar me të gjitha instrumentet që i nevojiten një sistemi shoqëror, që posedon kulturë njerëzore, ndaj për këtë ia kishin lakmi vendet dhe popujt e meridianeve të ndryshme në rruzullin tokësor.
Kurani flet për njeriun si qenie qëndrore në gjithësi, të cilit Allahu i ofroi amanetin dhe prerogativa të veçanta, halifetull-llah, e ngarkoi me detyra dhe obligime të mëdha dhe të ndërlikuara, të cilat nuk i pranuan qiejt, toka dhe as bjeshkët. Me qëllimin e realizimit të këtyre të drejtave dhe detyrave sa më lehtë dhe me sukses Allahu e pajisi njeriun me intelekt, vetëdije dhe ndërgjegje. Këto ishin ato veti, të cilat e bënë njeriun të dallohet nga krijesat e tjera dhe të gëzojë pozitën që ka. Këto prerogativa i mundësuan njeriut ta zbulojë natyrën dhe ligjet e saj, dhe të qeverisë vetveten dhe realitetin objektiv, duke qenë gjithmonë konsekuent dhe i vetëdishëm për përgjegjësinë e tij në këtë dhe në botën tjetër (Ahiret).
Kurani synon progres të vazhdueshëm. Ai udhëzon drejt një zhvillimi dhe përparimi të përhershëm të njerëzimit. Kërkesa e Tij parësore është gjithnjë predikimi dhe porosia për të ikur nga veprat e këqija, dhe të bëjmë vepra të mira. Këto janë parimet e përgjithshme të Kuranit, kuptimit dhe mësimit të Tij.
PĂ«r tĂ« zotĂ«ruar natyrĂ«n (kjo mundĂ«si i Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« vetĂ«m njeriut), domosdo nevojitet dituri, urtĂ«si dhe arsimim, sepse sipas Kuranit mosdija, injoranca dhe analfabetizmi janĂ« plagĂ« e rĂ«ndĂ« e individit dhe e shoqĂ«risĂ«, pikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ« arsye ajeti i parĂ« i Kuranit, qĂ« tĂ« shĂ«rohet kjo plagĂ« e rĂ«ndĂ« pĂ«r tĂ« dy gjinitĂ« njerĂ«zore urdhĂ«ron: IKRE - LEXO, MËSO!
Sado qĂ« tĂ« flitet e tĂ« shkruhet mbi Kuranin, mbi atĂ« thesar qĂ« pĂ«rmban Ai, njeriu nuk arrin ta thotĂ« fjalĂ«n e fundit. Ai Ă«shtĂ« i pafund. Pasuria nga thesari i pĂ«rmbajtjes sĂ« Tij tĂ« thellĂ« mendore nuk ka, as shembull, as model, prandaj si i kĂ«tillĂ«, Kurani - Fjala e Zotit Ă«shtĂ« i pakrahasueshĂ«m me çfarĂ«do vepre sado tĂ« pĂ«rsosur tĂ« shkruar nga dora e njeriut. TĂ« gjitha pĂ«rkthimet dhe komentimet, qĂ« janĂ« bĂ«rĂ« nĂ« gjuhĂ« tĂ« ndryshme tĂ« popujve tĂ« botĂ«s, nuk janĂ« gjĂ« tjetĂ«r pos pĂ«rpjekjeve dhe dĂ«shirĂ«s sĂ« madhe pĂ«r ta shkoqitĂ« dhe pĂ«r tĂ« marrĂ« dije sĂ« paku sa njĂ« pikĂ« uji nga oqeani. Edhe pĂ«rkthimi i Kuranit me komentim nĂ« gjuhĂ«n shqipe, qĂ« po ua ofrojmĂ« lexuesve e besimtarĂ«ve nĂ« duar shpreh kĂ«tĂ« dĂ«shirĂ«, qĂ« mĂ« sĂ« paku t’u mundĂ«sojĂ« nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« gjithĂ« atyre, tĂ« cilĂ«t dĂ«shirojnĂ« tĂ« jetojnĂ« me Kuranin dhe qĂ« tĂ« jenĂ« mĂ« afĂ«r Tij.

VĂ«shtrim rreth Kuranit

Kurani Ă«shtĂ« fjalĂ« e pakonkurrencĂ« e Allahut. Ai, nĂ«pĂ«rmjet tĂ« besueshmit Xhibril i Ă«shtĂ« shpallur vulĂ«s sĂ« pejgamberĂ«ve, Ă«shtĂ« shkruar nĂ« Mus-hafe, i transmetuar nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« tĂ« besueshme (tevaturen) deri te ne, leximi i tij Ă«shtĂ« ibadet, fillon me suren “El Fatiha” dhe pĂ«rfundon me suren “En Nas”.
Burim i Kuranit është Allahu. Muhamedi ishte transmetues i fjalës së Allahut. Shpallja-vahji ishte mjet bisede ndërmjet Allahut dhe të Dërguarit të Tij, Muhamedit a.s.. Në çështjen e shpalljes nuk merr pjesë mendja e njeriut, por për ta pranuar atë ajo nuk mbetet anash. Asaj i mbetet për detyrë që ta përpunojë më vonë ligjshmërinë e shpalljes.
Feja Islame prej fillimit themelohet me vahjin e Zotit xh.sh., të cilin ia shpalli të Dërguarit të vet, e ai, me urdhrin e Zotit ua kumtoi njerëzve. Për derisa themelimi i Fesë Islame vjen thjesht prej Zotit dhe mendja e njeriut nuk ka të përzier në të, e as fjala e ndonjë forumi njerëzish, përpilimi i ligjshmërisë së saj nuk ka kurrfarë të mete e as kurrfarë gabimi. Mendja e individit dhe e bashkësisë si kusht për vërtetimin e besimit të vet dhe si veprim produktiv për lartësimin e moralit është e obliguar të veprojë sipas udhëzimeve të shpalljes. Veçori të Kuranit janë:
- nuk është vepër e përpiluar prej mendjes së njeriut,
- është i shqiptuar me fjalë,
- është i shprehur në gjuhën arabe,
- i është shpallur vulës së pejgamberëve, dhe
- në mënyrën më të besueshme është i përcjellur deri te ne.
Muhamedi e pranoi Kuranin me ndĂ«rmjetĂ«simin e engjĂ«llit Xhibril, tĂ« cilin Zoti e quan nĂ« fjalĂ«n e vet “Emin”- besnik i vahjit e thotĂ«: “AtĂ« (Kuranin) e solli nĂ« zemrĂ«n tĂ«nde shpirti besnik pĂ«r tĂ« qenĂ« ti nga pejgamberĂ«t (Shuara: 193-194).”
Meleku Xhibril e pranoi Kuranin prej Zotit dhe fjalët e Zotit ia lexoi Muhamedit, i cili ia mësoi umetit të vet. Xhibrilit pra, nuk bëri gjë tjetër vetëm se transmetimin dhe kumtimin e fjalës së Allahut tek Muhamedi.
PĂ«r sa i pĂ«rket faktit, se vetĂ« teksti i fjalĂ«s sĂ« Kuranit Ă«shtĂ« fjalĂ« e Allahut dhe se ai e shpalli, flet edhe ky ajet: “S’ka dyshim se ti je duke pranuar Kuranin nga vetĂ« i Urti, i Dijshmi”. (En Neml: 6)
Mendimi i atyre, tĂ« cilĂ«t interpretuan thashethemet kinse Xhibrili ia solli Muhamedit vetĂ«m kuptimin e Kuranit, e Muhamedi e shprehu me gjuhĂ«n e vet arabe Ă«shtĂ« i gabuar, ashtu siç Ă«shtĂ« i gabuar edhe mendimi tjetĂ«r sipas tĂ« cilit, Allahu e frymĂ«zoi Xhibrilin vetĂ«m me kuptimet e Kuranit, kurse shprehja me fjalĂ« Ă«shtĂ« e Xhibrilit. Mendime tĂ« tilla nuk kanĂ« mbĂ«shtetje nĂ« kurrfarĂ« fakti, sepse janĂ« nĂ« kundĂ«rshtim me Kuranin, me Sunetin dhe me Ixhmain, nuk kanĂ« ndonjĂ« vlerĂ«, e as ndonjĂ« peshĂ«. Mendime tĂ« tilla mĂ« tepĂ«r janĂ« grackĂ« e futur nĂ« literaturĂ«n e muslimanĂ«ve, pĂ«rndryshe si do tĂ« mund tĂ« ishte Kurani mrekulli, kur shqiptimi i tij tĂ« jetĂ« prej Muhamedit, ose prej Xhibrilit? Mandej, si mund t’i mveshet Allahut si fjalĂ« e Tij, kur ai nuk Ă«shtĂ« i Tij?! E nĂ« Kuran thuhet qartĂ«: “Deri sa tĂ« dĂ«gjojĂ« fjalĂ«t e Allahut.” (Tevbe: 6). Kurani fjalĂ« e Allahut, leximi i tĂ« cilit Ă«shtĂ« ibadet iu shpall Muhamedit, kur ishte nĂ« moshĂ«n dyzetvjeçare dhe pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« u njoftua, se Zoti e kishte zgjedhur dhe e kishte caktuar pejgamber. Prej atij momenti e deri kur kaloi nĂ« fqinjĂ«si tĂ« Allahut, ajo periudhĂ« e jetĂ«s quhet periudha e vahjit, shpalljes, revelatĂ«s (risales), e cila zgjati gati njĂ«zet e tre vjet.

PĂ«rmbajtja e Kuranit

Këtë libër fetar e edukativ Allahu e shpalli të përjetshëm, duke qenë udhëzim e mëshirë për individin dhe për bashkësinë njerëzore. Ai e dërgoi këshillë të një niveli më të lartë edukativ, që kultivon dashuri dhe mbjell frymë paqeje ndër njerëz, që nxit lartësimin shpirtëror, që përmbledh rregullat e dispozitat më të dobishme të rendit social, që parashtron parime edukative për njerëz të çdo kohe dhe të çdo vendi, që rrëfen për popujt e lashtë, për të fshehtat e dynjasë dhe të ahiretit. Si libër feje dhe morali në përmbajtjen e vet, përveç të tjerash përfshin:
- besimin e drejtë, besimin në një të Vetmin Zot xh.sh., në engjëj, në libra të shpallura, në të dërguarit e Zotit, pas kësaj në jetën e botës tjetër,
- virtytet më të larta të moralit, të cilat forcojnë besimin në zemra, zgjojnë ndjenjat, ngrejnë karakterin dhe pastrojnë ndërgjegjen e individit dhe të bashkësisë, duke i larguar prej veseve,
- thirrjen pĂ«r studim dhe vĂ«shtrim tĂ« thellĂ« ndaj çdo qenieje a sendi, qĂ« Zoti e krijoi nĂ« kĂ«tĂ« gjithĂ«si, me qĂ«llim qĂ« njerĂ«zit tĂ« arrijnĂ« t’i njohin sekretet e tyre, dhe tĂ« largohen prej imitimit tĂ« verbĂ«r,
- tregime për popujt e lashtë, me qëllim udhëzimi prej të cilëve njerëzit duhet të nxjerrin mësime e përvojë, se si ligjet e Allahut u zbatuan dhe të dëgjueshmit përjetuan të mira, kurse arrogantët përjetuan ndëshkime,
- vërtetime për ligjshmërinë e lartë e të drejtë të Allahut, e cila ka si qëllim ngritjen e njeriut në një lidhmëri të sinqertë ndaj Allahut, me çka bashkësisë i garantohet ekzistenca dhe fatbardhësia,
- besimin nĂ« ekzistimin e librave tĂ« mĂ«parshĂ«m, tĂ« cilat i paraprinĂ« pĂ«rgatitjes pĂ«r shpalljen e Kuranit. Ato ishin tĂ« shpallura pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« caktuar, tĂ« cilat kishin si qĂ«llim t’i pĂ«rgatisin njerĂ«zit, t’i zgjojnĂ« zemrat, t’i udhĂ«zojnĂ« nĂ« besim ndaj NjĂ« Zoti, t’i ngrejnĂ« nĂ« vetĂ«dije pĂ«r tĂ« qenĂ« tĂ« denjĂ« ta pranojnĂ« shpalljen e fundit, Kuranin me ligje tĂ« plota e tĂ« pĂ«rsosura, tĂ« pakufizuara e tĂ« pĂ«rjetshme.

Mrekullia e Kuranit

Kurani Ă«shtĂ« mrekulli e pĂ«rjetshme, sepse Ă«shtĂ« atribut (sifat) i Zotit tĂ« PĂ«rjetshĂ«m. Ai nuk Ă«shtĂ« si mrekullitĂ« e pejgamberĂ«ve tĂ« tjerĂ«, qĂ« ishin vepĂ«r nga veprat e Allahut, e vepra e Allahut Ă«shtĂ« krijimtari e Tij, ndĂ«rsa atributi i tĂ« PĂ«rjetshmit Ă«shtĂ« i pĂ«rjetshĂ«m dhe nuk Ă«shtĂ« i krijuar. Çdo pejgamber ka pasur mrekullinĂ« e vet, kurse librin e ka pasur program orientimi, e mrekullia e Muhamedit Ă«shtĂ« vetĂ« programi, ashtu qĂ« programi Ă«shtĂ« mrekulli, e mrekullia program.
Nga kjo rrjedh se librat e para kanĂ« qenĂ« nĂ« rrethin e obligimit, d.m.th., Zoti i obligoi njerĂ«zit ta ruajnĂ« librin, e pĂ«r Kuranin tha: “Ne e zbritĂ«m Kuranin dhe Ne e ruajmĂ« atĂ«.” (Hixhr: 9), sepse Kurani nuk Ă«shtĂ« si librat tjera vetĂ«m program jete, por Kurani Ă«shtĂ« edhe mrekulli, e pĂ«r tĂ« qenĂ« mrekulli duhet tĂ« jetĂ« i ruajtur besnikĂ«risht teksti i tij, pĂ«rndryshe ai humb mrekullinĂ«, prandaj Allahu vendosi ta ruajĂ« Kuranin. Shih pĂ«r kĂ«tĂ« arsye nĂ« tĂ« nuk mund tĂ« ndodhin ndryshime e devijime, si ndodhĂ«n nĂ« librat e para.
NĂ«se marrim pĂ«r shqyrtim dy çështjet e Kuranit: çështjen e zbatimit dhe tĂ« veprimit sipas mĂ«simeve tĂ« tij dhe çështjen e ruajtjes sĂ« tij do tĂ« shohim, se me kalimin e kohĂ«s çështja e zbatimit dobĂ«sohet, kurse çështja e ruajtjes shtohet me kalimin e kohĂ«s. Sikur ne ta zbatonim nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« drejtĂ« si program jete, kjo do tĂ« ishte gjĂ« e natyrshme, por gafleti ynĂ« prej mĂ«simeve tĂ« Kuranit si orientim nĂ« jetĂ«, nuk Ă«shtĂ« duke ecur baraz me ruajtjen e tij, kur atĂ« e gjejmĂ« nĂ« çdo vend, nĂ« çdo banesĂ«, nĂ« qerre etj.. GjejmĂ«, p.sh. njĂ« person, duke menduar ta shkruajĂ« tĂ« tĂ«rĂ« Kuranin nĂ« njĂ« faqe dhe me njĂ« formĂ« mĂ« tĂ« bukur, ose ç’e shtyn njĂ«rin apo tjetrin tĂ« bĂ«jĂ« punĂ«n mĂ« estetike pĂ«r shtypjen e mus’hafit etj. Kjo ndodh, sepse Allahu dĂ«shiron tĂ« argumentojĂ« se Ai e ruan Kuranin, e jo ata qĂ« e praktikojnĂ«.
Fjala mrekulli si kuptim i fjalĂ«s “mu’xhize”, mundĂ«son kuptimin e njĂ« çështjeje qĂ« askush nuk mund ta bĂ«jĂ«. AtĂ« e bĂ«n vetĂ«m Zoti dhe ajo Ă«shtĂ« çështje qĂ« thyen ligjet e ekzistimit nĂ« ekzistencĂ«. Mrekullia u dhurohet pejgamberĂ«ve pĂ«r ta çrrĂ«njosur bindjen e atyre, qĂ« adhurojnĂ« pĂ«rveç Zotit diçka tjetĂ«r. Kur Ă«shtĂ« fjala pĂ«r mrekullinĂ« e Kuranit, qĂ«llimi Ă«shtĂ« tĂ« vĂ«rtetojĂ«, se çdo pĂ«rpjekje dhe çdo orvajtje pĂ«r t’i bĂ«rĂ« atij konkurrencĂ« Ă«shtĂ« e pamundshme, e parealizueshme, qĂ« mposhtet e thyhet duke pĂ«suar dĂ«shtim.
Mrekullia e Kuranit përfshin shumë lëmi, por për arsye objektive këtu po shënoj vetëm disa prej tyre.

Mrekullia e Kuranit nga ana e çështjes gjuhësore

Kurani fjalë e Allahut, leximi i të cilit është ibadet, zbriti në gjuhën e arabëve të njohur si gjuhëtarë, oratorë, poetë etj... Kurani u bëri konkurrencë atyre pikërisht në atë lëmi, mirëpo kur iu mungoi aftësia e imitimit të tij, ata i thanë magji, kurse Pejgamberit magjistar.
Ata nuk menduan, se gĂ«njeshtra e tyre refuzohej shumĂ« lehtĂ«, sepse i hipnotizuari nuk ka kompetencĂ« tĂ« lirĂ« kundĂ«r magjistarit, e nĂ«se Muhamedi ishte magjistar dhe ai kishte hipnotizuar njerĂ«z, atĂ«herĂ« pse nuk i hipnotizoi edhe ata qĂ« tĂ« shkonin pas tij. I hipnotizuari nuk i pĂ«rulet magjistarit me vullnetin e vet. Ai nuk shkon t’i thotĂ« atij: e pranoj kĂ«tĂ« magji ose e refuzoj, sepse ai para magjistarit Ă«shtĂ« i dĂ«buar nga vullneti i vet. Shpallja e Muhamedit pĂ«r magjistar, duke mos i besuar atij dĂ«shmonte, se ata ishin shpifĂ«s e gĂ«njeshtarĂ«.
Ajo qĂ« i shtyu idhujtarĂ«t arabĂ« t’i thonĂ« Kuranit magji, poezi, fjalĂ« e njeriut tĂ« marrĂ« e tĂ« tjera, qĂ« nuk pĂ«rputheshin me logjikĂ«n ishte pĂ«r arsye se Kurani me atĂ« stil tĂ« lartĂ« para tĂ« cilit u desh tĂ« gjunjĂ«zohen edhe poetĂ«t mĂ« tĂ« njohur tĂ« tyre, i befasoi dhe kur ata e ndienĂ« veten tĂ« paaftĂ« pĂ«rpara mrekullisĂ« sĂ« tij, e humbĂ«n vetĂ«dijen, nxituan e thanĂ« çka nuk pĂ«rputhej me logjikĂ«n, sepse prej befasisĂ« humbĂ«n çdo fakt dhe çdo mendim logjik.
Kurani vazhdoi t’u shpallĂ« gara: tĂ« sjellin njĂ« origjinal si ai, tĂ« sjellin dhjetĂ« sure, e mĂ« nĂ« fund tĂ« sjellin njĂ« sure. Kjo ishte mrekullia e parĂ« e Kuranit qĂ« komunikonte me atĂ« popull, tĂ« cilit i zbriti. Prandaj qartĂ«sia e fjalĂ«ve tĂ« tij, renditja, pĂ«rputhshmĂ«ria, mĂ«nyra e lartĂ« e thĂ«nieve, bukuria e ligjĂ«rimit tĂ« tij janĂ« tĂ« pakrahasueshme. Po si tĂ« mos jetĂ« i tillĂ« kur dihet se Ă«shtĂ«: “LibĂ«r qĂ« ajetet e tij janĂ« radhitur nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rsosur, madje edhe shkoqitur prej Atij tĂ« Urtit, NjohĂ«sit tĂ« çështjeve nĂ« hollĂ«si.” (HudĂ«: 1).

Mrekullia e Kuranit nga ana e çështjes kuptimore

U tha se mrekullia e Kuranit Ă«shtĂ« e pĂ«rjetshme, sepse Ă«shtĂ« cilĂ«si e tĂ« CilĂ«suarit tĂ« PĂ«rjetshĂ«m (sifatullah-kelam). Po ajo Ă«shtĂ« e pĂ«rjetshme edhe pĂ«r arsye se Ă«shtĂ« mrekulli mendore, e jo si mrekullitĂ« e tjera vetĂ«m shqisore. ËshtĂ« mrekulli mendore, sepse mendjet e njerĂ«zve sado qĂ« tĂ« arrijnĂ« tĂ« zbulojnĂ« çështje e ligje, tĂ« cilat mbretĂ«rojnĂ« nĂ« natyrĂ« do tĂ« shohin, se Kurani i ka pĂ«rmendur ato shumĂ« mĂ« pĂ«rpara. Zoti xh.sh. e ka ditur se mendjet e njerĂ«zve, duke ndihmuar njĂ«ra gjeneratĂ« tjetrĂ«n, do tĂ« arrijnĂ« tĂ« zbulojnĂ« çështje, qĂ« ata qĂ« jetuan para tyre nuk i kanĂ« ditur, prandaj çështje tĂ« vĂ«rteta e ligje, tĂ« cilat do tĂ« zbulohen mĂ« vonĂ« i ka vĂ«nĂ« nĂ« spikamĂ«, por pĂ«r atĂ« kohĂ« kur shpallej Kurani i ka prekur krejt pak, sepse njerĂ«zit e asaj kohe nuk ishin nĂ« gjendje t’i kuptonin me hollĂ«si.
Duhet ta kemi tĂ« qartĂ« se zbulimet dhe shpikjet e reja janĂ« rezultat i zhvillimit mendor. Ato nuk janĂ« zbulime as shpikje tĂ« rastit, sepse sado qĂ« ndonjĂ« zbulim tĂ« jetĂ« me vlerĂ« tĂ« lartĂ«, ai nuk Ă«shtĂ« i pavarur prej zbulimeve tĂ« mĂ«parshme, anipse ato mĂ« tĂ« hershmet kanĂ« qenĂ« me njĂ« vlerĂ« mĂ« tĂ« ulĂ«t. Çdo zbulim a shpikje Ă«shtĂ« e kushtĂ«zuar prej diçkaje, nuk ndodh befas, por prej kushteve e parashtrimeve tĂ« mĂ«parshme.
ËshtĂ« e vĂ«rtetĂ« se Kurani nuk erdhi si libĂ«r, qĂ« tĂ« na i mĂ«sojĂ« çështjet dhe ligjet qĂ« zotĂ«rojnĂ« nĂ« gjithĂ«si, ai nuk zbriti tĂ« na shpjegojĂ« ekzistencĂ«n as çështjet nĂ« tĂ«, e as tĂ« na i mĂ«sojĂ« dituritĂ«. Ai zbriti qĂ« ta nxisĂ« mendjen qĂ« ajo tĂ« mĂ«sojĂ« pĂ«r to. MegjithatĂ« Kurani i cek disa çështje, qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ«n, por ato nuk i thekson pĂ«r tĂ« na i mĂ«suar, i kuptoi mendja ose nuk i kuptoi, ai i thekson si tĂ« vĂ«rteta reale.
A do tĂ« ishte mençuri e Kuranit tĂ« sjellĂ« çështje tĂ« vĂ«rteta, tĂ« cilat funksionojnĂ« nĂ« ekzistencĂ« dhe t’ua publikojĂ« arabĂ«ve tĂ« asaj kohe?!... Por, a do tĂ« kalojĂ« pa i prekur ato tĂ« vĂ«rteta bile pak?! Zoti xh.sh. nĂ« Kuran i thekson ato tĂ« vĂ«rteta, e sikur u thotĂ« njerĂ«zve: ai qĂ« mĂ« besoi Mua, duhet tĂ« jetĂ« i bindur, se kur UnĂ« kam thĂ«nĂ« diçka, ajo Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« e saktĂ« dhe s’ka nevojĂ« tĂ« kĂ«rkojĂ« prej Meje fakt. Fakti jam UnĂ«. NĂ«se disa mendjeve nuk u mjafton thĂ«nia Ime si fakt, por duan t’u besojnĂ« shqisave dhe mendjeve tĂ« veta, UnĂ« i lĂ« tĂ« lirĂ« ata tĂ« pĂ«rpiqen dhe ua bĂ«j tĂ« mundshme t’i shohin faktet e Mia dhe tĂ« vĂ«rtetojnĂ« se atĂ« qĂ« kam thĂ«nĂ« UnĂ« Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« e saktĂ«, por Ă«shtĂ« dashur t’u mjaftojĂ« thĂ«nia Ime, pse mjafton Allahu tĂ« jetĂ« vĂ«rtetues. NĂ« suren “Fussilet”, ajeti 53 thuhet: “Ne do t’u bĂ«jmĂ« atyre tĂ« mundshme t’i shohin argumentet tona nĂ« gjithĂ«si dhe nĂ« veten e tyre deri sa t’u bĂ«het e qartĂ«, se ai (Kurani) Ă«shtĂ« i vĂ«rtetĂ«. A nuk mjafton qĂ« Zoti yt tĂ« jetĂ« dĂ«shmues pĂ«r çdo gjĂ«â€.
Kurani atĂ«herĂ« kur shpallej theksoi tĂ« vĂ«rteta, ato Ă«shtĂ« dashur tĂ« besohen si thĂ«nie tĂ« Zotit, edhe para se t’i kuptojĂ« mendja, sepse shumĂ« çështje tĂ« vĂ«rteta, tĂ« cilat i ka cekur Kurani, dija ka arritur t’i kuptojĂ« shumĂ« mĂ« vonĂ«, pra ato kanĂ« qenĂ« tĂ« vĂ«rteta edhe para se t’i zbulojĂ« dija. Kurani p.sh. ka cekur rolin e erĂ«rave nĂ« mbarĂ«simin e bimĂ«ve e ka thĂ«nĂ«: “Ne i lĂ«shuam erĂ«rat frytĂ«suese...” (HixhĂ«r: 22). Ka dhĂ«nĂ« shenjĂ« pĂ«r rrotullimin e tokĂ«s nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« shumĂ« tĂ« zgjuar e ka thĂ«nĂ«: “... dhe i sheh kodrat e mendon (tĂ« duken) se ato janĂ« tĂ« palĂ«vizshme, ndĂ«rsa ato ecin sikur ecin retĂ«...” (En-Neml: 88). Krahasimi i ecjes sĂ« kodrave me atĂ« tĂ« reve, jep tĂ« kuptohet pĂ«r rrotullimin e tokĂ«s, sepse lĂ«vizja e reve nuk bĂ«het vetvetiu, por me anĂ«n e erĂ«rave, pra edhe lĂ«vizja e kodrave bĂ«het me anĂ«n e dikujt tjetĂ«r, nĂ« kĂ«tĂ« rast me anĂ«n e tokĂ«s. KĂ«tĂ« thĂ«nie tĂ« Kuranit mendja ka arritur ta kuptojĂ« vonĂ«.
PĂ«r etapat e zhvillimit tĂ« fetusit e embrionit Kurani ka thĂ«nĂ«: “VĂ«rtet, Ne e krijuam njeriun prej njĂ« lĂ«ngu tĂ« kulluar prej balte, pastaj atĂ« e shndĂ«rruam nĂ« pikĂ« uji (farĂ«) nĂ« njĂ« vend tĂ« sigurt, mandej atĂ« pikĂ« uji e bĂ«mĂ« copĂ« gjaku, atĂ« gjak e bĂ«mĂ« copĂ« mishi tĂ« dhĂ«mbĂ«zuar, e atĂ« copĂ« mishi e shndĂ«rruam nĂ« eshtra, e eshtrat i veshĂ«m me mish, pastaj atĂ« e bĂ«mĂ« krijesĂ« tjetĂ«r (i dhamĂ« shpirtin). I lartĂ« Ă«shtĂ« Allahu, mĂ« i miri FormĂ«sues!”(MuminunĂ«: 12-14). PĂ«r kĂ«to etapa tĂ« zhvillimit, pĂ«r tri errĂ«sirat nĂ« tĂ« cilat ndodhet fetusi, dija arriti tĂ« dijĂ« pĂ«r to shumĂ« vonĂ«, e ndoshta vetĂ«m nĂ« shekullin tonĂ«.
Kurani i grisi tĂ« gjitha perdet e kohĂ«s, tĂ« vendit dhe depĂ«rtoi e zbuloi edhe ato fshehtĂ«si, qĂ« fshihen nĂ« zemrĂ«n apo nĂ« mendjen e njeriut. KĂ«ta shembuj janĂ« tĂ« theksuar nĂ« Kuran dhe lexuesi do t’i kuptojĂ« gjatĂ« leximit.
Edhe në shekullin tonë, i cili konsiderohet si shekulli i arsimit mendor, fjala e Kuranit duket se zgjerohet dhe merr një kuptim të ri. Sa herë që dija me përpjekjet e veta bën evolucion në zhvillimin e jetës, ajo gjen mbështetje në thëniet e Kuranit dhe thëniet e tij duket se përtërihen gjatë shekujve për çdo gjeneratë, e kështu dokumentohet, se mësimi i tij është i ri për çdo kohë, dhe se ai mësim kurrë nuk vjetërohet, sepse duke zgjeruar terrenin e kuptimeve shkon paralelisht me zhvillimin e jetës, prandaj është mrekulli mendore.

Mrekullia e Kuranit nga ana e çështjes shpirtërore

Zoti xh.sh. këtë libër e shpalli mëshirë dhe dritë për njerëzit, por për ato zemra idhujtare, të cilave iu kishte hyrë në gjak adhurimi i idhujve ishte një goditje e fortë në shpirtin e tyre. Arabët që ishin idhujtarë shumë kokëfortë e idhnakë të mëdhenj e të papërkulur, Kurani i thërriste ta braktisin atë me të cilin ishin mësuar edhe prej prindërve të vet, i thërriste të largohen prej adhurimit të shumë zotave dhe të kthehen në adhurimin e një të vetmit Zot, të Allahut Fuqiplotë, i thërriste të heqin dorë prej atyre zakoneve plot mëkate e krime.
NĂ« rrugĂ«n pĂ«r tĂ« cilĂ«n i thĂ«rriste Kurani dukeshin pengesa tĂ« pakapĂ«rcyeshme, vĂ«shtirĂ«si tĂ« papĂ«rballueshme, por mrekullia e tij manifestohej thellĂ« nĂ« zemrat dhe shpirtrat e tyre, dhe dalĂ«ngadalĂ« i pĂ«rvetĂ«son dhe shumĂ« prej tyre i bĂ«n ithtarĂ« tĂ« denjĂ« tĂ« mĂ«simeve tĂ« tij. Kjo mrekulli e Kuranit, e cila tĂ«rhoqi edhe shpirtrat e tyre, i habiti edhe vetĂ« ata, prandaj me vetĂ«dije tĂ« humbur e tĂ« tronditur, dikush prej tyre e quajti sehir, magji etj.. Edhe idhujtari mĂ« i aftĂ« dhe mĂ« autoritativ Velid bin Mugire u gjunjĂ«zua para mrekuilisĂ« sĂ« tij. IdhujtarĂ«t e kishin dĂ«rguar te Muhamedi, qĂ« t’i tĂ«rheqĂ« vĂ«rejtjen dhe tĂ« mos i publikojĂ« mĂ«simet e Kuranit, tĂ« cilat fyenin besimin e tyre, mirĂ«po kur e dĂ«gjoi Muhamedin duke lexuar Kuran, ai u habit, dhe kur u kthye te idhujtarĂ«t ua pĂ«rshkroi mrekullinĂ« e asaj pjese tĂ« Kuranit, qĂ« kishte dĂ«gjuar dhe me fjalĂ«t e veta i vlerĂ«soi cilĂ«sitĂ« e larta tĂ« tij duke thĂ«nĂ«: “Ai (Kurani) ka njĂ« Ă«mbĂ«lsirĂ« tĂ« papĂ«rshkruar, Ă«shtĂ« tĂ«rheqĂ«s e ngacmues, Ă«shtĂ« aq i kĂ«ndshĂ«m sa qĂ« fund e krye Ă«shtĂ« plot fruta, atĂ« nuk mund ta thotĂ« njeriu!?”
ËshtĂ« njĂ« gjĂ« e natyrshme, qĂ« Kurani tĂ« jetĂ« i tillĂ«, kur dihet se pĂ«r tĂ« thuhet: “Thuaj: atĂ« e zbriti Ai qĂ« i di fshehtĂ«sitĂ« nĂ« qiej e nĂ« tokĂ«!” (Furkan: 6).

Emrat e Kuranit

Kurani i Famshëm ka shumë emra, dhe që të gjithë japin të kuptosh rëndësinë dhe pozitën e lartë të tij, dhe që në përgjithësi është libri më i famshëm qiellor, dhe Zoti xh.sh. në fjalën e vet e ka quajtur: El Kuranu, El Furkanu, Et-Tenzilu, Edh-Dhikru, El-Kitabu etj..
Po ashtu Allahu e ka cilësuar me atribute të bukura e të shumta. Po thuaj nuk ka sure që në te të mos përmendet ndonjë atribut i tij i këndshëm, si: Nurun, Huden, Rahmetun, Shifaun, Mevidhatun, Azizun, Mubarekun, Beshirun, Nedhirun etj.

Ndarja e Kuranit

Kurani, sipas urdhrit hyjnor Ă«shtĂ« i ndarĂ« nĂ« sure, qĂ« janĂ« gjithsej 114. Suret janĂ« tĂ« pĂ«rbĂ«ra prej shumĂ« ose pak ajetesh. MĂ« e gjata Ă«shtĂ« sureja El Bekare me 286 ajete, e mĂ« tĂ« shkurtrat kanĂ« nga tri ajete. “Suretun’” - do tĂ« thotĂ« vend, pozitĂ« e lartĂ«. NjĂ« grumbull ajetesh qĂ« kanĂ« fillim dhe mbarim quhet “suretun” pĂ«r hir tĂ« famĂ«s dhe tĂ« lartĂ«sisĂ« sĂ« saj, ashtu sikur se quhet beden pjesa mĂ« e lartĂ« nĂ« njĂ« mur. Ose Kurani Ă«shtĂ« si njĂ« kopsht i ndarĂ« nĂ« reparte, e secila njĂ«si e tij Ă«shtĂ« e rrethuar me-mur tĂ« lartĂ«, si tĂ« ishte ndonjĂ« kĂ«shtjellĂ«. Sureja e Kuranit Ă«shtĂ« si njĂ« kopsht i tij i rrethuar me mur qĂ« mbron besimin dhe bazat e tij.
“Ajet” - quhet njĂ« ose mĂ« shumĂ« fjalĂ«. Nuk Ă«shtĂ« kusht i domosdoshĂ«m qĂ« ajeti tĂ« ketĂ« kuptim tĂ« pavarur si: ba, mim, kur pĂ«rbĂ«het prej shkronjave ose si: Mud-hammetan, kur pĂ«rbĂ«het prej njĂ« fjale. Ajeti zakonisht Ă«shtĂ« njĂ« fjali e thjeshtĂ« ose njĂ« fjali e zgjeruar apo edhe periudhĂ«. Fjala ajet pĂ«rmendet shumĂ« herĂ« nĂ« Kuran, qĂ« ka si qĂ«llim mrekulli, argument etj.
Për sa i përket çështjes së ndarjes së Kuranit në sure dhe radhitjes së sureve në Mus-haf, kjo nuk ka qenë rezultat i mendjes së njeriut, por ajo ka qenë çështje e diktuar prej të madhit Zot.
Ndarja e Kuranit sipas vendit ka të bëjë me pjesët e tij të shpallura sa ishte Pejgamberi në Meke dhe me pjesët që iu shpallën pasi u shpërngul dhe u vendos në Medinë. Suret e shpallura sa ishte në Meke u quajtën mekase, ndërsa të tjerat medinase. Dijetarët janë unikë në bindje, se në Meke iu shpallën shtatëdhjetë sure, kurse në Medine njëzet, ndërsa njëzet e katër sure të tjera janë të përbëra prej pjesëve të shpallura në të dy vendet.
Suret e shpallura nĂ« MekĂ« kanĂ« disa veçori, qĂ« dallohen prej sureve tĂ« shpallura nĂ« MedinĂ«. Ato janĂ« mĂ« tĂ« shkurtra dhe tematika e pĂ«rmbajtjes sĂ« tyre kryesisht ka tĂ« bĂ«jĂ« me besimin e drejtĂ«, me besimin nĂ« njĂ« tĂ« vetmin Zot dhe me bazat e tjera tĂ« besimit. MadhĂ«ria e Zotit, sundimi, mbizotĂ«rimi dhe fuqia e Tij absolute ndaj çdo sendi e çështjeje nĂ« gjithĂ«si Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« e shprehur, dhe mĂ« e theksuar nĂ« ato sure, gjĂ« qĂ« shumĂ« njerĂ«z, duke mos qenĂ« nĂ« gjendje ta kuptojnĂ« qĂ«llimin e theksimeve tĂ« tilla nĂ« fillim tĂ« shpalljes, i mveshĂ«n FesĂ« Islame teorinĂ« e “xhebrit”– determinizmit, fatalizmit, teori e cila Ă«shtĂ« e huaj pĂ«r tĂ«. Suret e shpallura nĂ« Medine janĂ« mĂ« tĂ« gjata, dhe ato i pĂ«rshkon mĂ« tepĂ«r fryma e ligjshmĂ«risĂ« islame.
PĂ«r sa i pĂ«rket ndarjes sipas kohĂ«s: mĂ« heret ose mĂ« vonĂ«, para Hixhretit ose pas tij, edhe ajo ndarje nuk ka ndonjĂ« ndikim nĂ« radhitje. Nuk Ă«shtĂ« e thĂ«nĂ« qĂ« pjesa e parĂ« e shpallur tĂ« jetĂ« e shĂ«nuar nĂ« fillim tĂ« mus’hafit, e as pjesa e fundit tĂ« jetĂ« nĂ« fund tĂ« tij, por ka pjesĂ« tĂ« shpallura nĂ« fillim nĂ« Meke, e tĂ« jenĂ« tĂ« shĂ«nuara nĂ« ato tĂ« MedinĂ«s dhe asosh tĂ« shpallura nĂ« kohĂ«n e fundit nĂ« Medine e tĂ« jenĂ« tĂ« radhitura nĂ« ato tĂ« Mekes. Edhe nga kjo kuptohet, se çështja e radhitjes nuk ishte kompetencĂ« e njerĂ«zve, por e Zotit tĂ« MadhĂ«ruar, i Cili pĂ«r çdo pjesĂ« tĂ« Kuranit urdhĂ«roi tĂ« radhitet aty ku e ka vendin. Pjesa dĂ«rmuese e Kuranit iu shpall Muhamedit gjatĂ« kohĂ«s sĂ« ditĂ«s dhe nĂ« vendbanimin e tij, e ndonjĂ«herĂ« iu shpall kur ishte mysafir, siç Ă«shtĂ« ajeti 13 i sures HuxhuratĂ«, qĂ« iu shpall kur ishte nĂ« Meke si mysafir, e Bilali kishte hypur mbi Qabe dhe thĂ«rriste ezanin. Pati pjesĂ« qĂ« iu shpallĂ«n natĂ«n, si pjesa e fundit e Ali Imran dhe ajeti (67 Sure Maide). NĂ« rekatin e dytĂ« tĂ« sabahut iu shpall ajeti 128 i Ali Imran, e duke qenĂ« i shtrirĂ« nĂ« shtrat, por zgjuar i shpallet sureja Kevther dhe ajeti 118 nĂ« suren Tevbe. PĂ«r njĂ« herĂ« iu shpall tĂ«rĂ« sureja “Murselat” dhe ajo “Es-Saf ”. NdonjĂ« sure si ajo “El Alak” dhe “Ed Duha” u shpallĂ«n pjesĂ«-pjesĂ« me njĂ« interval tĂ« gjatĂ« kohor.
Pjesa e parë e shpallur nga Kurani janë ajetet e para të sures Alak, ndërsa pjesa e fundit e shpallur është ajeti 281 në suren Bekare.
I tĂ«rĂ« Kurani ka zbritur pĂ«r njĂ« herĂ« prej “Levhi Mahfudh-it” nĂ« qiellin e dynjasĂ« natĂ«n e “Lejletul Kadrit”, pastaj prej qiellit tĂ« dynjasĂ« te Muhamedi shpallet pjesĂ«-pjesĂ« nĂ« njĂ« periudhĂ« prej njĂ«zet vjet e mĂ« tepĂ«r.

Tubimi dhe ruajtja e Kuranit

Kurani Ă«shtĂ« tubuar nĂ« dy periudha: nĂ« KohĂ«n e Pejgamberit dhe nĂ« kohĂ«n e Hulefai RashidinĂ«ve, ku secila periudhĂ« dallohet me veçoritĂ« dhe karakteristikat e veta tĂ« posaçme. Fjala “tubim” ndonjĂ«herĂ« ka pĂ«r qĂ«llim: nxĂ«nien e Kuranit pĂ«rmendĂ«sh dhe ruajtjen e tij nĂ« kujtesĂ«, ndonjĂ«herĂ« ka kuptimin e shkrimit, tĂ« shĂ«nimit tĂ« Kuranit nĂ« faqet e shkruara. Edhe njĂ«ra mĂ«nyrĂ« e tubimit, edhe tjetra janĂ« zbatuar nĂ« kohĂ«n e Pejgamberit.
Kurani pra, është ruajtur në dy mënyra: duke e nxënë përmendësh, e që i thuhet tubim në gjoksa dhe duke e shkruar.

Tubimi në gjoksa

Dihet se Kurani iu shpall tĂ« dĂ«rguarit tĂ« pashkolluar: “Ai (Allahu) Ă«shtĂ« qĂ« ndĂ«r tĂ« pashkolluarit nga vetĂ« mesi i tyre dĂ«rgoi tĂ« dĂ«rguar, qĂ« t’ua lexojĂ« atyre ajetet e Tij, t’i pastrojĂ« dhe t’ua mĂ«sojĂ« librin dhe ligjshmĂ«rinĂ«...” (El Xhumuati: 2). Prandaj Muhamedi a.s. bĂ«nte pĂ«rpjekje tĂ« mĂ«dha pĂ«r ta ruajtur ashtu tĂ« saktĂ«, ashtu siç i shpallej, vetĂ« e nxinte pĂ«rmendĂ«sh, kurse shokĂ«ve ua mĂ«sonte dalĂ«ngadalĂ«, qĂ« edhe ata tĂ« arrijnĂ« ta nxĂ«nĂ« pĂ«rmendĂ«sh.
Populli arab ishte popull që nuk merrej me shkrim-lexim. Ai ishte popull që ushtronte shprehitë e qëndrueshme të nxënies shumë shpejt të teksteve përmendësh. Ata ruanin në kujtesën e vet me qindra e mijëra vargje poezish, dinin për origjinën e paraardhësve të vet shumë të lashtë.
Kurani Famëlartë erdhi me qartësi të plotë të shprehjeve, me rregulla e dispozita të shumta, dhe i gjeti ata në atë gjendje. U solli fakte të qarta e argumente madhështore saqë i habiti, por edhe i përfitoi ndjenjat, zemrat dhe mendjet e tyre, derisa të tërë kujdesin e tyre e orientoi në librin e posashpallur madhështor. U drejtuan vetëm kah Kurani, e mësuan përmendësh dhe e ruajtën, ndërsa e braktisën poezinë, sepse në Kuran ata gjenin shpirtin e jetës.
Pejgamberi a.s., kohĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« natĂ«s e kalonte duke ndenjur nĂ« kĂ«mbĂ«, duke u lutur dhe duke lexuar sa mĂ« shumĂ« Kuran; ai thellohej nĂ« mendime pĂ«r domethĂ«nien e tij dhe ashtu qĂ«ndronte nĂ« kĂ«mbĂ« derisa iu dridhnin kĂ«mbĂ«t nga lodhja. Prandaj nuk Ă«shtĂ« pĂ«r t’u çuditur kur thuhet, se ai ishte mĂ« i miri i hafizĂ«ve (hafiz Ă«shtĂ« njeri qĂ« e di tĂ« tĂ«rĂ« Kuranin pĂ«rmendĂ«sh).
Shokët e Pejgamberit - sahabët bënin gara në leximin, mësimin dhe nxënien përmendësh të Kuranit, dhe të tërë kujdesin ia kushtonin ruajtjes dhe përhapjes së tij, ua mësonin grave dhe fëmijëve të vet, nëse kalohej përreth shtëpive të tyre, ato ushtonin nga leximi i Kuranit si zgjua bletësh, dhe kur Pejgamberi kalonte pranë tyre ndalej dhe e dëgjonte atë lexim! Në vetë xhaminë e Pejgamberit lexohej Kuran me zë të lartë, saqë dëgjohej ushtima e tij prej së largu, por Pejgamberi i urdhëroi ta ulnin zërin e të mos përzihej leximi.
ShumĂ« shokĂ« tĂ« Pejgamberit ishin hafizĂ« tĂ« dalluar. KĂ«ta hafizĂ« ai i dĂ«rgonte nĂ«pĂ«r fshatra e qytete pĂ«r t’ua mĂ«suar tĂ« tjerĂ«ve Kuranin. NxĂ«nia pĂ«rmendĂ«sh e librit tĂ« shenjtĂ« ishte veçori e umetit tĂ« Muhamedit, tĂ« cilĂ«t kur e kumtonin, mbĂ«shteteshin nĂ« atĂ« qĂ« kishin nĂ« kujtesĂ«n e tyre, e jo vetĂ«m nĂ« atĂ« qĂ« ishte e shkruar. AsnjĂ« popull tjetĂ«r nuk e ka ruajtur ashtu librin e vet, prandaj edhe nĂ« librat e tyre u bĂ«nĂ« devijime e ndryshime. Ajo veçori e muslimanĂ«ve tĂ« parĂ« ishte dhuratĂ« prej Allahut, sepse ua lehtĂ«soi nxĂ«nien pĂ«rmendĂ«sh tĂ« librit dhe pĂ«r atĂ« lehtĂ«sim tha: “Ne Kuranin e bĂ«mĂ« tĂ« lehtĂ« pĂ«r kujtesĂ«...” (Kamer: 17). NĂ«pĂ«rmjet kujtesĂ«s dhe shkrimit Kurani u ruajt i saktĂ«, ashtu si Ă«shtĂ« shpallur. ZatĂ«n pĂ«r ruajtjen e tij garanton Allahu (Hixhr: 9).

Tubimi me shkrim

KarakteristikĂ« e dytĂ« pĂ«r ruajtjen dhe tubimin e Kuranit ishte shĂ«nimi me shkrim. Pejgamberi a.s. kishte shkruesit e vahjit dhe posa i shpallej njĂ« pjesĂ« e Kuranit i urdhĂ«ronte ata ta shkruajnĂ«. Çështjes sĂ« shkrimit dhe tĂ« evidentimit i kushtonte kujdes tĂ« posaçëm, me qĂ«llim qĂ« ta pĂ«rforconin edhe mĂ« mirĂ« atĂ« qĂ« kishin nĂ« kujtesĂ«. Shkruesit ishin sahabĂ« tĂ« dalluar. PĂ«r kĂ«tĂ« detyrĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme, tĂ« cilĂ«n ua kishte besuar, Pejgamberi kishte zgjedhur sahabĂ« tĂ« besueshĂ«m, korrektĂ«, tĂ« pĂ«rpikĂ«t e tĂ« kujdesshĂ«m. MĂ« tĂ« njohurit prej tyre ishin katĂ«r Hulefai RashidinĂ«t, Zejd ibni Thabiti, Ubej ibni Kabi, Muadhi dhe shumĂ« tĂ« tjerĂ« tĂ« dalluar. Ata pra ishin shkruesit, qĂ« e shkruanin Kuranin dhe shumĂ« prej tyre kishin mus-hafin e vet, tĂ« cilin e kishin shkruar duke e dĂ«gjuar dhe duke e mĂ«suar nga vetĂ« goja e Pejgamberit, si mus-hafi i Ibni Mesudit, i Aliut, i Aishes etj.

MĂ«nyra e shkrimit

Në atë kohë ndër arabët nuk prodhohej letra, por ajo prodhohej me pakicë ndër bizantinët dhe persianët, e që nuk ishte aq e përhapur, prandaj Kuranin e shkruanin në lëvore druri, të hurmës, në rrasa të holla gurësh, në lëkura kafshësh, në gjethe dhe në eshtra shpatukë e të tjerë.
Zejd ibni Thabiti thotĂ«: Ne pranĂ« Pejgamberit i radhitnim ajetet e Kuranit, ashtu siç thoshte ai dhe ashtu siç ishte i urdhĂ«ruar prej Allahut, pra radhitja e Kuranit ishte e diktuar (tevkifijj). Kuranin qĂ« kemi sot tĂ« radhitur nĂ« mus-haf Ă«shtĂ« me urdhĂ«r dhe frymĂ«zim prej Zotit. ËshtĂ« thĂ«nĂ« se Xhibrili i sillte njĂ« ose mĂ« shumĂ« ajete Kurani dhe i thoshte Pejgamberit: Muhamed! Allahu tĂ« urdhĂ«roi ta vĂ«sh nĂ« kĂ«tĂ« dhe nĂ« kĂ«tĂ« sure, e Pejgamberi iu thoshte sahabĂ«ve: vĂ«re nĂ« kĂ«tĂ« vend dhe nĂ« kĂ«tĂ« vend. E kĂ«tillĂ« ishte ruajtja dhe tubimi i Kuranit nĂ« kohĂ«n e Pejgamberit a.s..

Tubimi i Kuranit në kohën e Ebu Bekrit

Pejgamberi pasi e kreu detyrën, e kumtoi amanetin, e këshilloi umetin, i udhëzoi njerëzit në fenë e drejtë të zgjedhur prej Allahut, e la këtë jetë dhe u shpërngul në fqinjësi të Mëshiruesit.
Zëvendësimi i takoi Ebu Bekrit, por gjatë kohës së udhëheqjes së tij, ai u ballafaqua me vështirësi të mëdha e me probleme të rënda. Në luftën që u zhvillua në Jemame ndërmjet muslimanëve dhe murtedëve (tradhtarëve), ithtarë të Musejleme Kedhabit ranë dëshmorë shtatëdhjetë hafizë të Kuranit. Kjo gjë i tronditi muslimanët, e më shumë u trondit Omeri i Hatabit, i cili shkoi tek Ebu Bekri, hyri brenda dhe e gjeti atë shumë të pikëlluar nga dhimbja për hafizët. Nga frika se me vdekjen e hafizëve mund të humbë diçka nga Kurani, i propozoi ta tubojnë atë. Ebu Bekri në fillim e refuzoi propozimin e Omerit, por më vonë e pëlqeu.
Buhariu shĂ«non: Zejdi thotĂ«: “Pas luftĂ«s nĂ« Jemame mĂ« thirri Ebu Bekri, kur hyra tek ai, aty kishte qenĂ« ulur Omeri. Ebu Bekri mĂ« tha: Erdhi tek unĂ« Omeri e mĂ« tha: “Lufta ka marrĂ« pĂ«rmasa tĂ« gjera me vrasjen e hafizĂ«ve, po kam frikĂ« se lufta do tĂ« vazhdojĂ« dhe nĂ« çdo vend do tĂ« humbim ende hafizĂ« tĂ« tillĂ«. UnĂ« jam i mendimit qĂ« tĂ« urdhĂ«rosh tĂ« tubohet Kurani!” UnĂ« i thashĂ«: “Si tĂ« bĂ«jĂ« atĂ« qĂ« nuk e bĂ«ri Pejgamberi?”- Omeri mĂ« tha: “Kjo Ă«shtĂ« me dobi!- Ma pĂ«rsĂ«riti disa herĂ« derisa edhe mua m’u mbush mendja ashtu si Omerit!” Ti je i ri, je i zgjuar, tek ty nuk kemi dyshim, ti i shkruajte shpalljen Pejgamberit, ti fillo dhe tuboje Kuranin!”
Zejdi thotĂ«: “Pasha Allahun, tĂ« mĂ« obligonte ta rrafshoj ndonjĂ« kodĂ«r, pĂ«r mua nuk do tĂ« ishte punĂ« mĂ« e rĂ«ndĂ« se sa atĂ« qĂ« mĂ« urdhĂ«roi dhe i thashĂ«: “Si do ta bĂ«ni njĂ« punĂ« qĂ« Pejgamberi a.s. nuk e bĂ«ri?” Ai mĂ« tha: “Kjo Ă«shtĂ« me dobi dhe duke mĂ« bindur, pranova dhe ia fillova ta tuboj Kuranin prej lĂ«voreve, prej rrasave, prej lĂ«kurave dhe prej njerĂ«zve, qĂ« i dinin pĂ«rmendĂ«sh derisa fundin e sures Tevbe e gjeta te Huzejme Ensariu!”
Zejdi nuk u mbështet në atë që e dinte vetë përmendësh, që e kishte shkruar vetë, por për tubimin e Kuranit i caktoi vetes dy burime:
- pranoi atë që njerëzit e dinin përmendësh, dhe
- pranoi atë që ishte shkruar në prani të Pejgamberit
Çdo pjesĂ« tĂ« Kuranit ai kĂ«rkoi ta vĂ«rtetojĂ« patjetĂ«r prej atyre dy burimeve. Ai nuk pranoi asnjĂ« ajet pa e gjetur tĂ« shkruar dhe pa e gjetur tĂ« nxĂ«nĂ« pĂ«rmendĂ«sh.
Për çdo pjesë të Kuranit kërkoi dy dëshmitarë të drejtë e të sinqertë, të cilët dëshmonin se ai ishte shkruar në prani të Pejgamberit. Ebu Bekri në fillim nuk u pajtua ta tubojë Kuranin për dy arsye: njerëzit i jepnin rëndësi të madhe nxënies përmendësh, ndërsa pasi të shkruhej e të tubohej ekzistonte frika, se njerëzit do të mbështeteshin vetëm në shkrime e do ta lenin anash nxënien përmendësh. Në anën tjetër ai ishte shumë i përpikët në traditën e Pejgamberit a.s., prandaj frikësohej se mos po bën ndonjë risi që Pejgamberit a.s. nuk i pëlqen.
Ai zgjodhi Zejd ibni Thabitin për këtë detyrë aq të madhe, sepse: ai ishte më i dalluari prej të tjerëve, kishte shkruar vahjin në prani të Pejgamberit, ishte i fortë në besim, ishte besnik i denjë, ishte i matur, i edukuar dhe shumë i zgjuar.
Ai tubim dhe ai shkrim i saktë i tërë Kuranit u ruajt tek Ebu Bekri, e pas vdekjes së tij tek Omeri dhe pas Omerit tek Hafsaja, bashkëshorte e Pejgamberit, e bija e Omerit.
Kurani në tërësi u shkrua dhe u ruajt në kujtesë gjatë kohës së Pejgamberit, por nuk u tubua në një vend sepse:
- shpallja e Kuranit nuk kishte përfunduar, e nuk kishte se si të tubohej para se të kompletohej,
- radhitja e sureve dhe e ajeteve nuk bëhej sipas zbritjes së tyre, sepse zbritën ajete në fund të shpalljes, kurse radhitja e tyre duhej bërë në suret e shpallura më herët, - koha prej zbritjes së fundit dhe ndërrimit jetë të Pejgamberit ishte shumë e shkurtër, prandaj nuk pati mundësi të tubohej.

Tubimi i Kuranit në kohën e Uthmanit

Mënyra dhe qëllimi i shkrimit dhe i tubimit në kohën e Uthmanit dalloheshin nga ato të kohës së Ebu Bekrit. Në Kohën e Uthmanit ishte zgjeruar territori i Shtetit Islam. Leximi i Kuranit bëhej sipas dialekteve, dhe në atë kohë ishin çliruar Armenia dhe Azerbejxhani. Hudhejfe bin Jemani kishte dëgjuar dhe kishte vënë re se si Kurani shqiptohej në mënyra të ndryshme prej popujve të ndryshëm që nuk ishin arabë, si edhe prej arabëve në shumë dialekte. Erdhi dhe i tha Uthmanit: Rriji gati këtij populli para se të kundërshtohen në leximin e Kuranit, ashtu siç u kundërshtuan Ithtarët e Librit para tyre. Uthmani i tuboi sahabët më të njohur, njerëzit më të dijshëm dhe u konsultua për pengimin dhe shërimin e kësaj plage, e cila kishte dhënë shenjat e para të një sëmundje të rëndë.
Konsultimi propozoi: Uthmani të urdhërojë të shkruhen disa kopje të Kuranit dhe ato të shpërndahen nëpër qytete; të urdhërojë të digjet çdo shkrim tjetër dhe njerëzit të orientohen për shkrim vetëm prej atyre kopjeve të shpërndara. Uthmani ia filloi realizimit të detyrës dhe atë punë ua besoi katër sahabëve: Zejd bin Thabitit, Abdullah bin Zubejrit, Abdurrahman bin Hishamit dhe Seid bin Assit. Vetëm Zejdi ishte medinas, ensar, ndërsa tre të tjerët ishin mekas, kurejshitë. Uthmani kërkoi prej Hafsas Kuranin e tubuar në kohën e Ebu Bekrit, që të shkruhen disa kopje prej tij dhe pasi i shkroi ia ktheu përsëri asaj. Ishte viti 24 hixhri.
Dallimi ndĂ«rmjet punĂ«s sĂ« ashtuquajtur tubimi i Kuranit nĂ« kohĂ«n e Ebu Bekrit dhe tubimi i Kuranit nĂ« kohĂ«n e Uthmanit ishte: nĂ« kohĂ«n e Ebu Bekrit tubimi kishte tĂ« bĂ«jĂ« me sjelljen e tĂ«rĂ« Kuranit nĂ« njĂ« vend dhe me shkrimin e tij tĂ« radhitur nĂ« sure e ajete, ashtu si e kemi sot nĂ« mus-haf. Si shkak ishte frika e vdekjes sĂ« shumĂ« hafizĂ«ve. NĂ« kohĂ«n e Pejgamberit numri i atyre qĂ« e dinin pĂ«rmendĂ«sh tĂ«rĂ« Kuranin ishte shumĂ« i madh, kur dihet se nĂ« vendin e quajtur “Bi’ri Meune” ranĂ« dĂ«shmorĂ« shtatĂ«dhjetĂ« hafizĂ« dhe menjĂ«herĂ« pas Pejgamberit nĂ« kohĂ«n e Ebu Bekrit nĂ« luftĂ«n e Jemames ranĂ« edhe shtatĂ«dhjetĂ« hafizĂ« tĂ« tjerĂ«, kĂ«shtu qĂ« numri i tyre shkoi mĂ« shumĂ« se 140, prandaj droja e Ebu Bekrit kishte arsyen e vet.
Në kohën e Uthmanit tubimi kishte të bëjë me shumimin e Kuranit të tubuar në kohën e Ebu Bekrit dhe me shpërndarjen e disa kopjeve të shkruara nëpër territore. Shkak ishte frika e kundërshtimit në shqiptimin e tij të drejtë.

Komentimi dhe përkthimi i kuptimeve të Kuranit

Shpjegimi ose komentimi i asaj, të cilën Allahu nëpërmjet fjalës së vet e kërkon dhe e dëshiron prej krijesave arrihet më së miri kur ndonjë pjesë e Kuranit shpjegohet me pjesën tjetër të tij, ose kur shpjegohet nga ana e vetë Pejgamberit, ose kur ndonjë pjesë e tij shpjegohet nga as-habët e Pejgamberit. Shpjegimet e mëvonshme të pabazuara në burimet e para janë shpjegime mendore, logjike dhe individuale, prandaj nuk kanë peshën e duhur.
Përkthimi i domethënieve të Kuranit është i nevojshëm, është i kërkuar, sepse nëpërmjet tij besimtarët njoftohen me udhëzimet e tij të larta.
PĂ«rkthimi i Kuranit tekstualisht nĂ« ndonjĂ« gjuhĂ« tjetĂ«r nuk Ă«shtĂ« i lejuar, sepse Ă«shtĂ« e pamundur tĂ« ruhet stili i tij i lartĂ« dhe tĂ« bartet nĂ« ndonjĂ« gjuhĂ« tjetĂ«r. Gabimet pa qĂ«llim Allahu i fal!🔝

KURANI

i madhërishëm

PĂ«rktheu kuptimet e tij nga gjuha arabe:

Prof. Hasan I. Nahi

Përgatiti për botim:

Instituti Shqiptar i Mendimit dhe i Qytetërimit Islam

KĂ«shilli botues:

Dr. Ramiz Zekaj (Kryetar), Prof. dr. Shefik Osmani,

Prof. as. dr. Arian Kadiu, Prof. dr. Hysni Myzyri,

Esat Myftari, Bedri Telegrafi, Alban Kodra

Redaktor: Prof. dr. Xhevat Lloshi

Recensentë: Dr. Ramiz Zekaj, Dr. Hajredin Hoxha

Korrektor: Remzi Zeqja

Konsulentë teologjikë: Telat Sula, Alban Kodra, Altin Plumbi

Konceptimi grafik & faqosja: Elzana Agolli

Kopertina: Studio grafike “Elif”

Botimi i parë :

© Hasan I. Nahi, 1988

Botimi i dytë :

© Nexhat H. Nahi, 2000

Botimi i tretë, i rishikuar dhe i korrigjuar :

© Instituti Shqiptar i Mendimit dhe i Qytetërimit Islam, 2006

Botimi i katërt, versioni shqip :

© Instituti Shqiptar i Mendimit dhe i Qytetërimit Islam, 2006

Rr. “Ali Demi”, Nr. 14, Kutia Postare : 2905 Tel : ++355 04 254 241 - Fax : ++355 04 340 089

e-mail : contact@aiitc.org Site : http: // www.aiitc.org

ISBN : 99943-703-8-3

FJALA E BOTUESIT

ËshtĂ« tepĂ«r e vĂ«shtirĂ« tĂ« shkruhet njĂ« ParafjalĂ« me rastin e botimit nĂ« shqip tĂ« Kuranit tĂ« shenjtĂ«, KryelibĂ«r i Zotit pĂ«r njerĂ«zit. Çdo pĂ«rsiatje, çdo meditim kĂ«rkon njĂ« ndĂ«rmjetĂ«si ngulmuese, universale tĂ« fuqive mendore njerĂ«zore pĂ«r tĂ« kuptuar mesazhin hyjnor tĂ« Allahut, si zbulesĂ«, si dashuri e pacakĂ«shme, si fjalĂ« e pĂ«rjetshme, si dĂ«lirĂ«sim i pashmangshĂ«m.
Ndërmjetësia për të shpjeguar fjalën e Zotit është jashtëzakonisht e vështirë dhe kërkon kualitete intelektuale ndër më të lartat, është një proces i pafundshëm, i gjallë i konceptualitetit, i dhuntive të epërme të mendjes për të kuptuar shpirtërisht dhe fizikisht mesazhin hyjnor, për të kapërcyer të gjitha kufizimet njerëzore, për të arritur standardet më të fundit të kulturës, shkencës e qytetërimit. Kështu, kuptimshmëria nuk ka kufij, semantikat rindërtojnë papushim vetëdijen e njeriut, të pashkëputur, të pandarë nga mesazhi hyjnor. Zot-botëzotërues.
Më në fund lexuesit dhe besimtarët shqiptarë kanë në duar shqipërimin më të plotë, më të kuptueshëm deri më sot të Kuranit, një ngjarje kjo e jashtëzakonshme në të tëra pikëpamjet. Përpjekjet për përkthimin në shqip të Kuranit janë të hershme, çka heqin një tendencë të pandalur në histori për të njohur Kuranin. Shumë shqipërues të nderuar ia kanë kushtuar jetën dhe shpirtin kësaj pune titanike me frymëzim hyjnor.
Botimi i ri i shqipërimit të Kuranit është një pronë e jashtëzakonshme para së gjithash edhe për gjuhën shqipe. Mekanizmi gjuhësor, pasuria e madhe filologjike e gjuhës sonë, në këtë rast fatlum, e ka përballuar provën, duke e pasuruar dukshëm me një nivel të ri kulturën gjuhësore të shqipes, duke e dimensionalizuar me dinjitet të vërtetë në rrafshin, tejet të vështirë dhe me përgjegjësi të madhe, të shqipërimit me energji të brendshme të koncepteve, të shprehjeve sa më të përshtatshme të shqipes moderne, letrare, në përputhje sa më të afrueshme, kuptimore me tekstin e pandryshueshëm në shekuj, me tekstin origjinal kuranor. Në këtë vështrim kemi të bëjmë me një kryevepër filologjike të klasit të parë të shqipes, gjë, që fuqizon, lehtëson, koncentron komunikimin e mesazhit të Allahut te shqiptarët si te të gjithë popujt e tjerë.
Modeste, e asnjĂ«herĂ« e vetĂ«kĂ«naqur, redaksia e kĂ«tij botimi shumĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m, mendon se kjo arritje e mundimshme, po edhe e gĂ«zueshme e kulturĂ«s shqiptare, gjithsesi e lĂ« portĂ«n hapur pĂ«r pĂ«rsosje akoma mĂ« tĂ« arrira shqipĂ«risht, gjuhĂ«sisht, nĂ« tĂ« ardhmen. PĂ«r arsye tĂ« pasurisĂ« semantike tĂ« pafundme tĂ« gjuhĂ«s arabe, tĂ« konotacioneve tĂ« shumĂ«fishta tĂ« strukturave tĂ« fjalĂ«ve, tĂ« lokucioneve, glosave, tĂ« natyrĂ«s sĂ« brendshme tĂ« arabishtes, ka qenĂ« tejet i vĂ«shtirĂ« shqipĂ«rimi, por jo i pamundur, pĂ«r t’u qartĂ«suar me fuqishmĂ«rinĂ« e shqipes mesazhi universal i Allahut.
Megjithatë nuk duhet harruar as kultura e saktë dhe e lartë shpjegimore, kaq e domosdoshme për tekstin hyjnor, larg të tëra deformimeve të dëmshme.
Kurani – Libri i ShenjtĂ« i zbriti profetit tĂ« fundit, hazretit Muhamed, me qĂ«llimin e epĂ«rm pĂ«r t’ia kumtuar tĂ«rĂ« njerĂ«zve pa pĂ«rjashtim. Kurani Ă«shtĂ« shpallur jo nĂ« formĂ«n e njĂ« akti momental, por nĂ« formĂ« tĂ« njĂ« procesi unikal, tĂ« pashembullt qĂ« ka zgjatur 23 vjet, nga viti 609-632 tĂ« formĂ«simit burimor tĂ« pazĂ«vendĂ«sueshĂ«m tĂ« fesĂ« islame, si fe e madhe botĂ«rore. Sipas Kuranit, Allahu Ă«shtĂ« Zot i vetĂ«m, i gjithĂ«fuqishĂ«m, absolut, i mirĂ« dhe i drejtĂ«, i mĂ«shirshĂ«m dhe mirĂ«bĂ«rĂ«s, qĂ« e ka krijuar gjithĂ«sinĂ« dhe njeriun e ka pajisur me mendje pĂ«r tĂ« dalluar tĂ« vĂ«rtetĂ«n nga gĂ«njeshtra, tĂ« mirĂ«n nga e keqja, tĂ« drejtĂ«n nga e padrejta, autentiken nga e rrema.
Kurani pĂ«rbĂ«het nga 114 sure, ose kaptina, tĂ« cilat kanĂ« gjatĂ«si tĂ« ndryshme, surja mĂ« e shkurtĂ«r ka tre ajete/vargje, kurse surja mĂ« e gjatĂ« ka 286 ajete, secila sure e Kuranit e ka emrin e saj. Surja me tĂ« cilĂ«n nis Kurani quhet Fatiha, e cila Ă«shtĂ« surja qĂ« mĂ« sĂ« shumti lexohet dhe “kĂ«ndohet”, surja qĂ« pĂ«rfundon Kurani quhet Nas.
Studiuesit e Kuranit i quajnë 90 sure të Mekës (që Allahu ia zbuloi Profetit kur ishte në Mekë) dhe 24 sure të Medinës (për arsye të vijimësisë së Shpalljes Hyjnore në Medinë). Por ato janë pjesë përbërëse e një tërësie të vetëmjaftueshme dhe unikale, në një prozë poetike të një shprehjeje të lartë dhe të paarritshme artistike. Vetëm kështu mund të perceptohej dhe mishërohej Fjala e Allahut. Kështu, Kurani u drejtohet të gjithëve, pa kufizim, si besimtarit të thjeshtë, ashtu edhe dijetarit erudit, të tëra nivelet kuptimore konvergohen dhe shkrihen në një.
Kurani u drejtohet nĂ« thelb, pĂ«r shkak tĂ« frymĂ«s dhe porosive hyjnore tĂ«rĂ« popujve, kulturave, qytetĂ«rimeve, Ă«shtĂ« shprehĂ«s, qĂ« pĂ«rmbledh frymĂ«n e tĂ« gjitha feve monoteiste pĂ«r arsye tĂ« njĂ«shmĂ«risĂ« sĂ« patjetĂ«rsueshme tĂ« Allahut tĂ« Madh dhe tĂ« profetĂ«ve pararendĂ«s deri te profeti Muhamed (a.s.). Ky dimension gjeografik dhe kohor, sa hyjnor aq edhe njerĂ«zor i Kuranit, vjen nĂ« gjuhĂ«n shqipe pĂ«r t’u bĂ«rĂ« pronĂ« e çdo lexuesi tĂ« etur pĂ«r tĂ« kuptuar dhe ndier FjalĂ«n e Zotit.

PËRKTHIMI I KURANIT

ËshtĂ« detyrĂ« e dijetarĂ«ve fetarĂ« pĂ«r ta pĂ«rkthyer Kuranin nĂ« gjuhĂ«n e popullit tĂ« vet. PĂ«rkthimi i Kuranit bĂ«het nĂ« dy mĂ«nyra: pĂ«rkthimi me komente dhe pĂ«rkthimi tekstual.
NĂ« vitin 1932, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« njĂ« polemikĂ« e madhe nĂ« Egjipt, lidhur me pĂ«rkthimin e Kuranit tekstualisht. Disa dijetarĂ« thoshin se nuk Ă«shtĂ« e lejueshme qĂ« Kurani tĂ« pĂ«rkthehet tekstualisht, kurse pĂ«rkthimi me komente Ă«shtĂ« i detyrueshĂ«m pĂ«r teologĂ«t. PĂ«r pĂ«rkthimin tekstual ka pasur mendime tĂ« ndryshme: disa kanĂ« thĂ«nĂ« se bĂ«n tĂ« pĂ«rkthehet dhe tĂ« pĂ«rdoret nĂ« tĂ« gjitha mĂ«nyrat, pĂ«r ata njerĂ«z qĂ« nuk dinĂ« ta lexojnĂ« teksin arabisht, kurse disa tĂ« tjerĂ« kanĂ« thĂ«nĂ« se pĂ«rkthimi tekstual shĂ«rben vetĂ«m pĂ«r tĂ« fituar dituri tĂ« pĂ«rciptĂ«. ShumĂ« dijetarĂ« janĂ« tĂ«rhequr prej pĂ«rkthimit, sepse janĂ« frikĂ«suar se ajo Ă«shtĂ« njĂ« detyrĂ« e rĂ«ndĂ« dhe e madhe dhe se nuk do tĂ« mund ta kryejnĂ« si duhet. Disa prej tyre janĂ« mbĂ«shtetur nĂ« Suren 65, vargu 7, i cili thotĂ«: “Allahu nuk e ngarkon askĂ«nd mbi sa i ka dhĂ«nĂ«â€. Andaj, kĂ«shtu kanĂ« vepruar dhe e kanĂ« pĂ«rkthyer Kuranin tekstualisht. MeqenĂ«se pĂ«rkthimi i Kuranit Ă«shtĂ« njĂ« punĂ« e madhe dhe e dobishme, shumĂ« dijetarĂ« tĂ« botĂ«s i janĂ« pĂ«rveshur pĂ«rkthimit tĂ« tij, pa dallim feje. NĂ« EvropĂ«, Kurani Ă«shtĂ« pĂ«rkthyer nĂ« gjuhĂ«n latine qysh nĂ« vitin 1141; nĂ« gjuhĂ«n italiane nĂ« vitin 1513; mĂ« 1616 nĂ« gjuhĂ«n gjermane; nĂ« gjuhĂ«n frĂ«nge mĂ« 1648, etj. Prej atĂ«herĂ« e deri mĂ« sot, Kurani Ă«shtĂ« pĂ«rkthyer nĂ« shumĂ« e shumĂ« gjuhĂ« tĂ« botĂ«s. Madje, nĂ« disa gjuhĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rkthyer shumĂ« herĂ«, si pĂ«r shembull: nĂ« gjuhĂ«n turke mĂ« se 100 herĂ«; nĂ« atĂ« angleze mĂ« se 60 herĂ«; nĂ« gjuhĂ«n serbokroate Ă«shtĂ« pĂ«rkthyer 4 herĂ«. Pastaj, edhe nĂ« gjuhĂ«n gjermane e nĂ« gjuhĂ« tĂ« tjera Ă«shtĂ« pĂ«rkthyer shumĂ« herĂ«. Kjo dĂ«shmon se Kurani Ă«shtĂ« LibĂ«r i LartĂ« dhe se i Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« rĂ«ndĂ«si e madhe nĂ« tĂ«rĂ« botĂ«n.

PĂ«rkthyesi

KRONOLOGJIA E TEKSTIT TË SHKRUAR

610
● Profecia e Muhamedit fillon.
● Shpallja e parĂ« nĂ« shpellĂ«n e HirĂą-s.
● PĂ«rcjellja me gojĂ«. Transkriptimi i shkruar do tĂ« jetĂ« i mĂ«vonshĂ«m.

610-632
● Muhamedi Ă«shtĂ« nĂ« MekĂ«, mĂ« pas nĂ« MedinĂ«.
● Shpallja, vazhdon nĂ« raste tĂ« ndryshme.
● PĂ«rcjellje gojore pas memorizimit tĂ« tij nga shumĂ« ShokĂ«.
● Shkrimi Shpalljes nga ShokĂ«t (sahĂąba) e Profetit (a.s.), nĂ«n mbikĂ«qyrjen e drejtpĂ«rdrejtĂ« tĂ« tij.

10H (632)
● Vdekja e Profetit (a.s.).
● Shpallja e fundit pak kohĂ« pĂ«rpara kĂ«saj ngjarjeje (sipas disa versioneve)
● E gjithĂ« Shpallja Ă«shtĂ« memorizuar njĂ«kohĂ«sisht nga ShokĂ«t e Profetit (a.s.) dhe Ă«shtĂ« ruajtur nĂ« disa materiale tĂ« ndryshme.

10-12H (632-634)
● Kalifati i Ebu BekĂ«r Siddikut.
● GjatĂ« dy viteve pas vdekjes sĂ« Profetit, Shpallja e plotĂ« Ă«shtĂ« kopjuar nĂ« fleta (Suhuf).

11H (633)
● GjatĂ« betejĂ«s sĂ« JemĂąmas, shumĂ« ShokĂ« tĂ« Profetit
që kishin mësuar përmendësh Kuranin u vranë.
● Ebu Bekri i kĂ«rkon Zejd ibn ThĂąbitit qĂ« tĂ« pĂ«rgatisĂ« njĂ« kopje tĂ« vetme tĂ« tĂ«rĂ«sisĂ« sĂ« shpalljeve.
● Zejd ibn ThĂąbiti mbledh gjithĂ« Shpalljen nĂ« njĂ« vĂ«llim me fletĂ« tĂ« mbledhura, duke u nisur nga burimet gojore dhe ato tĂ« shkruara pĂ«r çdo varg kuranor.
● VĂ«llimi me fletĂ« u ruajt nga Ebu Bekri.

13-23H (634-644)
● Kalifati i Omer ibn Hattñbit.
● FletĂ«t u ruajtĂ«n nga Omeri.

24-35H (644-656)
● Kalifati i Othman ibn Affanit.
● FletĂ«t u ruajtĂ«n nga Hafsaja, vejusha e Profetit dhe vajza e Omerit.

30H (651)
● FushatĂ« nĂ« Armeni dhe Azerbajxhan.
● Midis myslimanĂ«ve, shfaqen dallime tĂ« ndryshme nĂ« interpretimin e Kuranit.
● Othmani i kĂ«rkon Zejdit dhe sahĂąb-Ă«ve tĂ« tjerĂ« qĂ« tĂ« pĂ«rgatitin kopje nga VĂ«llimi i ruajtur nĂ« fletĂ« qĂ« kishte Hafsaja. QĂ« atĂ«herĂ«, shumĂ« kopje tĂ« Shpalljes Hyjnore janĂ« tĂ« gatshme nĂ« vende tĂ« ndryshme myslimane dhe zĂ«vendĂ«sojnĂ« ekzemplarĂ«t e tjerĂ« nĂ« qarkullim.
● VĂ«llimi me fletĂ« i kthehet HafsasĂ«.
● Othmani ruan njĂ« kopje tĂ« Librit (mus’haf).

HISTORIA E KURANIT

SHPALLJA HYJNORE

1 - Termi Kur’ñn

Kurani është Fjala e Zotit e transmetuar Profetit të fundit Muhamed (a.s.), me ndërmjetësinë e engjëllit Xhebrail (Gabriel) me kuptim dhe me fjalë të përcaktuara mirë. Kjo Fjalë na është transmetuar nga persona të shumtë, qoftë gojarisht, qoftë dhe me shkrim (teuùtur), çka e bën atë (Kuranin) autentik në mënyrë të padiskutueshme. Në këtë kuptim, Kurani konsiderohet fare i paimitueshëm, unik dhe i mbrojtur prej tjetërsimeve nga vetë Zoti.
Fjala arabe Kur’ñn rrjedh nga rrĂ«nja verbale kara’a, dhe ka kuptimin lexim ose recitim. Ashtu si Ă«shtĂ« pĂ«rdorur nĂ« Kuran, ky term i referohet Shpalljes Hyjnore nĂ« kuptimin e gjerĂ« tĂ« fjalĂ«s dhe nuk i ngushtohet aspak kuptimi nĂ« nocionin e shkruar dhe as nĂ« Librin, ashtu si e njohim ne sot.
Shpallja Hyjnore qĂ« i Ă«shtĂ« transmetuar Profetit Muhamed (a.s.) Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar nĂ« Kuran, sa me anĂ« tĂ« termit Kur’ñn (recitim), aq dhe me anĂ« termash tĂ« tjera, tĂ« cilat janĂ«: FurkĂĄn (dallues) (25/1); TenzĂ­l (zbritje nga lart) (26/192); Dhikr (pĂ«rmendje me emĂ«r, kĂ«shillĂ«, kumt) (15/9); KitĂąb (libĂ«r) (21/10); dhe akoma, NĂ»r (dritĂ«); HudĂą (udhĂ«rrĂ«fyes), Rahmah (mĂ«shirĂ«), BeshĂźr (njoftues, paralajmĂ«rues) etj. S’do mend se secili nga kĂ«ta terma pasqyron njĂ«rin nga aspektet e fjalĂ«s sĂ« shpallur tĂ« Zotit.
Fjala El Kur’án Ă«shtĂ« shpallja qĂ« i Ă«shtĂ« zbritur Profetit Muhamed (a.s.) dhe vetĂ«m atij, ndĂ«rsa shpalljet qĂ« u janĂ« dĂ«rguar profetĂ«ve tĂ« tjerĂ« mbajnĂ« emra tĂ« tjerĂ«, si suhuf (rulat prej pergameni dĂ«rguar profetit Ibrahim), ZebĂ»r (Psalmet e profetit Daut), TeurĂĄt (Libri i shenjtĂ« i dĂ«rguar profetit Musa), si dhe InxhĂźl (Ungjilli i dĂ«rguar profetit Isa).

2 - MĂ«nyrat e shpalljeve

Quhet i dërguar apo profet (resûl apo nebij) çdo njeri nëpërmjet të cilit, Zoti komunikon mesazhin e Tij. Profetët e marrin shpalljen e Zotit përmes frymëzimit dhe pastaj ua komunikojnë atë njerëzve:

“Ne tĂ« frymĂ«zuam ty (o Muhamed) me shpallje, ashtu siç frymĂ«zuam me shpallje Nuhun dhe profetĂ«t pas tij; siç frymĂ«zuam me shpallje edhe Ibrahimin, Ismailin, Is’hakun, Jakubin dhe bijtĂ« e tij, Isain, Ejupin, Junusin, Harunin, Sulejmanin dhe Dautin, tĂ« cilit i dhamĂ« Zeburin. PĂ«r disa tĂ« dĂ«rguar tĂ« kemi treguar mĂ« parĂ« dhe pĂ«r disa tĂ« tjerĂ« nuk tĂ« kemi treguar ty. Allahu, me siguri, i ka folur Musait drejtpĂ«rdrejtĂ«. (KĂ«ta janĂ«) tĂ« dĂ«rguar qĂ« kanĂ« sjellĂ« lajme tĂ« mira e kanĂ« paralajmĂ«ruar, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« njerĂ«zit tĂ« mos kenĂ« ndonjĂ« justifikim ndaj Allahut, pas ardhjes sĂ« tĂ« dĂ«rguarve” (4/163-165)

Termat me shkronja tĂ« zeza (vargu 163) rrjedhin nga rrĂ«nja arabe uahj. Fjala uahj, nga e cila rrjedh fjala Uahjun, paraqitet nĂ« vende tĂ« shumta tĂ« Kuranit dhe Ă«shtĂ« pĂ«rkthimi i fjalĂ«s frymĂ«zim qĂ« do tĂ« thotĂ«: drejton ose udhĂ«heq dikĂ«. Uahj, nĂ« kuptimin e “zbulimit hyjnor” Ă«shtĂ« rruga me tĂ« cilĂ«n Zoti udhĂ«heq krijesat e Veta apo dhe profetĂ«t qĂ« e marrin fjalĂ«n hyjnore nĂ« saje tĂ« njĂ«rĂ«s nga mĂ«nyrat qĂ« pĂ«rmenden nĂ« vargun kuranor qĂ« vijon:

“AsnjĂ« njeriu nuk i Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« t’i flasĂ« Allahu, pĂ«rveçse me anĂ« tĂ« FrymĂ«zimit ose pas perdes, ose me anĂ«n e njĂ« Kumtuesi (EngjĂ«lli) tĂ« dĂ«rguar me lejen e Tij, pĂ«r tĂ« shpallur vullnetin e Tij” (42/51).

Kështu, mënyrat e shpalljes janë:
1. Frymëzimi me anë të ëndrrave. Ky është rasti i Ibrahimit që nëpërmjet ëndrrës mori nga Zoti urdhërin për të sakrifikuar të birin e tij.

“Kur fĂ«mija u rrit aq sa ta ndihmonte nĂ« punĂ«, Ibrahimi i tha: “O djali im, kam parĂ« Ă«ndĂ«rr se duhet tĂ« tĂ« flijoj. ÇfarĂ« mendon ti?” – i biri i tha: “O ati im, vepro ashtu siç je urdhĂ«ruar! DashtĂ« Allahu, unĂ« do tĂ« jem i durueshĂ«m!”. (37/102)”

2. Fjalët që vijnë nga një objekt ose nga një energji (zjarr, dritë) prapa së cilës Zoti fshihet: Ky është rasti i zjarrit, prapa të cilit i është fshehur Musait:

“Kur shkoi te zjarri, njĂ« zĂ« e thirri: “Bekuar qoftĂ« kush Ă«shtĂ« te zjarri dhe tĂ« gjithĂ« (engjĂ«jt) rreth tij! QoftĂ« lavdĂ«ruar Allahu, Zoti i botĂ«ve!” (27/8)”

3. Fjalët e dërguara me anë të një dërguari të Zotit: Ky është rasti i shpalljes që iu bë Profetit Muhamed (a.s.) me ndërmjetësinë e engjëllit Xhebrail (Gabriel).

“Thuaju: “Kush Ă«shtĂ« armik i Xhebrailit (ta dijĂ« se) ai e ka zbritur Kuranin nĂ« zemrĂ«n tĂ«nde me lejen e Allahut pĂ«r tĂ« vĂ«rtetuar librat e shenjtĂ« tĂ« mĂ«parshĂ«m dhe si udhĂ«rrĂ«fyes e sihariq pĂ«r besimtarĂ«t”. (2/97)”

3 -Shpallja e parë e Kuranit

Shpallja e Kuranit ka zĂ«nĂ« fill aty rreth vitit 610, gjatĂ« sĂ« njĂ«zet e shtatĂ«s natĂ« tĂ« muajit Ramazan, e cila prej disave konsiderohet si Nata e caktimit tĂ« Fatit, Lejlet ul KadĂ«r (97/1-5). NĂ« atĂ« kohĂ« Muhamedi (a.s.) ishte dyzet vjeç. Atij i pĂ«lqenin tĂ«rheqjet nĂ« vetmi nĂ« shpellĂ«n e HirasĂ«, mbi njĂ« mal tĂ« vendosur nĂ« afĂ«rsi tĂ« MekĂ«s. PikĂ«risht nĂ« kĂ«tĂ« shpellĂ« iu paraqit atij Xhebraili pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«. Shpallja e parĂ« qĂ« ka marrĂ« Muhamedi (a.s.) atĂ« natĂ«, tetĂ« vargjet e sures 96, Sures El-‘Alek, apo tĂ« pesĂ« vargjet e parĂ«, sipas disa versioneve tĂ« tjera.

“Lexo me emrin e Zotit tĂ«nd, i Cili krijoi (gjithçka), e krijoi njeriun nga njĂ« droçkĂ« gjaku! Lexo! Zoti yt Ă«shtĂ« Bujari mĂ« i madh, i Cili, me anĂ« tĂ« penĂ«s ia mĂ«soi, ia mĂ«soi njeriut ato qĂ« nuk i dinte”. (96/1-5)

Dhe katërmbëdhjetë vargje të tjerë të kësaj Sureje janë shpallur më vonë në raste të tjera.
Pas marrjes së mesazhit të parë, shpallja u ndërpre për një farë kohe. Xhabir Ibn Abdullah el Ensari na tregon rreth kësaj ndërprerjeje të shpalljes në transmetimin e shënuar nga Buhariu:

“NdĂ«rsa ecja, dĂ«gjova menjĂ«herĂ« njĂ« zĂ« qĂ« vinte nga qielli! Ngrita kokĂ«n dhe pashĂ« tĂ« njĂ«jtin engjĂ«ll qĂ« mĂ« kishte bĂ«rĂ« vizitĂ« nĂ« shpellĂ«n Hira tĂ« ulur nĂ« njĂ« karrige ndĂ«rmjet qiellit dhe tokĂ«s. U tremba nga ai dhe u ktheva nĂ« shtĂ«pi, duke i thĂ«nĂ« Hatixhes: “MbulomĂ« me pallton tĂ«nde!” Ai mĂ« tha: “O ti, i mbuluar (o Muhamed)! Çohu dhe lajmĂ«ro! Zotin tĂ«nd madhĂ«roje, petkat tuaja pastroji dhe largoju tĂ« kĂ«qijave” (dhe idhujve)! (74/1-5)”

Pastaj shpallja erdhi në mënyrë më të rregullt, po gjithmonë më e fortë se shpalljet e tjera të periudhës së parë.
Pjesa mĂ« e madhe e komentuesve tĂ« Kuranit pohon se surja El-Muzzemmil ka qenĂ« shpallja qĂ« vijon. TĂ« tjerĂ«t mendojnĂ« se shpallja vijuese ka qenĂ« surja El-FĂątiha (shih Xhelalud-din es-Sujuti: “El ItkĂąn”, 1/24). NdĂ«r shpalljet e tjera tĂ« periudhĂ«s sĂ« parĂ«, d.m.th. pĂ«r ato qĂ« Profeti kumtoi nĂ« MekĂ«, figurojnĂ« suret 74, 111, 81, 87, 92, 89 etj. MĂ« vonĂ« shpallja ka vazhduar duke folur pĂ«r Xhenetin dhe Xhehenemin dhe, kur njerĂ«zit patĂ«n pĂ«rqafuar Islamin, shpallja u pĂ«rket posaçërisht çështjeve tĂ« hallallit dhe haramit (Sujuti, po aty).

4 - Shpallja e Fundit

Komentues të shumtë janë të një mendjeje sa i përket vargut 281 të sures El Bekare që ta deklarojnë këtë si shpallje të fundit.

“Dhe ruajuni asaj Dite, qĂ« do tĂ« ktheheni tek Allahu, nĂ« tĂ« cilĂ«n, çdokujt do t’i jepet ajo qĂ« ka fituar, pa pĂ«suar as mĂ« tĂ« voglĂ«n padrejtĂ«si. (2/281)”

Disa dijetarë mendojnë se vargu i fundit i shpallur është vargu 282 ose 278 i së njëjtës sure. Madje dikush ka thënë se këta tre vargje janë shpallur në të njëjtin rast. Profeti mbaroi së bëri dritë njerëzisë vetëm disa net para shpalljes së fundit.
Dhe së fundi, disa dijetarë kanë pohuar se vargu 3 i sures 5, el Maide është shpallja e fundit.

“Sot jua pĂ«rsosa fenĂ« tuaj, e plotĂ«sova dhuntinĂ« Time ndaj jush dhe zgjodha qĂ« Islami tĂ« jetĂ« feja juaj”. (5/3)

Shumë dijetarë islamë, (bazuar mbi një hadith të Omar Ibn al Khattab-it) e kontestojnë këtë pohim sepse, sipas tyre, ai ka qenë shpallur gjatë haxhillëkut të fundit të Profetit (a.s.). Sujutiu e shpjegon kuptimin e këtij vargu duke thënë se, pas shpalljes së këtij vargu të fundit (5/3) përsa i përket hallallit dhe haramit apo dhe gjykimeve të ndryshme që janë dhënë, nuk janë shpallur më të tilla. Marrë në këtë kuptim, ky përbën plotësimin e fesë.

5 - Një shpallje progresive

Në këtë mënyrë shpallja ka zbritur mbi Profetin Muhamed (a.s.), gjatë gjithë jetës së tij, qoftë në Mekë apo dhe në Medinë, gjatë një periudhe përafërsisht prej njëzet e tre vjetësh deri pak para vdekjes së tij, në 10 H/632.
Kurani pra, ka zbritur nĂ« etapa tĂ« ndryshme dhe jo menjĂ«herĂ«. ShumĂ« arsye flasin nĂ« favor tĂ« kĂ«saj dukurie; ishte fjala pĂ«r tĂ« pĂ«rforcuar vazhdimisht zemrĂ«n e Profetit (a.s.), kryesisht nĂ« rastet kur ai ndiente nevojĂ«n qĂ« tĂ« drejtohej, duke patur parasysh faktin se shpallja ishte njĂ« provĂ« e vĂ«shtirĂ« pĂ«r tĂ«. KĂ«tu ishte fjala gjithashtu pĂ«r t’i shprehur progresivisht parimet, orientimet dhe kufijtĂ« qĂ« Zoti u lejonte njerĂ«zve, si dhe pĂ«r tĂ« lehtĂ«suar kuptimin e tyre, zbatimin si dhe tĂ« mĂ«suarit pĂ«rmendĂ«sh tĂ« kĂ«saj revelate.

6 - PĂ«rmbledhja dhe radhitja e Kuranit

Shpallja e vazhdueshme e Kuranit na është përcjellë neve me ndërmjetësinë e shumë personave dhe personaliteteve të shumta, qoftë gojarisht, qoftë dhe me shkrim.
Mbajtja përmendësh dhe transmetimi gojor i kësaj shpalljeje mbështetet mbi faktin e mësimit të saj njerëzish të asaj kohe. Profeti (a.s.) ka qenë vetë i pari që e ka mësuar përmendësh shpalljen sapo kjo i ka qenë komunikuar nga Xhebraili:

“Mos nxito (o Muhamed) nĂ« tĂ« lexuarit e Kuranit me gjuhĂ«n tĂ«nde! Ne e kemi pĂ«r detyrĂ« t’i tubojmĂ« pjesĂ«t e Tij (nĂ« gjoksin tĂ«nd) e ta lexojmĂ« atĂ«. Dhe, kur ta lexojmĂ« atĂ«, ti pĂ«rcille leximin e tij! Pastaj, e kemi ne pĂ«r detyrĂ« ta shpjegojmĂ«.” (75/16-19)

Pastaj Profeti e recitoi shpalljen dhe u kĂ«rkoi gjithashtu tĂ«rĂ« ShokĂ«ve qĂ« edhe ata ta mĂ«sonin pĂ«rmendĂ«sh. ËshtĂ« rasti i Abdullah bin Mesudit i cili Ă«shtĂ« i pari person qĂ« e ka recituar publikisht Kuranin nĂ« MekĂ«, ndĂ«rsa edhe nĂ« çastet e para tĂ« komunitetit mysliman, tradita e recitimit pĂ«rmendĂ«sh e shpalljes bĂ«hej nga ana e ShokĂ«ve tĂ« Profetit (a.s.):

“I pari njeri qĂ« e ka recituar Kuranin pĂ«rmendĂ«sh nĂ« MekĂ«, pas Profetit (a.s.) ka qenĂ« Abdullah Ibn Mesudi. ShokĂ«t e Profetit (a.s.) kishin ardhur tĂ« gjithĂ« sĂ« bashku dhe kishin thĂ«nĂ« se kurejshĂ«t nuk kishin dĂ«gjuar kurrĂ« qĂ« Kurani tĂ« recitohej hapur. Dhe, kur ai (Abdullah Ibn Mesudi) arriti tek Mekami (gjurma e Ibrahimit), recitoi: “Me emrin e Allahut, tĂ« GjithĂ«mĂ«shir-shmit, MĂ«shirĂ«plotit” duke e ngritur zĂ«rin. “I GjithĂ«mĂ«shirshmi ua ka mĂ«suar Kuranin (robĂ«rve tĂ« Tij)” (55/1-2). Ata u ngritĂ«n dhe filluan ta godisnin nĂ« fytyrĂ«. “MegjithatĂ«, ai vazhdoi recitimin e tij pĂ«r aq kohĂ« sa Zoti ia lejoi.” - (Ibn HishĂąm, SĂźret-un nebĂź)”

Na është transmetuar gjithashtu se Ebu Bekri e recitonte Kuranin publikisht përpara shtëpisë së tij, në Mekë (Ibn Hishùm, po aty).
Shumë hadithe bëjnë fjalë për masat që ka marrë Profeti (a.s.) për të siguruar ruajtjen e Shpalljes në kujtesën e Shokëve të tij. Hadithi që vijon ka mundësi që të jetë inkurajimi më elokuent i këtij kujdesi. Transmetuar nga Othmùn bin Affani, Profeti (a.s.) ka thënë:

“MĂ« tĂ« mirĂ«t nga ju (myslimanĂ«t) janĂ« ata qĂ« e mĂ«sojnĂ« Kuranin pĂ«rmendĂ«sh dhe ua mĂ«sojnĂ« atĂ« dhe tĂ« tjerĂ«ve.” - (El-Buhari, VI Nr.546)

Duke qenë se recitimi përmendësh i Kuranit ishte kërkesë për faljet e përditshme, Shokët e Profetit i dëgjonin shpesh këto pasazhe të Shpalljes dhe kështu, duke i patur të mësuara përmendësh, i recitonin ato gjatë faljeve. Profeti e dëgjonte dhe ai Kuranin e recituar nga Shokët e vet. Abdullah Ibi Mesudi tregon se Profeti kishte shkuar për vizitë tek ai dhe i kishte thënë:

“Recito pjesĂ« nga Kurani pĂ«r mua!” UnĂ« e pyeta: Si mund tĂ« ta lexoj ty, ndĂ«rkohĂ« qĂ« ty tĂ« Ă«shtĂ« shpallur?! Dhe ai tha: “MĂ« pĂ«lqen ta dĂ«gjoj kĂ«tĂ« tĂ« recituar nga tjetĂ«rkush” dhe unĂ« i recitova atĂ«here Suren en-Nisa’ derisa mbĂ«rrita te vargu “Si do tĂ« bĂ«het kur prej çdo populli tĂ« sjellin dĂ«shmitarĂ« dhe tĂ« tĂ« sjellin ty (o Muhamed!) pĂ«r dĂ«shmitar mbi tĂ« gjithĂ« ata?!” (4/41). Pastaj, ai mĂ« ndali dhe lotĂ«t kullonin çurg nga sytĂ« e tij. - (El-Buhari, VI, Nr. 106)

Profeti (a.s.) i dĂ«rgonte ShokĂ«t e tij nĂ« bashkĂ«sitĂ« e tjera me qĂ«llim qĂ« t’u mĂ«sonte atyre Islamin dhe Kuranin. Madje, njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ« ai e ka bĂ«rĂ« edhe para mĂ«rgimit nĂ« MedinĂ«:

“NĂ« kohĂ«n kur kĂ«ta njerĂ«z (tĂ« paktit tĂ« parĂ« tĂ« AkabasĂ«) shkuan nĂ« MedinĂ«, i DĂ«rguari u çoi atyre Mus’ab bin ‘Umejrin qĂ« t’i shoqĂ«ronte 
. Ai e ngarkoi atĂ« qĂ« t’u recitonte Kuranin, t’u mĂ«sonte Islamin dhe t’i udhĂ«zonte nĂ« lidhje me fenĂ«. NĂ« MedinĂ«, Mus’abi quhej “Lexuesi”. - (Ibn HishĂąm, po aty)”

Kështu që dhe Muadh ibn Xhebel qe dërguar në Jemen për të udhëzuar popullin e tij.

7 - Shokët e Profetit, mbajtësit përmendësh të Kuranit

Sujuti numëron më shumë se njëzet persona që e kanë mësuar përmendësh Shpalljen që në të gjallë të Profetit (a.s.), ndërmjet të cilëve: Ebu Bekër Sidiku, Aishja, Omer bin Hattabi, Hafsaja, Othman bin Affan, Ali bin Ebi Talibi, Abdullah bin Mesud, Ummu Selema, Ebu Hureira, Abdullah bin Abbasi, Abdullah bin Amër bin el-Asi etj.
Sipas Katadës, një hadith tjetër na informon se Shokët e Profetit (a.s.) e kishin mësuar Kuranin përmendësh dhe e kishin rishikuar tërësisht së bashku me të para se ai të vdiste.

“E kam pyetur Enes bin Malikun: “Kush e ka pĂ«rmbledhur Kuranin nĂ« kohĂ«n e Profetit (a.s.)?” Dhe ai m’u pĂ«rgjgj: “KatĂ«r vetĂ«, tĂ« cilĂ«t ishin qĂ« tĂ« gjithĂ« ensarĂ«: Ubej bin Ka’bi, Mu’adh bin Xhebeli, Zejd bin Thabiti dhe Ebu Zejdi.” - (El-BuhĂąri)”

Një numër i madh tregimesh historike përkujtojnë vdekjen e disa Shokëve të Profetit (a.s.), që u shquan për mësimin përmendësh pjesor apo tërësor të Kuranit. Kjo provon që të mësuarit përmendësh të Shpalljes ka qenë gjerësisht i praktikuar gjatë kohërave të para të Islamit, në të gjallë të Profetit (a.s.) e aq më tepër pas vdekjes së tij. Dhe kjo traditë ka vazhduar nëpërmjet Shokëve të tij dhe pastaj dhe nga brezat vijues me një besnikëri të paluhatur kurrë deri në ditët tona.

8 - Përmbledhja e shkruar në kohën e Profetit (a.s.)

Nga ana tjetĂ«r mund tĂ« themi se Kurani gjithashtu ka qenĂ« i transkriptuar qĂ« nĂ« kohĂ«n e Profetit (a.s.). Gjithçka tregon se Profeti Muhamed nuk dinte as tĂ« lexonte dhe as tĂ« shkruante. KĂ«shtu, dijetarĂ«t janĂ« tĂ« gjithĂ« tĂ« njĂ« mendjeje pĂ«r tĂ« deklaruar qĂ« ai nuk ka marrĂ« pjesĂ« fare nĂ« redaktimin e Shpalljes. Ndaj dhe Kurani vetĂ« e quan Muhamedin “Profeti qĂ« nuk shkruan dhe nuk lexon”:

“
 dhe atyre qĂ« ndjekin tĂ« DĂ«rguarin TonĂ«, Profetin qĂ« nuk di shkrim e lexim
” (7/157).

“Para atij (Kuranit), ti (Muhamed) nuk kishe lexuar kurrfarĂ« libri e as qĂ« kishe shkruar gjĂ« me dorĂ«n tĂ«nde; pĂ«rndryshe, ndjekĂ«sit e sĂ« pavĂ«rtetĂ«s do tĂ« dyshonin.” (29/48).

Kur zbriste Shpallja Hyjnore, Profeti (a.s.) kishte zakon tĂ« thĂ«rriste njĂ« shkrues dhe t’ia diktonte atĂ«. NĂ« MedinĂ«, ai kishte disa shkrues nĂ« shĂ«rbim tĂ« tij, ndĂ«r tĂ« cilĂ«t ka qenĂ« Zejd bin Thabiti, i cili do tĂ« punonte pĂ«r grumbullimin e Kuranit kohĂ« mĂ« vonĂ«. Shpesh Profeti(a.s.) urdhĂ«ronte:

“MĂ« thĂ«rrisni Zejdin! Thuajini atij tĂ« sjellĂ« dĂ«rrasĂ«n dhe poçen e bojĂ«s!” Pastaj i thoshte atij: “Shkruaj!” - (El-BuhĂąri)

MegjithĂ«se vetĂ« analfabet, Profeti (a.s.) i inkurajonte myslimanĂ«t qĂ« tĂ« shkruanin. Nga ana tjetĂ«r, nĂ« lidhje me kĂ«tĂ« fakt tregojnĂ« se nĂ« kohĂ« lufte, robĂ«rit kurejshi mund ta fitonin lirimin e tyre me kusht qĂ« t’u mĂ«sonin myslimanĂ«ve shkrim dhe lexim.
NĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«, shkrimi nuk ishte aq i pĂ«rhapur nĂ« Arabi. MegjithatĂ«, disa persona ishin tĂ« njohur sepse dinin tĂ« shkruanin. Tregohet shembulli i Varaka ibn Naufalit, kushĂ«ririt tĂ« Hatixhes, i cili kishte zakon t’i shkruante ungjijtĂ« nĂ« arabisht (El-BuhĂąri).
NjĂ« tregim tjetĂ«r na thotĂ« se, kur njerĂ«zia kishte ardhur nĂ« MedinĂ« pĂ«r tĂ« mĂ«suar Islamin, ata morĂ«n kopje tĂ« kapitujve tĂ« Kuranit me qĂ«llim qĂ« t’i lexonin dhe t’i mĂ«sonin pĂ«rmendĂ«sh (Hamidullah M. Schifa, Hammam B. Munabih). Nga ana tjetĂ«r, materiali me tĂ« cilin u shkruajt Shpallja, u ruajt nĂ« shtĂ«pinĂ« e Profetit (s.a.) (Sujuti, El ItkĂąn).

9 - Rregulli i vendosur nga Profeti (a.s.)

Profeti (a.s.) kishte kujdes të madh në caktimin e rendit të vargjeve, kur ata transkriptoheshin. Transmetohet se Zejd bin Thabiti ka thënë:

“Ne e pĂ«rpilonim Kuranin nĂ« praninĂ« e Profetit (a.s.) dhe duke u nisur nga fragmente tĂ« vogla.” - (Sujuti, po aty)

Othman bin Affan na ka përcjellë faktin se gjatë ditëve të fundit, kur Profetit (a.s.) i zbriste ndonjë Shpallje, ai thërriste njërin nga ata që zakonisht i transkriptonte ato për të, dhe i thoshte:

“Vendose kĂ«tĂ« varg nĂ« atĂ« sure nĂ« tĂ« cilĂ«n kjo e kjo Ă«shtĂ« pĂ«rmendur.” - (A.Jeffry, Materiale pĂ«r HistorinĂ« e Kuranit)

KĂ«shtu, jo vetĂ«m qĂ« Shpallja u transkriptua gjatĂ« viteve tĂ« jetĂ«s sĂ« Profetit (a.s), por madje dhe ai vetĂ« kishte dhĂ«nĂ« udhĂ«zime pĂ«r rregullimin e vargjeve dhe sureve kuranore. Rregullimi i tyre ka qenĂ« bĂ«rĂ« i njohur prej besimtarĂ«ve, nĂ« saje tĂ« recitimit tĂ« pĂ«rditshĂ«m tĂ« Kuranit, gjatĂ« faljeve tĂ« namazit nĂ« xhami ose tjetĂ«rkund. NĂ« librin Es-Sahih tĂ« el-Buhariut, tre hadithe tĂ« shenjuar mirĂ« na informojnĂ« se engjĂ«lli Xhebrail e recitonte Kuranin bashkĂ« me Profetin (a.s.) njĂ« herĂ« nĂ« vit, dhe ai ia recitonte dy herĂ« gjatĂ« vitit tĂ« fundit tĂ« jetĂ«s sĂ« Profetit (a.s.). Ky i fundit tĂ«rhiqej pĂ«r adhurim nĂ« xhami (i’tikĂąf) pĂ«r nja dhjetĂ« ditĂ« çdo vit (gjatĂ« muajit tĂ« Ramazanit). GjatĂ« vitit tĂ« fundit tĂ« jetĂ«s, ai ishte tĂ«rhequr pĂ«r njĂ«zet ditĂ«.

10 - ÇfarĂ« ka lĂ«nĂ« Profeti (a.s.) pas vetes

Materialet e Shpalljes së lënë nga Profeti (a.s.) me rastin e vdekjes së tij, ua kanë lehtësuar Shokëve të tij barrën e të mësuarit të tyre përmendësh. Dhe në fakt:
- Të gjitha pjesët e Shpalljes ishin krejt të disponueshme në formë dorëshkrimesh dhe të mësuara të gjitha përmendësh nga ana e Shokëve të Tij.
- Të gjitha pjesët ishin të disponueshme në materiale të ndryshëm duke e lehtësuar rregullimin e tyre sipas një rendi të duhur.
- Rendi i vargjeve në suret e tyre ka qenë i fiksuar qysh më parë, si në formën e shkruar ashtu dhe në kujtesën e Shokëve të Tij.
Harith El Mihasibiu në veprën e tij Kitùbu Fehm-is Sunan, e përmbledh grumbullimin e materialeve kuranore në këto terma.

“Shkrimi i Kuranit nuk ka qenĂ« njĂ« gjĂ« e re, sepse vetĂ« Profeti (a.s.) urdhĂ«ronte njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«, por ky ishte nĂ« gjendje fragmentesh tĂ« shpĂ«rndarĂ« mbi copa lĂ«kurash, shpatulla kafshĂ«sh ose mbi degĂ« hurmĂ«sh. KĂ«to materiale janĂ« gjetur nĂ« shtĂ«pinĂ« e Profetit (a.s.), pikĂ«risht atje ku kishte qenĂ« pĂ«rhapur vetĂ« Kurani. Ebu BekĂ«r Siddiku e mblodhi tĂ«rĂ« kĂ«tĂ« material dhe e lidhi tĂ« tĂ«rin me spango me qĂ«llim qĂ« tĂ« mos humbiste asgjĂ«.” - (SujĂ»ti, po aty)

MBLEDHJA E KURANIT

Shprehja xhem’ ul-Kur’ñn flet pĂ«r faktin e mbledhjes sĂ« Kuranit. Dhe kjo ka ndodhur nĂ« dy mĂ«nyra: nĂ« formĂ«n gojore, qĂ« do tĂ« thotĂ« pĂ«rmes mbajtjes pĂ«rmendĂ«sh (hifdh), si dhe nĂ« formĂ« tĂ« shkruar, qĂ« do tĂ« thotĂ« pĂ«rmes shkrimeve mbi mbajtĂ«se materiale (fletĂ«, libĂ«r etj.).
NĂ« literaturĂ«n klasike shprehja xhem’ ul-Kur’ñn ka shumĂ« kuptime, si: tĂ« mĂ«sosh Kuranin pĂ«rmendĂ«sh; tĂ« shkruash çdo pasazh tĂ« shpallur; tĂ« grumbullosh materialet mbi tĂ« cilat Ă«shtĂ« shkruar Kurani; tĂ« grumbullosh transmetimet e njerĂ«zve qĂ« kanĂ« mĂ«suar Kuranin pĂ«rmendĂ«sh; tĂ« grumbullosh tĂ« gjitha kĂ«to burime, qofshin gojore apo tĂ« shkruara.
Në lidhje me tekstin në formë dorëshkrimi janë dalluar plot tri etapa: ato të kohës së Profetit (a.s.), ato të kohës së Ebu Bekër Siddikut dhe ato të kohës së Othman bin Affanit.

1 - Suhuf-i dhe Mus’haf-i

TĂ« dy termat e kanĂ« prejardhjen nga rrĂ«nja sahafa “tĂ« shkruash”. Termi suhuf (87/19) ka kuptimin e tĂ« shkruarit si dhe “tĂ« fletĂ«ve tĂ« shkruara”. Suhuf (njĂ«jĂ«s sahifa) tregon pjesĂ«t e shkĂ«putura tĂ« njĂ« materiali tĂ« shkruar mbi njĂ« lĂ«kurĂ«, papirus, kocka apo gjethe palme. Fjala mus’haf (shumĂ«s mesĂąhif) ka kuptimin “fletushka tĂ« mbledhura, tĂ« renditura dhe tĂ« grumbulluara nĂ« njĂ« libĂ«r”.
Në historinë e shkrimit të Kuranit, termi suhuf të çon tek fletët mbi të cilat ka qenë përmbledhur i gjithë Kurani në kohën e Ebu Bekër Siddikut. Mbi këto fletë, rendi i vargjeve kuranore në çdo sure ka qenë i përcaktuar, por këto fletë mbi të cilat kanë qenë shkruar suret, ishin akoma të shkëputura nga njëra-tjetra dhe të palidhura në një vëllim të vetëm.
NĂ« kohĂ«n e Othman bin Affanit radha e vargjeve dhe ajo e sureve tĂ« shkruara mbi gjethe ka qenĂ« e pĂ«rcaktuar. Sot, ajo kopje e Kuranit, ku radha e vargjeve dhe e sureve Ă«shtĂ« e pĂ«rcaktuar, quhet mus’haf.
Tradita na informon se në betejën e Jemamas (11h/ ), në kohën e kalifit Ebu Bekër, pikërisht një vit pas vdekjes së Profetit (a.s.), një numër i madh myslimanësh që kishin mësuar përmendësh Kuranin, u vranë.
Kështu, Omer bin Hattabi pati frikë se mos humbiste një pjesë e madhe e Shpalljes Hyjnore dhe deshi që të ekzistonte të paktën një prej këtyre kopjeve e shkruar. Këtë frikë që e kishte zënë, ai ia njoftoi edhe Ebu Bekrit dhe ky qe i një mendjeje me atë.
Ky i fundit ngarkoi atëherë Zejd bin Thabit Ensariun, njërin nga shkruesit e Shpalljes Hyjnore, që të mblidhte Kuranin, duke i shënuar vargjet e tij të paktën prej dy recituesve. Këtë të fundit Buhariu e citon se ka thënë:

“Fillova tĂ« klasifikoja materialet kuranore dhe tĂ« grumbulloja e tĂ« mbĂ«shtillja pergamenat, shpatullat e bagĂ«tive, gjethet e palmave, duke u mbĂ«shtetur nĂ« kujtesĂ«n e njerĂ«zve sĂ« bashku me HuzeimĂ«n. Dhe gjetĂ«m dy vargje tĂ« sures Teube, tĂ« cilĂ«t nuk gjendeshin nĂ« asnjĂ« vend tjetĂ«r: Nga gjiri juaj ju erdhi njĂ« i DĂ«rguar. Atij i vjen rĂ«ndĂ« pĂ«r gjynahet qĂ« bĂ«ni ju, pĂ«rpiqet qĂ« ju tĂ« shkoni rrugĂ«s sĂ« drejtĂ« dhe Ă«shtĂ« i butĂ« e i mĂ«shirshĂ«m me besimtarĂ«t.”

Ky vĂ«llim i madh kuranor u ruajt nga Ebu Bekri gjatĂ« kalifatit tĂ« tij. Pastaj, me vdekjen e kĂ«tij tĂ« fundit kĂ«tĂ« mus’haf e ruajti Omer bin Hattabi deri nĂ« vdekjen e tij. Pastaj kjo kopje e Kuranit iu besua HafsasĂ«, vajzĂ« e Omerit dhe vejushĂ« e Profetit (a.s.).

2 - Mus’haf-Ă«t e ShokĂ«ve tĂ« Profetit (a.s)

Në mbledhjen dhe grumbullimin e haditheve, shumë shenja nënvizojnë se shumë Shokë të Profetit (a.s.) kishin përgatitur përpilimet e tyre të tekstit kuranor. Nga këto përpilime, më të njohurat kanë qenë ato të Abdullah Ibn Mesudit (vdekur në vitin 33h/653), të Ubej bin Kabit (vdekur në vitin 29h/649) dhe të Zejd Ibn Thabitit.
Por, edhe disa nga Shokët e tij të tjerë kishin përpilimet e veta, si: Ali bin Ebi Talibi, Abdullah bin Abasi, Ebu Musa Eshariu, Enes bin Maliku, Omer bin Hatabi, Abdullah bin Zubejri, Abdullah bin Amër bin Asi, Salimi, Ummu Selema, Ubejd bin Omer. Dihet, gjithashtu, se Aishja dhe Hafsaja kishin edhe ato tekstet e tyre të shkruara pas vdekjes së Profetit (a.s.).
Sa kohë që Shokët e Profetit (a.s.) shkruanin kopjet e tyre për përdorim personal, fakti i mosrespektimit të rreptë të renditjes së sureve kishte pak rëndësi. Por më vonë, kur kopja e Othman bin Affanit u bë kopja e vlerësuar dhe e njohur, Shokët e Profetit (a.s.) adoptuan rendin e saj, përfshi këtu edhe Abdullah bin Mesudi, kopja e të cilit ishte ajo më e larguara.
Diferencat u shfaqën në nivel të leximit, kur p.sh. fjalët shpreheshin dhe shqiptoheshin në mënyra të ndryshme. Megjithatë, duhet theksuar se këto lexime që ndryshonin, raportoheshin nga një, dy apo edhe tre persona, ndërsa versioni i Othman bin Affanit ishte muteuùtir, d.m.th. i transmetuar prej shumë personave, çka e bën këtë variant autentik, në mënyrë fare të pandryshueshme.

3 - Mus’hafi i Othman bin Affanit

Në kohën e kalifatit të Othman bin Affanit, ndryshimet e leximit të Kuranit ishin bërë të panumërta.
Pasi u konsultua me ShokĂ«t e Profetit, Othmani vendosi qĂ« tĂ« pĂ«rcaktohej njĂ« kopje qĂ« kishte qenĂ« pĂ«rgatitur sĂ«rish nga Ebu Bekri dhe ruajtur gjatĂ« tĂ«rĂ« kohĂ«s nga Hafsaja. Sipas thĂ«nies sĂ« Enes bin Malikut, Hudhjefa bin el Jemani kishte ardhur tĂ« vizitonte Othmanin pikĂ«risht nĂ« çastin kur ky po vendoste tĂ« dĂ«rgonte ushtrinĂ« nĂ« Sham (Siria, Jordania, Palestina dhe Libani i sotĂ«m) qĂ«, bashkĂ« me ushtrinĂ« e Irakut, tĂ« luftonin pĂ«r pushtimin e ArmenisĂ« dhe tĂ« Azerbajxhanit. Hudhejfa, i shokuar nga recitimet e ndryshme te Kuranit, i kishte thĂ«nĂ« me kĂ«tĂ« rast: “O PrijĂ«si i besimtarĂ«ve! ShpĂ«toje kĂ«tĂ« bashkĂ«si para se kĂ«ta tĂ« çoroditen fare nĂ« lidhje me Librin (Kuranin), ashtu siç ka ndodhur me hebrenjtĂ« dhe tĂ« krishterĂ«t.”
Othmani i dĂ«rgoi atĂ«herĂ« HafsasĂ« njĂ« mesazh, duke i kĂ«rkuar qĂ« t’i dĂ«rgonte dorĂ«shkrimin e Kuranit, me qĂ«llim qĂ« tĂ« mund t’i pĂ«rpilonin materialet kuranore sipas kopjeve tĂ« saj tĂ« pĂ«rkryera.
Sapo i morĂ«n kĂ«to kopje, ai i tha Zejd bin Thabitit, Abdullah bin Zubejrit, Said bin el ‘Asit, si dhe Abdurrahman bin Harith bin Hishamit, qĂ« t’i shkruanin dorĂ«shkrimet sipas kopjeve tĂ« pĂ«rsosura. Othmani nguli kĂ«mbĂ« pranĂ« tre kurejshitĂ«ve, duke u thĂ«nĂ«: “NĂ« qoftĂ« se ju nuk jeni dakord me Zejd bin Thabitin, mbi ndonjĂ« pikĂ« tĂ« Kuranit, shkruajeni atĂ« nĂ« dialektin kurejsh, sepse Kurani ka zbritur nĂ« kĂ«tĂ« dialekt”. Pasi i redaktoi kopjet e hartuara, Othmani ia ktheu prapĂ« HafsasĂ« dorĂ«shkrimet, pastaj dĂ«rgoi nĂ« çdo provincĂ« myslimane nga njĂ« kopje, duke urdhĂ«ruar qĂ« tĂ« gjitha kopjet e mĂ«parshme tĂ« digjeshin plotĂ«sisht.
NĂ« kohĂ«n kur ishte duke kopjuar kĂ«tĂ« tekst tĂ« shenjtĂ«, Zejd bin Thabiti e kishte kuptuar qĂ« sures “AhzĂąb” i mungonte njĂ« varg (33/23), tĂ« cilin ai e kishte dĂ«gjuar nga goja e tĂ« DĂ«rguarit tĂ« Allahut.

“NĂ« kohĂ«n kur ne po kopjonim Kuranin, unĂ« e kuptova se njĂ« varg nga surja “AhzĂąb” mungonte fare, kurse unĂ« e kisha dĂ«gjuar tĂ« DĂ«rguarin e Allahut, duke e recituar atĂ«. AtĂ«herĂ« ne e kĂ«rkuam kĂ«tĂ« sure dhe e gjetĂ«m tek “Huzejma bin Thabit el Ensari”. - (El-BuhĂąri)”

NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, Othmani urdhĂ«roi tĂ« bĂ«heshin shumĂ« kopje tĂ« tjera, tĂ« cilat ai i dĂ«rgoi nĂ«pĂ«r qendrat e ndryshme tĂ« botĂ«s islame. NdĂ«rkaq, fletĂ«t origjinale iu kthyen HafsasĂ«, e cila i ruajti ato derisa vdiq. MĂ« vonĂ«, sipas Ibn Ebi Daudit, Meruan bin Hakemi (vdekur mĂ« h/684) i mori tĂ« gjitha kopjet e mus’haf-it tĂ« HafsasĂ« nga trashĂ«gimtarĂ«t e tyre dhe i dogji, nga frika se mos shkaktonin grindje tĂ« tjera. Siç duket, Othmani e kishte mbajtur njĂ«rĂ«n nga kĂ«to kopje pĂ«r veten e vet.
Versioni qĂ« dĂ«rgoi Othmani nĂ«pĂ«r qendrat islame, i njohur si Mus’hafi i Othmanit, mori miratimin e pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« ShokĂ«ve tĂ« Profetit (a.s.), sepse ajo nuk ishte tjetĂ«r, veçse ajo qĂ« vetĂ« Muhamedi (a.s.) kishte miratuar qĂ« tĂ« ishte, Shpallja e Zotit.

SHKRIMI KURANOR DHE NDARJET E TEKSTIT

1 - Dorëshkrimet e vjetra të Kuranit

Dorëshkrimet e para të Kuranit kanë qenë shkruar mbi lëkura kafshësh. Ne dimë se në kohën e Profetit (a.s.), pjesë të ndryshme të Kuranit kanë qenë shkruar mbi gjthfarë materialesh, si: degë palmash, lëkura dhe kocka kafshësh, trungje drurësh etj., kurse boja prodhohej duke përpunuar blozën.
MegjithĂ«se shkrimi nuk ishte dhe aq i pĂ«rhapur, arabĂ«t e kanĂ« njohur atĂ« qĂ« nga epoka parahistorike. Shkrimi i pĂ«rdorur nĂ« kohĂ«n e Profetit Muhamed (a.s.) (shekulli VII), ka qenĂ« i pĂ«rbĂ«rĂ« nga simbole krejt tĂ« thjeshtĂ«, tĂ« cilĂ«t shĂ«nonin vetĂ«m format bashkĂ«tingĂ«llore tĂ« njĂ« fjale, duke lĂ«nĂ« kĂ«shtu shumĂ« moskuptime. Pastaj tĂ« gjithĂ« tekstet e vjetra tĂ« shkruara tĂ« Kuranit nuk pĂ«rdornin fare shenja diakritike (pikat qĂ« vendosen nĂ« shkronjat arabe pĂ«r t’i dalluar nga njĂ«ra-tjetra) dhe as zanore. AsnjĂ« kapitull nuk i ndante suret, asnjĂ« shenjĂ« ndarjeje qoftĂ« edhe fare e vogĂ«l nuk e tregonte fundin e vargut.
Pjesa më e madhe e dorëshkrimeve origjinale të Kuranit, qoftë ky në fragmente apo dhe në tërësi, janë bërë më vonë nga shekulli i dytë pas Hixhretit (emigrimi i Profetit a.s. nga Meka në Medine). Kopja më e vjetër e ekspozuar në Muzeun Britanik në vitin 1976 në kuadrin e Festivalit Botëror të Islamit, mban datën e shek. II H. Megjithatë, fragmente të ndryshëm të pergamenit të shpërndara mbajnë datën e shekullit të parë pas Hixhretit.
Biblioteka Kombëtare e Egjiptit ka një kopje të kuranit të bërë mbi një pergamen lëkure gazeleje që mban datën 68h/688, që do të thotë 58 vjet pas vdekjes së Profetit (a.s.).

2 - Shkrimi

NdĂ«rsa sot shkronjat si bñ’, tñ’, thñ’ dhe yñ’ njihen a dallohen lehtĂ«sisht pĂ«r shkak tĂ« pikave, kjo nuk ishte ashtu asokohe: shkronjat atĂ«herĂ« shkruheshin si njĂ« vijĂ« e drejtĂ«.
Duke u nisur nga ky sistem shkrimi bazë, tipa të ndryshëm shkrimi kanë pas qenë zhvilluar përmes shekujsh si ai kûfß, maghrßbi, neskh, etj. Dhe këto kanë qenë të përhapur në të gjithë botën. Megjithatë, shpikja e shtypshkronjës, e cila përdori shkronja të standardizuara ndihmoi në formalizimin e shkrimit.
NĂ« lidhje me tĂ« shkruarit e Kuranit, janĂ« kapĂ«rcyer dy etapa kryesore pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« mundĂ«si tekstit kuranor qĂ« tĂ« merrte trajtĂ«n aktuale: e para qe futja e shkronjave tĂ« zanoreve (teshkĂźl) si dhe futja e shenjave diakritike (i’xhĂąm). Termi teshkĂźl tregon shenja qĂ« pĂ«rcaktojnĂ« zanoret nĂ« shkrimin e gjuhĂ«s arabe. Ka mundĂ«si qĂ« kĂ«to shenja tĂ« panjohura nĂ« periudhat parahistorike tĂ« kenĂ« ndihmuar nĂ« pĂ«rcaktimin e shqiptimit korrekt tĂ« fjalĂ«s dhe nĂ« shmangien e gabimeve tĂ« leximit. Termi i’xhĂąm tregon shenjat diakratike qĂ« janĂ« pikat ashtu siç i njohim ne sot shkronjat arabe aktuale.
Shkrimi i vjetĂ«r arab nuk i kishte kĂ«to shenja, vetĂ«m trupi i shkronjĂ«s shenjohej nĂ« letĂ«r. MirĂ«po, pa pikat, fjala mund tĂ« lexohej vetĂ«m me vĂ«shtirĂ«si dhe me pĂ«rafĂ«rsi. Me sistemin e i’xhĂąm-it shkronjat qĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« fjalĂ«n, janĂ« bĂ«rĂ« lehtĂ«sisht tĂ« dallueshme.
MegjithĂ«se ka qenĂ« i njohur qĂ« nĂ« kohĂ«t parahistorike, sistemi i i’xhĂąm-it pĂ«rdorej shumĂ« rrallĂ«: kopjet e para tĂ« Kuranit (ose shkrimit arab nĂ« pĂ«rgjithĂ«si) nuk e kishin fare atĂ«. Pikat e i’xhĂąm, duket se janĂ« futur nĂ« shkrimin kuranor nĂ« kohĂ«n e kalifit tĂ« pestĂ« tĂ« dinastisĂ« umavite, ‘Abd-ul Melik bin MervĂąn (66 - 86 H/ 685 – 705), madje nga guvernatori i Irakut, el Haxhaxhi. NĂ« atĂ« kohĂ«, gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« myslimanĂ« kishin filluar tĂ« lexonin dhe tĂ« studionin Kuranin, disa duke mos pasur njĂ« njohje tĂ« thellĂ« nĂ« shkronjat arabe, kurse ca tĂ« tjerĂ« duke patur vetĂ« njĂ« origjinĂ« jo arabe. KĂ«shtu, ndĂ«r tĂąbi’ü-nĂ«t (brezi i dytĂ« pas ShokĂ«ve tĂ« Profetit a.s.) Ebul Esved ed-Du’elĂź ishte i pari qĂ« futi kĂ«to pika nĂ« tekstin e Kuranit.

3 - Vargjet dhe suret

Fjala Ăąja (shumĂ«s ĂąjĂąt) e pĂ«rkthyer zakonisht po nĂ« mĂ«nyrĂ« jo tĂ« pĂ«rshtatshme me fjalĂ«n “varg”, ka ekzaktĂ«sisht kuptimin “shenjĂ«â€. NĂ« terma teknikĂ«, Ă«shtĂ« fjala pĂ«r ndarjen mĂ« tĂ« shkurtĂ«r tĂ« tekstit kuranor, d.m.th. fraza apo paragrafi. Fjala sura ka kuptimin “radhĂ«â€ ose “mur”. NĂ« terma teknikĂ«, ajo pĂ«rfaqĂ«son ndarjen mĂ« tĂ« gjerĂ« tĂ« tekstit kuranor d.m.th. njĂ« kapitull mĂ« vete, tĂ« izoluar nĂ« vetvete nga pasazhet qĂ« e pasojnĂ« si dhe nga ato pasazhe qĂ« e paraprijnĂ«.
Kurani pĂ«rbĂ«het nga 114 sure, me gjatĂ«si tĂ« pabarabarta; mĂ« e shkurtra pĂ«rmban vetĂ«m tre vargje dhe mĂ« e gjata 286 vargje (surja 2). TĂ« gjitha suret (me pĂ«rjashtim tĂ« sures 9) fillojnĂ« me shprehjen Bismil-lĂąh-ir RahmĂąn-ir RahĂźm (“Me emrin e Allahut, tĂ« GjithĂ«mĂ«shirshmit, MĂ«shirĂ«plotit”). KĂ«tu nuk Ă«shtĂ« fjala pĂ«r njĂ« shtesĂ« tĂ« mĂ«pastajme tĂ« bĂ«rĂ« tekstit, meqĂ« kjo shprehje ka qenĂ« e pĂ«rdorur qĂ« nĂ« kohĂ«rat e profetĂ«ve tĂ« lashtĂ« pĂ«r t’i prirĂ« fjalĂ«s Allah/Zot (27/30).
Të gjitha suret e Kuranit kanë nga një emër që shërben si titull. Këto emra mund të jenë qoftë fjalë të tekstit, si fjala vjen El-Enfùl (surja 8) ose El-Bekare (surja 2), qoftë një nga fjalët e para të sures, si Tù-Hù (surja 20) ose El-Furkùn (surja 250).
Dijetarët i kanë ndarë suret në katër lloje:
-et-tivĂąl, suret e gjata (2-9)
-el-mù’ûn, suret qĂ« kanĂ« afĂ«rsisht 100 vargje (10-35)
-el-methùnß, suret që kanë më pak se 100 vargje (36-49)
-el-mufassal, pjesa e fundit e Kuranit, duke filluar me suren Kaf (50-114).

4 - Ndarjet e tjera të tekstit

Fjala xhuz’ (shumĂ«s exhzñ’) ka kuptimin “pjesĂ«â€. Kurani ndahet nĂ« 30 pjesĂ« me gjatĂ«si thuajse tĂ« barabarta, me qĂ«llim qĂ« ta lehtĂ«sojnĂ« recitimin e tyre nĂ« njĂ« muaj (kjo Ă«shtĂ« pĂ«rdorur gjatĂ« mbrĂ«mjeve tĂ« muajit Ramazan).
Çdo xhuz pĂ«rbĂ«het nga dy hizb-e (shumĂ«s ahzĂąb). KĂ«shtu, kemi thuajse 60 hizb-e pĂ«r tĂ«rĂ«sinĂ« e Kuranit. Shenjat e kĂ«tyre hizb-eve gjenden anash tekstit kuranor, tĂ« vendosura nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« rregullt.
KĂ«ta hizb-e, nga ana e tyre, ndahen edhe ata vetĂ« nĂ« rub’, qĂ« do tĂ« thotĂ« nĂ« çerekĂ«. Çdo hizb ka katĂ«r çerekĂ«.

5 - Stili

Kurani pĂ«rmban tregime tĂ« shumta (kisas, njĂ«jĂ«si kissah), tĂ« cilat mund t’i ndajmĂ« nĂ« tre grupe:
1 - Historitë e profetëve të Zotit: popujt ku u dërguan, mesazhi i tyre, thirrja e tyre, persekutimi që kanë pësuar etj. Të tilla janë p.sh. historitë e Nuhut (surja 26), Musait (surja 28), Isait (surja 19) etj;
2 - Tregime që flasin për popuj dhe ngjarje të kaluara, p.sh. tregimi i Shokëve të shpellës apo ai i Dhul-Karnejnit (surja 8);
3 - Referenca për ngjarjet që ndodhnin gjatë jetës së Profetit Muhamed (a.s.), si beteja e Bedrit (3/13), beteja e Uhudit (13/121-128), beteja e Ahzabëve (kundër koalicionit të idhujtarëve) (33/9-27), udhëtimi i Isras dhe Miraxhit (udhëtimi i Profetit a.s. brenda një nate nga Meka në Jeruzalem dhe prej andej deri sipër qiellit të shtatë) (17/1) etj.
Kurani përdor gjithashtu krahasime dhe shembëlltyra (mithl, shumës emthùl) në shumë vende, me qëllim që të shpjegojë disa të vërteta apo që të theksojë disa pika të mesazhit, duke i krahasuar me gjëra të njohura për marrësit e Shpalljes Hyjnore apo duke i përshkruar në formë imazhesh:

Ai lëshon shiun nga qielli, prandaj rrjedhin lumenjtë me masë dhe rrjedha mbart mbeturinat mbi sipërfaqen e ujit. Edhe zgjyra, kur e shkrijnë njerëzit në zjarr që të bëjnë stoli ose vegla, është mbeturinë, si ajo. Kështu, Allahu jep shembullin e së vërtetës dhe të pavërtetës: Mbeturinat hidhen, ndërsa ajo që u shërben njerëzve mbetet në tokë. Kështu, Allahu i shpjegon shembujt.. (13/17)

MĂ«se 2000 vargje nĂ« Kuran fillojnĂ« me fjalĂ«t kul (thuaj). Kjo bĂ«het nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« Profeti Muhamed (a.s.) t’ia drejtojĂ« fjalĂ«t qĂ« vijojnĂ« auditorit tĂ« tij nĂ« njĂ« situatĂ« tĂ« posaçme, siç Ă«shtĂ« rasti pĂ«r t’iu pĂ«rgjigjur njĂ« pyetjeje qĂ« i Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« apo pĂ«r tĂ« rregulluar njĂ« çështje ligjore, si p.sh.:

- Thuaj: “Do tĂ« na godasĂ« vetĂ«m ajo qĂ« na ka caktuar Allahu; Ai Ă«shtĂ« MbrojtĂ«si ynĂ« dhe vetĂ«m tek Allahu le tĂ« mbĂ«shteten besimtarĂ«t!” (9/51)
- Thuaj: “A tĂ« marr mbrojtĂ«s tjetĂ«r, pĂ«rveç Allahut, krijuesit tĂ« qiejve dhe TokĂ«s? Ai e ushqen (botĂ«n), ndĂ«rsa VetĂ« nuk ushqehet”. Thuaj: “UnĂ« jam urdhĂ«ruar qĂ« tĂ« jem i pari qĂ« t’i nĂ«nshtrohem Atij” dhe kurrsesi mos u bĂ« idhujtar! (6/14)
- TĂ« pyesin ty (o Muhamed) pĂ«r plaçkĂ«n e luftĂ«s. Thuaj: “Plaçka e luftĂ«s i pĂ«rket Allahut dhe tĂ« DĂ«rguarit” (8/1).

Në vende të ndryshëm, Kurani përdor shprehje ose fraza të tëra betimesh (kasem, shumës aksùm). Këto betime shërbejnë për të mbështetur një argument apo për të davaritur dyshimet nga mendja e dëgjuesve / lexuesve. Në tekstin arab këto pasazhe fillojnë shpesh me nyjën ue (për), la uksimu (betohem) etj. Herë herë Zoti betohet mbi Veten e Vet dhe herë herë mbi krijesat e veta p.sh.: - Jo, për Zotin tënd, ata nuk do të jenë besimtarë të vërtetë, derisa të të marrin ty për gjyqtar për mosmarrëveshjet mes tyre; e pastaj, të mos ndiejnë kurrfarë dyshimi ndaj gjykimit tënd dhe të të binden ty plotësisht. (4/65)

- Për Diellin dhe shkëlqimin e tij
dhe për Hënën që e përcjell atë!
Për ditën që ia zbulon shkëlqimin atij (diellit)
dhe për natën kur e mbulon atë!
Për qiellin dhe për Atë që e ka ndërtuar!
Për Tokën dhe për Atë që e ka shtruar!
Për shpirtin dhe për Atë që e ka përsosur, (91/1-7)

6 - Vargjet e qarta (muhkamùt) dhe vargjet jo të qarta (muteshùbihùt)

Fjala muhkamĂąt (njĂ«jĂ«s muhkama) vjen nga rrĂ«nja uhkima (pĂ«rzgjedh midis dy gjĂ«rave). Ajo Ă«shtĂ« emĂ«r foljor nĂ« shumĂ«s, do tĂ« thotĂ« “gjykime”, “vendime”. NĂ« terminologjinĂ« kuranore ajo u referohet vargjeve tĂ« qarta qĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« bazĂ«n e Kuranit. Shumica e tyre kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me rregullat ligjorĂ« dhe me pĂ«rkufizimet qĂ« ndajnĂ« qartĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n nga e pavĂ«rteta, p.sh.:

O besimtarĂ«! Shkruajeni huanĂ« qĂ« ia jepni njĂ«ri-tjetrit nĂ« afatin e caktuar. Le tĂ« shĂ«nojĂ« drejt njĂ« shkrues ndĂ«rmjet jush e tĂ« mos ngurrojĂ« shkruesi qĂ« tĂ« shĂ«nojĂ« ashtu siç e ka mĂ«suar Allahu. (Shkruesi) le tĂ« shĂ«nojĂ«, kurse borxhliu le tĂ« diktojĂ« dhe le t’i frikĂ«sohet Zotit tĂ« vet. Le tĂ« mos lĂ«rĂ« mangut asgjĂ« nga borxhi. NĂ« qoftĂ« se borxhliu Ă«shtĂ« mendjelehtĂ« ose i dobĂ«t, ose nuk Ă«shtĂ« nĂ« gjendje tĂ« diktojĂ«, atĂ«herĂ« le tĂ« diktojĂ« saktĂ«sisht kujdestari i tij... (2/282)

Fjala muteshĂąbihĂąt (njĂ«jĂ«s muteshĂąbiha) vjen nga rrĂ«nja ishtebaha “dyshoj”. Ajo Ă«shtĂ« emĂ«r foljor nĂ« shumĂ«s qĂ« ka kuptimin “gjĂ«ra tĂ« pasigurta ose tĂ« dyshimta”. NĂ« terminologjinĂ« kuranore ajo u referohet vargjeve kuranore, kuptimi i tĂ« cilave nuk Ă«shtĂ« plotĂ«sisht i qartĂ« dhe qĂ« u lĂ«nĂ« shteg shumĂ« interpretimeve, p.sh.:

“I GjithĂ«mĂ«shirshmi mbi Fron u ngrit.” (20/5)

Kurani e pranon që ai i përmban në vetvete këta dy lloje vargjesh. Që të dy llojet janë pjesë themelore e Librit dhe, si të tillë, duhen pranuar:

ËshtĂ« Ai qĂ« tĂ« ka shpallur ty (Muhamed) Librin, disa vargje tĂ« tĂ« cilit janĂ« tĂ« qarta e me kuptim tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ«. Ato janĂ« themelet e Librit. Kurse disa (vargje) tĂ« tjera janĂ« jo krejtĂ«sisht tĂ« qarta (me kuptime alegorike). Ata, zemrat e tĂ« cilĂ«ve priren nga e pavĂ«rteta, ndjekin vargjet mĂ« pak tĂ« qarta, duke kĂ«rkuar tĂ« krijojnĂ« pĂ«shtjellim dhe duke kĂ«rkuar t’i komentojnĂ« sipas dĂ«shirĂ«s sĂ« vet. Por, kuptimin e tyre tĂ« vĂ«rtetĂ« e di vetĂ«m Allahu. NdĂ«rsa ata qĂ« janĂ« thelluar nĂ« dijeni, thonĂ«: “Ne i besojmĂ« (Kuranit). TĂ« gjitha kĂ«to (vargje tĂ« qarta e alegorike) janĂ« nga Zoti ynĂ«!” KĂ«tĂ« e kuptojnĂ« vetĂ«m mendarĂ«t. (3/7)

Në këtë varg muhkamùt-ët (vargjet e qarta) dhe muteshùbihùt-ët (vargjet e paqarta) përshkruhen në këtë mënyrë:
- MuhkamĂąt-Ă«t: vargje, kuptimi i tĂ« cilave Ă«shtĂ« i qartĂ« e i mjaftueshĂ«m, duke mos pasur nevojĂ« pĂ«r shpjegime shtesĂ«. ËshtĂ« fjala kĂ«tu, sidomos pĂ«r vargjet qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me gjĂ«rat e lejuara dhe ato tĂ« ndaluara, me rregullat e çështjeve sociale, juridike, morale, (tĂ« trashĂ«gimisĂ«, martesĂ«s, dĂ«nimeve penale, luftĂ«s etj);
- Muteshùbihùt-ët: vargjet kuptimi i saktë i të cilave i përket Zotit, ndërsa vetë lënë shteg për shumë interpretime apo kërkojnë më shumë shpjegime. Këtu është fjala për vargjet që përmendin emrat e Allahut dhe që kanë të bëjnë me natyrën e vërtetë të ringjalljes, të gjykimit të fundit si dhe të jetës së përtejme.

7 - Shpalljet mekase dhe shpalljet medinase

Faza mekase e Shpalljes Hyjnore shtrihet mbi 13 vjet që nga fillimi i Shpalljes deri në çastin e hixhretit (mërgimit të Profetit Muhamed a.s. nga Meka në Medinë), viti 622. Kjo përfundoi me të mësuarin dhe konsolidimin shpirtëror. Ajo kishte për qëllim që të mbështeste e të mbronte misionin e Profetit (a.s.). Gjatë kësaj faze Profeti ka luajtur kryesisht rolin e njoftuesit dhe të lajmëruesit.
Faza medinase zgjat deri në vdekjen e Profetit (a.s.) në vitin 10H/632. Temat e fazës mekase u mësoheshin, por formimi dhe zhvillimi i bashkësisë dhe shoqërisë myslimane, vinin duke marrë një rëndësi gjithnjë e më të madhe.
Në Medinë jetonin 4 lloje popullatash: muhùxhir-ët (mërgimtarët mekas që kishin emigruar në medine), ensùr-ët (medinasit që ndihmuan mërgimtarët mekas), munùfik-ët (hipokritët e Medinës), të cilët pretendonin 35 se i mbështesnin myslimanët dhe ehl-ul Kitùb (njerëzit e Librit), të krishterë dhe hebrenj që ishin të lidhur me Shkrimet e tyre të Shenjta.
MegjithatĂ«, edhe nĂ« fazĂ«n medinase, Kurani ka vazhduar t’i drejtohej tĂ« tĂ«rĂ« njerĂ«zimit, duke pĂ«rfshirĂ« si myslimanĂ«t, ashtu dhe ata qĂ« nuk besonin apo mohuesit.
Suret e Kuranit janë klasifikuar në funksion të origjinës së tyre, d.m.th. në sure mekase dhe në medinase.
Një sure cilësohet mekase, kur fillimi i saj ka zbritur gjatë fazës mekase, edhe pse kjo mund të përmbajë vargje të zbritura në Medinë. Nga ana tjetër, një sure tjetër cilësohet medinase, nëse fillimi i saj ka zbritur gjatë kësaj faze, edhe pse ajo mund të përmbajë vargje të zbritura në Mekë.
Suret mekase përbëjnë afërsisht 11 xhuze (pjesë), ndërsa suret medinase përbëjnë 19 xhuze të tekstit të shenjtë. Këto janë ato më të gjatat dhe përbëjnë pjesën më të madhe të Kuranit.

8 - Rendi kronologjik i sureve

Njohja e kronologjisë së sureve dhe vargjeve, megjithëse Kurani nuk është rreshtuar në mënyrë kronologjike, ka një rëndësi të madhe për kapjen e kuptimit të tyre. Dihet se ky kuptim mund të kapet më mirë, në qoftë se ne njohim çastin dhe rrethanat e zbritjes së vargut (esbùb-un nuzûl). Për shembull, shumë vargje të periudhës mekase kanë qenë shumë domethënëse për myslimanët që jetonin në një mjedis armiqësor ndaj besimit të tyre, ndërkohë që shumë vargje të tjerë të periudhës medinase, u kanë tërhequr vërejtjen myslimanëve mbi probleme që u përkasin formimit të shoqërisë së tyre.
Herë-herë duket sikur dy vargje e kundërshtojnë njëri-tjetrin; në këtë rast konsiderohet sikur njëri nga këta të dy është abroguar prej tjetrit. Atëherë duhet parë se cili nga këto vargje ka zbritur i pari. Këtu, njohja e kronologjisë lidhet drejtpërdrejt me çështjen e abroguesit (nùsikh) dhe të të abroguarit (mansûkh).
Po ashtu, një rëndësi të madhe paraqet zhvillimi progresiv i shumë praktikave, ligjeve dhe qëndrimeve, si ai i ndalimit të alkoolit apo i praktikave të luftës, me qëllim që të mund të kuptohen më lehtë se si kanë qenë zhvilluar këto çështje historikisht dhe, në këtë mënyrë të kuptohet më mirë zbatimi i tyre.
Dijenia mbi suret medinase dhe ato mekase na Ă«shtĂ« transmetuar nga ShokĂ«t e Profetit (a.s.) dhe nga tabiâ€˜Ă»n-Ă«t. Profeti (a.s.) nuk bĂ«nte dallime nĂ« renditjen e tij. NĂ« atĂ« kohĂ«, ShokĂ«t e tij ishin tĂ« gjithĂ« dĂ«shmitarĂ« dhe tĂ« ndĂ«rgjegjshĂ«m pĂ«r rrethanat e zbritjes sĂ« shpalljeve dhe tĂ« rĂ«ndĂ«sisĂ« sĂ« tyre.
Shpesh ndodh qĂ« elementet qĂ« i dallojnĂ« ndĂ«rmjet tyre pjesĂ«t mekase nga ato medinase tĂ« Shpalljes Hyjnore gjenden brenda vetĂ« tekstit. Ka shumĂ« kritere qĂ« na ndihmojnĂ« pĂ«r t’i dalluar.
1 - Tema, a i përket vallë periudhës mekase apo asaj medinase? Vargjet që flasin për luftën (9/15) për shembull, kanë zbritur pas hixhretit. Ata me origjinë mekase bëjnë fjalë për njëshmërinë e Zotit, për politeizmin (shirkun), për ditën e Ringjalljes, për korrupsionin moral si dhe për tregime profetësh. Këto çështje sigurisht që janë përmendur edhe në suret medinase, po shpesh herë në një mënyrë shumë të shkurtër. Temat medinase që nuk janë trajtuar në suret mekase u përkasin, martesave, divorcit, trashëgimisë dhe të tjera.
2 - Referimi në mënyrë të drejtpërdrejtë, siç është surja që bën fjalë për Ebu Lehebin (111/1), xhaxhai i Profetit (a.s.) dhe kundërshtar i betuar i tij në Mekë apo beteja e Bedrit (3/123) e ndodhur pas mërgimit në Medinë.
3 - GjatĂ«sia e vargjeve: Vargjet mekase zakonisht janĂ« tĂ« shkurtra, ndĂ«rsa ato medinase, tĂ« gjata. Surja 25, Esh-Shu‘arĂą, Ă«shtĂ« mekase; ajo pĂ«rmban 227 vargje tĂ« shkurtra. Surja 8, El EnfĂąl, Ă«shtĂ« medinase dhe pĂ«rmban vargje tĂ« gjata.
4 - Gjatësia e sureve: Suret mekase janë përgjithësisht të shkurtra, ndërsa ato medinase të gjata, p.sh xhuzi, i cili është tërësisht mekas, numëron 36 sure të shkurtra (543 vargje); kurse xhuzi 18 është i tëri medinas dhe nuk përmban veçse dy sure e gjysmë, vargjet e të cilave janë mjaft të gjatë (117 vargje).
5 - Format e ligjĂ«rimit: “O ju qĂ« besoni!” dhe “O njerĂ«z tĂ« Librit!” kanĂ« origjinĂ« medinase, ndĂ«rsa format: “O njerĂ«z!” dhe “O xhinde!” tregojnĂ« mĂ« shumĂ« njĂ« origjinĂ« mekase.
6 - Shkronjat e ndĂ«rprera: Plot 29 sure, zakonisht pĂ«rmbajnĂ« atĂ« qĂ« quhet hurĂ»f et-tehexhxhi (shkronja tĂ« ndĂ«rprera), si pĂ«r shembull elif-lĂąm-mĂźm, etj. TĂ« gjitha kĂ«to sure janĂ« mekase, me pĂ«rjashtim tĂ« sures 2 El-Bekare dhe asaj 3 Âli-‘ImrĂąn. Kuptimi i kĂ«tyre shkronjave (jĂą-sĂźn, tĂą-hĂą, kĂąf, etj) mbetet i panjohur, megjithĂ«se janĂ« bĂ«rĂ« shumĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r t’i interpretuar, por qĂ« nuk kanĂ« sjellĂ« asnjĂ« pĂ«rfundim deri tani.
7 - TĂ« gjitha vargjet qĂ« kanĂ« fjalĂ«n kel-la (d.m.th. “sigurisht”!) thirrje pĂ«r t’i thĂ«nĂ« dikujt “ki mendjen”, janĂ« mekase.
8- Të gjitha suret që përmbajnë në vetvete një përulje në tokë (sexhdah), janë mekase.
9 - Pjesa mĂ« e madhe e sureve qĂ« bĂ«jnĂ« pjesĂ« nĂ« grupin al-mufassal (suret mĂ« tĂ« shkurtra), duke filluar qĂ« nga surja 50, KĂąf, nĂ« pjesĂ«n e fundit tĂ« Kuranit, janĂ« mekase. - TĂ« gjitha referencat nĂ« drejtim tĂ« munĂąfik-Ă«ve janĂ« me origjinĂ« medinase, me pĂ«rjashtim tĂ« sures 29 El-‘AnkebĂ»t, vargu 11 i sĂ« cilĂ«s Ă«shtĂ« mekas.
Njohja e bĂ«rjes sĂ« dallimit ndĂ«rmjet sureve mekase dhe atyre medinase pĂ«rbĂ«n njĂ« degĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« shkencave kuranore (‘ulĂ»m el-Kur’ñn). Veç interesit tĂ« saj historik, kjo na lejon t’i kuptojmĂ« dhe t’i interpretojmĂ« tekstet kuranore sipas periudhĂ«s sĂ« zbritjes sĂ« tyre.
Shumë sure të Kuranit përmbajnë vargje të të dyja periudhave të Shpalljes Hyjnore dhe, në disa raste, komentuesit e Kuranit kanë shpallur opinione të ndryshme sa i përket klasifikimit të një vargu të posaçëm. Sidoqoftë, në tërësi të punës, termi se klasifikimi është vendosur mirë, përdoret plotësisht në shkencën e komentimit (tefsßr) dhe i goditur mirë duke u nisur nga provat e brendshme të vetë tekstit kuranor.

9 - Shkaqet e zbritjes së Shpalljes Hyjnore (esbùb un-nuzûl)

Mjaft vargje kanĂ« zbritur nĂ« njĂ« moment tĂ« posaçëm tĂ« historisĂ« dhe nĂ« rrethana tĂ« pĂ«rcaktuara mirĂ«. Fjala arabe sebeb do tĂ« thotĂ« “arsye, shkak, motiv”. Shprehja ma’rifatu esbĂąb in-nuzĂ»l i korrespondon njohjes sĂ« rrethanave dhe tĂ« ngjarjeve tĂ« posaçme qĂ« kanĂ« lidhje me pasazhe tĂ« caktuara tĂ« Kuranit.
El-Vùhidiu (vdekur më 468 H/1075), një nga dijetarët më të mirë në këtë fushë, ka shkruar:

“Kuptimi dhe komentimi i vargjeve kuranore Ă«shtĂ« i vĂ«shtirĂ«, nĂ« qoftĂ« se nuk mbĂ«shtetemi mbi historinĂ« dhe mbi shkaqet e zbritjes sĂ« tyre
”

Njohja e shkaqeve të zbritjes të lehtëson posaçërisht për të kuptuar:
- Kuptimin e drejtpërdrejtë dhe të menjëhershëm të vargut, rëndësinë e tij, si dhe implikimin që merr, vështruar në kontekstin e tij origjinal;
- Qëllimin e vërtetë të vargut;
- Nëse kuptimi i vërtetë ka një përdorim të veçantë apo të përgjithshëm dhe, në rastin e parë, në çfarë rrethanash duhet të zbatohet ky;
- Situatën historike të kohës së Profetit, si dhe zhvillimin e komunitetit të parë mysliman.
Shkaqet e zbritjes na janë përcjellë nga Shokët e Profetit Muhamed (a.s.) përmes tregimeve të ndryshme. Vetëm ato tregime që janë gjykuar autentike (sahßh) mund të konsiderohen të denja për besim. E njëjta metodë përdoret edhe në shkencat e haditheve. Prania e vetë treguesit në çastin kur ka ndodhur ngjarja, përbën një arsye dhe kusht të fortë për ta pranuar vërtetësinë e tij. Nga ana tjetër, tregimet e tabiûn-ëve, nëse nuk lidhen me Profetin (a.s.) përmes Shokëve të tij, gjykohen të dobët dhe të paqëndrueshëm. Kështu që del e nevojshme të njihet saktësisht kush është ai që tregon ngjarjen, nëse ka qenë i pranishëm aty dhe a i ka transmetuar të plota rrethanat e zbritjes së një vargu kuranor.
Shkaqet që mund të shpjegojnë zbritjen e pasazheve të posaçme të Kuranit janë tre llojesh:
1 - Zbritje në përgjigje të një ngjarjeje apo të një situate të përgjithshme;
2 - Zbritje si përgjigje ndaj një çështjeje të posaçme të ngritur nga dikush;
2 - Zbritje për arsye të forta, qofshin këto të përhapura apo jo.
Tregimet e ShokĂ«ve tĂ« Profetit dĂ«shmojnĂ« qĂ« pasazhe tĂ« posaçme kanĂ« zbritur nĂ« pĂ«rgjigje tĂ« mĂ«se njĂ« ngjarjeje, situate ose pyetjeje, apo qĂ« zbatimi i njĂ« pasazhi tĂ« caktuar tĂ« Kuranit t’i pĂ«rkasĂ« mĂ« shumĂ« se njĂ« rasti tĂ« vetĂ«m. NĂ« tĂ« kundĂ«rtĂ«n, shumĂ« vargje mund tĂ« kenĂ« tĂ« njĂ«jtin shkak.
Mund të citojmë për shembull tre vargje që, sipas tregimesh autentike, kanë zbritur në përgjigje të një çështjeje, asaj të Esma bint Umejës. Kjo e fundit e kishte pyetur Profetin (a.s.) përse Kurani u referohej vetëm burrave për dhënien e shpërblimeve në jetën tjetër. Sipas Hakimit dhe Tirmidhiut, vargjet:

- Dhe Zoti iu pĂ«rgjigj lutjes sĂ« tyre: “UnĂ« nuk do t’ia humb mundin askujt nga ju qĂ« ka bĂ«rĂ« vepra, qoftĂ« mashkull apo femĂ«r. Ju jeni njĂ«lloj (nĂ« shpĂ«rblim). Atyre qĂ« u shpĂ«rngulĂ«n, u dĂ«buan nga vatrat e tyre, u munduan nĂ« rrugĂ«n Time, luftuan dhe u vranĂ«, UnĂ« do t’ua mbuloj veprat e kĂ«qija dhe do t’i shpie nĂ« kopshte, nĂ«pĂ«r tĂ« cilat rrjedhin lumenj, si shpĂ«rblim nga Allahu. ShpĂ«rblimi mĂ« i mirĂ« Ă«shtĂ« tek Allahu.” (3/195);
- Mos i lakmoni ato gjëra, me anë të të cilave Allahu i ka bërë disa nga ju të dallohen mbi të tjerët: meshkujt do të kenë pjesë prej asaj që kanë punuar e po ashtu edhe femrat do të kenë pjesë prej asaj që kanë punuar. Kërkoni prej Allahut nga mirësitë e Tij. Vërtet, Allahu është i Dijshëm për çdo gjë. (4/32)
- dhe “Me tĂ« vĂ«rtetĂ« qĂ« pĂ«r myslimanĂ«t dhe myslimanet, besimtarĂ«t dhe besimtaret, tĂ« bindurit ndaj Allahut dhe tĂ« bindurat ndaj Allahut, tĂ« drejtĂ«t (tĂ« sinqertĂ«t) dhe tĂ« drejtat (tĂ« sinqertat), duruesit dhe durueset, tĂ« pĂ«rulurit dhe tĂ« pĂ«rulurat, mirĂ«bĂ«rĂ«sit dhe mirĂ«bĂ«rĂ«set, agjĂ«ruesit dhe agjĂ«rueset, ruajtĂ«sit e nderit dhe ruajtĂ«set e nderit, pĂ«rkujtuesit e Allahut vazhdimisht dhe pĂ«rkujtueset, pra, pĂ«r tĂ« gjithĂ« kĂ«ta Allahu ka pĂ«rgatitur falje dhe shpĂ«rblim tĂ« madh..” (33/35)

kanë zbritur në përgjigje të kësaj pyetjeje.
Ajo fushë e shkencave kuranore që flet për shkaqet e zbritjes së Shpalljes Hyjnore, përbën një nga fushat e diturisë më të rëndësishme për të kuptuar dhe për të shpjeguar Shpalljen.
Një nga etapat më të rëndësishme në fushën e interpretimit qëndron në dallimin midis vargjeve që kanë për shkak vetëm ngjarjen historike nga njëra anë, dhe të vargjeve që përmbajnë implikime më të gjera, që vlejnë për të gjitha epokat, për të gjithë vendet dhe për të gjitha rrethanat, edhe pse mund të mos i referohen një ngjarjeje të posaçme.

10 - TĂ« jetosh me Kuranin

Kërkesat e vendosura nga Kurani për çdo mysliman dhe myslimane përmblidhen si më poshtë:
- një mysliman(e) duhet të besojë në Kuran;
- ai (ajo) duhet ta lexojë atë;
- ai (ajo) duhet të përpiqet për ta kuptuar atë;
- ai (ajo) duhet të veprojë në përputhje me mësimet e tij;
- ai (ajo) duhet të transmetojë mësimet e tij.
Sigurisht, jo gjithmonë është i mundshëm të kuptuarit e tekstit; megjithatë, myslimani duhet të përpiqet vazhdimisht për të studiuar dhe kuptuar domethënien e Fjalës së Zotit. Vetë Kurani vë në dukje se leximi i thjeshtë ose përsëritja janë të pamjaftueshme.
PĂ«r t’i qĂ«ndruar besnik frymĂ«s sĂ« Kuranit, ai tĂ« fton pĂ«r tĂ« menduar thellĂ« dhe mĂ« pas pĂ«r tĂ« vepruar nĂ« pĂ«rputhje me Tekstin.

- Ky (Kuran) Ă«shtĂ« njĂ« libĂ«r i bekuar, qĂ« Ne ta kemi zbritur ty (Muhamed), pĂ«r tĂ« pĂ«rsiatur mbi vargjet e tij dhe pĂ«r t’u kĂ«shilluar me tĂ« mendimtarĂ«t. [38/29]
- Vallë, a nuk përsiatin ata për Kuranin apo i kanë zemrat të kyçura?! [47/24]
- Vallë, a nuk kanë medituar ata mbi Fjalën (Kuranin), apo atyre u ka ardhur ajo që nuk u kishte ardhur të parëve të tyre? [23/68]

Për ta kuptuar mirë Kuranin, duke nisur nga studimi i tij, është i rekomandueshëm një qasje korrekte, linjat kryesore të së cilës janë:
- respektimi i parimeve themelore për një studim të frytshëm të Kuranit;
- të jesh plotësisht i bindur se bëhet fjalë për Fjalën e Zotit;
- të lexosh duke kërkuar vetëm pëlqimin dhe kënaqësinë e Zotit;
- të pranosh plotësisht rrugën e tij dhe të pajtohesh me të;
- të kërkosh strehim pranë Zotit, të kërkosh ndihmën e Tij për studimin e Fjalës së Tij dhe ta falënderosh e ta lavdërosh për të fituar bekimet e Tij;
- të përforcosh e të ruash praninë dhe përqendrimin e zemrës;
- të kesh përshtypjen se po e dëgjon Kuranin drejtpërdrejt nga Zoti;
- të jesh i ndërgjegjshëm për të qenë gjithmonë pranë Zotit;
- ta ndiesh se Kurani po të drejtohet ty;
- të përshtatësh një sjellje të hijshme dhe të pastrohesh nga jashtë e nga brenda;
- të reflektosh për Kuranin dhe të përpiqesh për ta kuptuar atë;
- të vlerësosh se çdo varg përmban një kuptim aktual dhe se ai nuk ka lindur nga një tregim i kohës së shkuar;
- ta lexosh krejtësisht Kuranin për të pasur një ide të përgjithshme për të;
- të shmangësh komentet e zgjatura kur je në fillim të Kuranit;
- të mësosh gjuhën e Kuranit;
- të reflektosh thellësisht mbi atë që ke lexuar dhe ta recitosh Kuranin në mënyrë të ngadalshme dhe të harmonishme (tertßl);
- të përpiqesh të hysh tërësisht në atë që studion;
- të kujtosh se si Profeti dhe Shokët e tij kanë pranuar Kuranin;
- të vlerësosh se çdo fragment i Kuranit i adresohet çdo personi që e lexon, e thotë ose e dëgjon;
- të parashtrosh një përgjigje të brendshme për vargjet kuranore dhe ta shprehësh atë duke lavdëruar Zotin dhe duke kërkuar faljen e Tij;
- ta recitosh çdo ditë Kuranin dhe ta mësosh atë përmendësh aq sa është e mundur;
- tĂ« pĂ«rpiqesh pĂ«r tĂ« jetuar me mĂ«simet e Kuranit, meqenĂ«se ai Ă«shtĂ« rruga pĂ«r tĂ« gjithĂ« njerĂ«zimin. Kjo pĂ«rbĂ«n mjetin mĂ« tĂ« mirĂ« pĂ«r t’iu afruar Kuranit dhe pĂ«r tĂ« pĂ«rvetĂ«suar kuptimin e tij. Gjithashtu, çdo mysliman(e) duhet t’i kushtohet respektimit tĂ« pĂ«rditshĂ«m tĂ« Profetit Muhamed (a.s.). Ai Ă«shtĂ« njeriu mĂ« i afĂ«rt i Kuranit, ai qĂ« e ndiente dhe e kuptonte mĂ« mirĂ« atĂ«, sikurse thoshte pĂ«r tĂ« gruaja e tij, Aishja:

“Profeti ishte shprehja e gjallĂ« e Kuranit”.

KRONOLOGJIA E JETËS SË PROFETIT (A.S.)

● Viti 570: Lindja e Muhamedit nĂ« MekĂ«.
Rinia e tij është ajo e një jetimi të vetmuar.
● Viti 576: Pas vdekjes sĂ« nĂ«nĂ«s sĂ« tij, Amina, gjyshi i tij Abdyl Muttalibi u bĂ« kujdestar i tij dhe, dy vjet mĂ« vonĂ«, detyrĂ«n e kujdestarit e mori pĂ«rsĂ«ri xhaxhai i tij, Ebu TĂąlibi.
● Viti 582: UdhĂ«timi i parĂ« tregtar nĂ« Siri i shoqĂ«ruar nga Ebu TĂąlibi.
● Viti 595: Martesa me Hatixhen.
● Viti 595: Lind djali i tij i parĂ«, Kasimi, i cili vdes nĂ« moshĂ«n dyvjeçare.
● Viti 605: Muhamedi ndihmon nĂ« rindĂ«rtimin e QabesĂ«.
● Viti 610: EngjĂ«lli Xhebrail viziton Muhamedin nĂ« shpellĂ«n e Hira-s. Shpallja e vargut tĂ« parĂ« kuranor: Ikra (Lexo!). Hatixhja, Aliu, Ebu Bekri dhe Zejdi u bĂ«nĂ« myslimanĂ«.
● Viti 613: Fillon shpallja publike e Islamit.
● Viti 615: ShpĂ«rngulja e parĂ« (hixhreti) e njĂ« grupi myslimanĂ«sh nĂ« Abisini.
● Viti 616: PĂ«rndjekjet fillojnĂ«. Muhamedi, familja dhe besnikĂ«t e tij u bojkotuan nga banorĂ«t e MekĂ«s.
● Viti 619: Viti i hidhĂ«rimit: Hatixhja dhe Ebu TĂąlibi vdesin. Predikimi i Muhamedit (a.s.) i drejtohet Taifit.
● Viti 621: UdhĂ«timi natĂ«n nga Meka nĂ« Jeruzalem (el isrñ’) dhe ngjitja pĂ«rtej shtatĂ« qiejve (el mi’rĂąxh). Persekutimet dhe kĂ«rcĂ«nimet intensifikohen. PĂ«rgatitjet pĂ«r nisjen nĂ« Jethrib.
● Viti 1H/622: Profeti emigron dhe pritet nĂ« MedinĂ«. PĂ«rpunohet njĂ« KushtetutĂ« e re pĂ«r banorĂ«t e qytetit.
● Viti 2H/623: NdĂ«rrohet Kibla. Drejtimi i faljes nuk Ă«shtĂ« mĂ« nga Xhamia Aksa e Jeruzalemit, por nga Qabeja, nĂ« MekĂ«. BesimtarĂ«ve u jepet leja pĂ«r tĂ« luftuar me rezistencĂ«. Beteja e Bedr-it, njĂ« fitore e madhe pĂ«r myslimanĂ«t.
● Viti 3H/625: Beteja e Uhud-it, myslimanĂ«t pĂ«sojnĂ« disfatĂ«.
● Viti 5H/627: Beteja e AleatĂ«ve (kĂ«shtu quhet beteja e Hendekut): rrethimi i gjatĂ« i MedinĂ«s u realizua nga dhjetĂ«mijĂ« kurejshitĂ«.
● Viti 6H/628: MarrĂ«veshja e Hudejbije-s, pushim i pĂ«rkohshĂ«m i luftimeve midis Profetit (a.s.) dhe politeistĂ«ve.
● Viti 7H/629: Letra tĂ« dĂ«rguara nga Profeti, Kisra-s, mbret i PersisĂ«, perandorit tĂ« Bizantit, si dhe udhĂ«heqĂ«sve tĂ« tjerĂ« pĂ«r t’i ftuar ata nĂ« Islam.
● Viti 8H/629: Pushtimi i MekĂ«s nga njĂ« ushtri e fortĂ«, e pĂ«rbĂ«rĂ« nga dhjetĂ«mijĂ« myslimanĂ«. Amnistia e pĂ«rgjithshme dhe shkatĂ«rrimi i idhujve.
● Viti 10H/632: HaxhillĂ«ku i fundit i Profetit (a.s.). Shpallja e plotĂ« e Kuranit. Vdes Profeti (a.s.).

JETA E PROFETIT MUHAMED (A.S.)

Rinia e tij

Muhamedi (a.s.) ishte mĂ«shirĂ« pĂ«r njerĂ«zimin. Ai ishte lajmĂ«tari i fundit i Zotit dĂ«rguar njerĂ«zimit, Vula e profetĂ«ve. Thirrja e tij ishte pĂ«r unitetin e Zotit: LĂą ilĂąhe il-lAllĂąh, Muhammedun resĂ»l Allah - s’ka zot tjetĂ«r pĂ«rveç Allahut dhe Muhamedi Ă«shtĂ« i DĂ«rguari i Tij. E tillĂ« ishte jeta e tij dhe i tillĂ« ishte mesazhi i Islamit.
Muhamedi, i fundmi i profetëve, lindi në shkretëtirën e thatë të Arabisë, në vitin 570, afro gjashtëqind vjet pas Jezuit/Isait (a.s.), në qytetin e Mekës, që ndodhet në një luginë të thellë, i rrethuar nga një varg i dendur malesh të thepisura, të zymtë e të errët.

Jetimi i vetmuar

Muhamedi ishte jetim. Babai i tij vdiq para se ai të lindte. Për këtë arsye, ai u rrit me mundime në shkretëtirë sipas zakoneve arabe të asaj kohe. Kur mbushi gjashtë vjeç, i vdiq edhe nëna, Amina, në vitin 576. Që prej atij çasti ai u rrit nën kujdesin e gjyshit të tij, Abdul Muttalibit, kurse më vonë, nga xhaxhai i tij, Ebu Tùlibi.
Meka ishte njĂ« qytet i rĂ«ndĂ«sishĂ«m dhe tepĂ«r i njohur, kryesisht ngaqĂ« aty ndodhej Qabeja, faltorja e parĂ« e ndĂ«rtuar nga njerĂ«zimi nĂ« nderim tĂ« Zotit tĂ« VetĂ«m. Ajo u ndĂ«rtua rreth tremijĂ« vjet mĂ« pĂ«rpara nga profeti Ibrahim (a.s.), me ndihmĂ«n e tĂ« birit Ismñ’il (a.s.). NĂ« kĂ«tĂ« luginĂ« tĂ« shkretĂ« dhe tĂ« thatĂ«, Ibrahimi, sipas vullnetit hyjnor, kishte lĂ«nĂ« gruan e tij Haxhire me djalin e tyre Ismail (Shih: 2/127).
Pak nga pak, me kalimin e kohës, Meka u bë një qytet për pelegrinazh, si dhe një qendër kulturore dhe tregtare e rëndësishme, në të cilën kalonin karvanë të mëdhenj që drejtoheshin për nga veriu, drejt Sirisë, kurse në jug, drejt Jemenit.
Muhamedi ishte një pasardhës i drejtpërdrejtë i Ibrahimit, nëpërmjet Ismailit, që i përkiste familjes fisnike dhe të shquar Benu Hùshim.
Si bari, Muhamedi ishte mësuar të ruante deshët dhe dhitë nën diellin përvëlues, nëpër kodra, rreth e qark Mekës: një forcë e njohur, me sa duket, për të gjithë ata që ishin destinuar për të bërë profeci.

I denjĂ« pĂ«r t’i besuar

NĂ« moshĂ« tĂ« re, Muhamedi ishte i njohur sipas tĂ« gjithĂ«ve si: El-EmĂźn “i besueshmi; ai, tek i cili mund tĂ« mbĂ«shtetesh”, nĂ« saje tĂ« ndershmĂ«risĂ« sĂ« tij dhe tĂ« karakterit tĂ« tij fisnik. Xhaxhai i tij e donte shumĂ« dhe e merrte me vete nĂ« Siri, kur shkonte pĂ«r çështje pune. Kjo gjĂ« i dha Muhamedit mundĂ«sinĂ« qĂ« tĂ« mĂ«sonte se si tĂ« fitonte bukĂ«n e gojĂ«s si tregtar. Ai i drejtonte punĂ«t e veta me sukses. Edhe pse ishte relativisht i varfĂ«r, ndershmĂ«ria dhe natyra e tij bujare bĂ«nin qĂ« atĂ« ta donin dhe tĂ« fitonte besimin e tĂ« gjithĂ« atyre njerĂ«zve qĂ« e njihnin.
Në këtë kohë, në Mekë jetonte një nga gratë më të nderuara. Ajo quhej Hatixhe. Muhamedi (a.s.) punoi për të e, kur mbushi moshën njëzet e pesë vjeç, ai mori nga ana e saj një kërkesë indirekte për martesë. Megjithëse ajo ishte më e madhe se ai dhe tashmë dy herë e mbetur vejushë, Muhamedi e pranoi ofertën e saj. Ata u martuan në vitin 595 dhe jetuan të lumtur. Ajo i dha dy djem dhe katër vajza: Kasimin, Abdullahin, Zejneben, Rukajën, Um Kulthûmin dhe Fatiman. Për fat të keq, dy djemtë vdiqën në moshë të vogël. Sidoqoftë, kjo ishte një martesë ideale dhe Muhamedi me Hatixhen jetuan së bashku një jetë të lumtur familjare.

Guri i Zi

ShoqĂ«ria e Muhamedit, sikurse kĂ«shillat e tij tĂ« urta, ishin mĂ« shumĂ« tĂ« preferuara nga tĂ« gjithĂ«. Tregohet njĂ« herĂ«, nĂ« kohĂ«n kur ishte duke u riparuar Qabeja pĂ«r shkak tĂ« pĂ«rmbytjeve tĂ« mĂ«dha qĂ« kishin shkatĂ«rruar muret e saj, katĂ«r fiset kryesore tĂ« klanit Kurejsh po grindeshin pĂ«r tĂ« ditur se cili mes tyre do tĂ« kishte nderin tĂ« rivendoste Gurin e Zi e tĂ« shenjtĂ«. Kur sherri ishte nĂ« çastin qĂ« tĂ« shpĂ«rthente, njĂ« nga tĂ« moshuarit propozoi: “Personi i parĂ« qĂ« do tĂ« hyjĂ«, tĂ« jetĂ« gjykatĂ«si ynĂ«!” PĂ«r gĂ«zimin e tyre tĂ« madh, ata vunĂ« re se i pari qĂ« u fut ishte Muhamedi. “ËshtĂ« El-EmĂźn-i, i ndershmi” - thĂ«rritĂ«n ata. Muhamedi (a.s.) u vu nĂ« dijeni tĂ« situatĂ«s dhe kĂ«rkoi t’i sillnin njĂ« copĂ« pĂ«lhurĂ«. Ai vendosi Gurin e Zi mbi njĂ« copĂ« pĂ«lhure dhe u kĂ«rkoi anĂ«tarĂ«ve nga secili fis qĂ« tĂ« mbanin njĂ« pjesĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« ishin nĂ« gjendje pĂ«r ta ngritur gurin. Pastaj ai e vuri atĂ« vetĂ« nĂ« vendin e tij. KĂ«shtu, me zgjuarsi ai mundi t’i japĂ« fund kĂ«saj grindjeje dhe shmangu, pĂ«r mĂ« tepĂ«r, njĂ« rrezik pĂ«r luftĂ«.
ArabĂ«t e asaj kohe kishin cilĂ«si tĂ« rralla. Ata ishin guximtarĂ«, shpirtgjerĂ« dhe tĂ« ndershĂ«m; gjithashtu, shpesh ata gjendeshin tĂ« implikuar nĂ« grindje tĂ« vogla, ziheshin pa pushim, tĂ« gatshĂ«m pĂ«r tĂ« derdhur gjakun nĂ« rastin mĂ« tĂ« parĂ«. Ata kishin pak respekt pĂ«r njeriun e dobĂ«t, jetimin dhe vejushĂ«n dhe jepeshin vazhdimisht pas pijes dhe kotĂ«sisĂ«. PĂ«r shkak tĂ« statusit tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m qĂ« u jepej djemve, baballarĂ«t kishin zakonin e urryer qĂ« t’i varrosnin tĂ« gjalla vajzat e vogla, lindjen e tĂ« cilave ata nuk e dĂ«shironin. Me njĂ« fjalĂ«, nĂ« zanafillĂ« tĂ« kĂ«tyre, gjendej politeizmi.

Politeistët dhe idhujt

Politeizmi, kulti i idhujve, praktikohej nĂ« atĂ« kohĂ«, nga pothuajse shumica e popullsisĂ«. Feja e pĂ«rjetshme e lĂ«nĂ« si trashĂ«gim nga Ibrahimi (a.s.) -adhurimi i njĂ« Zoti tĂ« VetĂ«m- prej kohĂ«sh ishte varrosur dhe harruar. Me kalimin e viteve, pĂ«rreth 360 idhuj dhe statuja qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« zotĂ«r tĂ« rremĂ« kanĂ« qenĂ« vendosur brenda dhe pĂ«rreth ShtĂ«pisĂ« sĂ« ShenjtĂ« (QabesĂ«). Ato ishin zbukuruar dhe shumĂ« prej zotĂ«rve tĂ« rremĂ« kishin emra femĂ«rorĂ« si LĂąt, ManĂąt dhe Uzza. Disa emra ishin tĂ« njerĂ«zve tĂ« respektuar tĂ« kohĂ«s sĂ« Nuhut (a.s.), si Uadd, SuvĂą, Ja’ûq dhe Nesr, tĂ« cilĂ«t ishin tĂ« hyjnizuar dhe adhuruar pĂ«r shumĂ« vite me radhĂ« edhe pas vdekjes sĂ« tyre. Edhe besimtarĂ«t e Musait (hebrenjtĂ«) dhe tĂ« Isait (tĂ« krishterĂ«t) ishin larguar nga monoteizmi fillestar i Ibrahimit dhe ishin ndarĂ« nĂ« rryma dhe sekte.
Muhamedi (a.s.) ishte njĂ« personalitet i jashtĂ«zakonshĂ«m; ai nuk mori pjesĂ« nĂ« asnjĂ« prej praktikave politeiste. Ai shumĂ« shpejt e bĂ«ri zakon tĂ« tĂ«rhiqej brenda nĂ« njĂ« shpellĂ« tĂ« izoluar nĂ« rrethinat e malit qĂ« quhej HirĂą, jo larg nga Meka, pĂ«r tĂ« pastruar zemrĂ«n e tij dhe pĂ«r t’u lutur pĂ«r zbulimin e sĂ« vĂ«rtetĂ«s. Me tĂ« vetmen zhurmĂ«, atĂ« tĂ« erĂ«s, zhytur nĂ« vetminĂ« e tij, ai sodiste shenjat e universit.

Profecia

Kjo ndodhi gjatĂ« njĂ« nate tĂ« muajit tĂ« Ramazanit nĂ« moshĂ«n 40-vjeçare. I LartmadhĂ«ruari thirri Muhamedin nĂ« shĂ«rbimin e tij. AtĂ« natĂ«, e njohur me emrin Lejlet-ul Kadr, “Nata e Caktimit ose Nata FuqisĂ«â€, Shpirti Besnik (engjĂ«lli Xhebrail) zbriti me vendimin e Zotit dhe me njĂ« dritĂ« pĂ«r njerĂ«zimin: Kuranin. NjĂ« kapitull i ri pĂ«r botĂ«n po fillonte.

Shpella

HĂ«na e bardhĂ«, jo e plotĂ«, po shkĂ«lqente lart nĂ« qiell, kur papritmas, Muhamedi ndjeu praninĂ« e dikujt. NĂ« qetĂ«sinĂ« e natĂ«s u dĂ«gjua njĂ« zĂ«: “Lexo!” Muhamedi mbeti i habitur. “UnĂ« nuk di tĂ« lexoj” - u pĂ«rgjigj ai. Kur zĂ«ri pĂ«rsĂ«riti urdhrin, u duk sikur Toka zuri tĂ« dridhej: “Lexo!”- “UnĂ« nuk di tĂ« lexoj.” E ndjeu veten tĂ« paralizuar nga frika, tĂ« pafuqishĂ«m pĂ«r tĂ« lĂ«vizur. “Lexo”- pĂ«rsĂ«riti zĂ«ri qĂ« linte mbresĂ« tĂ« thellĂ«. “ÇfarĂ« tĂ« lexoj?” Pastaj, krejt papritur, ai e ndjeu veten tĂ« çliruar; koha dhe hapĂ«sira sikur mbetĂ«n pezull; qielli dhe toka tĂ« bĂ«ra njĂ«sh.

“Lexo me emrin e Zotit tĂ«nd, i Cili krijoi (gjithçka),
e krijoi njeriun nga një droçkë gjaku!
Lexo! Zoti yt është Bujari më i madh,
i Cili, me anë të penës ia mësoi,
ia mĂ«soi njeriut ato qĂ« nuk i dinte.” ( 96/1-5)

Këto ishin pesë vargjet e para të Kuranit të lavdishëm. Zëri ishte ai i engjëllit Xhebrail, Shpirtit Besnik dhe të Shenjtërisë, që iu dërgua Profetit të fundit të Zotit. Misioni i Muhamedit (a.s.), të Dërguarit të Allahut si bekim për të gjithë njerëzit, sapo mori udhë.
Profeti Muhamed (a.s.) sapo kishte marrĂ« fjalĂ«t e para nga Zoti i tij nĂ« malin HirĂą. Kjo ndodhi nĂ« vitin 610. Ai zbriti me shpejtĂ«si nga mali, me fytyrĂ«n qĂ« i ndrinte nga djersa dhe me zemrĂ«n qĂ« i rrihte shumĂ« fort. Vargjet e Kuranit jehonin akoma nĂ« shpirtin e tij. Ç’lloj vizioni kishte qenĂ« ai? ÇfarĂ« fjalĂ«sh ishin shqiptuar? Ai vrapoi drejt Hatixhes, duke thirrur fort: “MbulomĂ«ni, mbulomĂ«ni!” Ajo ia ngrohu zemrĂ«n me dashuri, ndĂ«rsa ai i tregonte atĂ« qĂ« sapo i kishte ndodhur. “Kam frikĂ« se njĂ« e keqe mĂ« pret!” - i tha ai. “AsnjĂ«herĂ«, nga Zoti” - iu pĂ«rgjigj gruaja e tij me besim.
– “Zoti nuk ta do asnjĂ«herĂ« tĂ« keqen. Ti ke marrĂ«dhĂ«nie tĂ« mira me familjen tĂ«nde, ti ndihmon tĂ« varfrit dhe nevojtarĂ«t, ti i pret tĂ« ftuarit e tu me bujari dhe ndihmon fatkeqĂ«t nĂ« rast nevoje”. (PĂ«rcjellĂ« nga El-BuhĂąri)
Disa ditĂ« mĂ« vonĂ«, Hatixhja e çoi te kushĂ«riri i saj, njĂ« shkrues i ditur qĂ« e quanin Uaraka ibn Naufel dhe qĂ« e njihte mirĂ« Torahun/Teuratin dhe Ungjillin/Inxhilin. Pasi Muhamedi pĂ«rshkroi natĂ«n e famshme, burri i moshuar, pa hezitim, tha se kjo do tĂ« kishte qenĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ« njĂ« takim me engjĂ«llin Xhebrail, pikĂ«risht me atĂ« qĂ« Zoti ia kishte dĂ«rguar Moisiut/Musait (a.s.): “Do tĂ« kisha shumĂ« dĂ«shirĂ« tĂ« isha i ri, pĂ«r tĂ« jetuar deri nĂ« kohĂ«n kur populli yt do tĂ« tĂ« pĂ«rzĂ«rĂ«â€ - i tha burri i moshuar (PĂ«rcjellĂ« nga El-BuhĂąri).
Ai e dinte që Profeti i përmendur në Shkrimet e shenjta, kishte mbërritur.
Në këtë mënyrë filloi misioni i të fundmit të profetëve, i cili tani e tutje do të ndikonte në mbarë botën, duke shpallur një epokë të re në historinë e ndërgjegjes dhe të progresit njerëzor. Kështu lindi Islami.

Fillimi

E para që i besoi Profetit ishte gruaja e tij, Hatixhja, e ndjekur menjëherë nga kushëriri i Muhamedit, Aliu, djali i Ebu Tùlibit, i cili jetonte me ta. Disa i kundërvihen me egërsi pranimit të misionit të Muhamedit, kurse disa të tjerë i hapin krejtësisht zemrat e tyre dhe e pranojnë thirrjen, si p.sh.: miku i afërt i Muhamedit, Ebu Bekri, shërbëtori i tij Zejd dhe shumë e shumë të tjerë. Pas një farë kohe, ndërsa Shpallja e vargjeve kuranore vazhdonte, Profetit Muhamed (a.s.) iu kërkua që të tregonte publikisht mesazhin e Islamit dhe të shpallte vargjet që i ishin zbuluar atij.

Me emrin e Allahut, tĂ« GjithĂ«mĂ«shirshmit, MĂ«shirĂ«plotit. Çdo lavdĂ«rim i pĂ«rket Allahut, Zotit tĂ« botĂ«ve, tĂ« GjithĂ«mĂ«shirshmit, MĂ«shirĂ«plotit, Sunduesit tĂ« DitĂ«s sĂ« Gjykimit. VetĂ«m Ty tĂ« adhurojmĂ« dhe vetĂ«m prej Teje ndihmĂ« kĂ«rkojmĂ«! UdhĂ«zona nĂ« rrugĂ«n e drejtĂ«! NĂ« rrugĂ«n e atyre qĂ« u ke dhuruar mirĂ«si e jo nĂ« tĂ« atyre qĂ« kanĂ« shkaktuar zemĂ«rimin TĂ«nd, as nĂ« tĂ« atyre qĂ« janĂ« tĂ« humbur! [1/1-7]

Një ditë, Profeti (a.s.) u ngjit në majë të Safas, një kodër e vogël pranë Qabesë, dhe i foli popullit të tij, banorëve të Mekës. Ndërsa ata mblidheshin përreth tij, e pyetën se cila ishte arsyeja e ardhjes. Muhamedi iu përgjigj:
“MĂ« thoni, o njerĂ«z tĂ« MekĂ«s, nĂ« qoftĂ« se unĂ« do t’ju thosha se shikoj njĂ« ushtri qĂ« drejtohet kundĂ«r nesh, nga ana tjetĂ«r e kodrĂ«s, ju do tĂ« mĂ« besonit mua?
- Sigurisht, - iu përgjigjën të gjithë, - sepse ne kemi besim tek ty, ti nuk gënjen kurrë.
- AtĂ«herĂ«, - tha mĂ« tej Muhamedi, - mĂ«sojeni se unĂ« jam i dĂ«rguar dhe po ju njoftoj njĂ« ndĂ«shkim tĂ« tmerrshĂ«m... Allahu mĂ« ka kĂ«rkuar qĂ« t’ju paralajmĂ«roj, ju qĂ« jeni tĂ« afĂ«rmit e mi dhe t’ju them se unĂ« s’mund t’ju garantoj tĂ« mira nĂ« TokĂ« ashtu dhe nĂ« qiej.”
Duke dĂ«gjuar kĂ«tĂ« gjĂ«, turma e njerĂ«zve u bĂ« e heshtur nga habia e madhe. NdĂ«rsa ata qĂ«ndronin tĂ« palĂ«vizur nĂ«n diellin pĂ«rvĂ«lues, Ebu Lehebi, xhaxhai i Profetit (a.s.), bĂ«rtiti: “Vdeksh ti!” Dhe tĂ« gjithĂ« kthyen kurrizin e u zhdukĂ«n, duke e lĂ«nĂ« Muhamedin vetĂ«m.

Mospranimi

BanorĂ«t e MekĂ«s i dĂ«gjuan kĂ«to fjalĂ« tĂ« reja si thirrje pĂ«r t’iu nĂ«nshtruar Zotit, pĂ«r tĂ« hyrĂ« nĂ« Islam. Por mosmarrĂ«veshjet u shfaqĂ«n menjĂ«herĂ«. ShumĂ« vetĂ« nuk e pranuan tĂ« vĂ«rtetĂ«n ndriçuese. Pas shumĂ« vjet njohjeje me mirĂ«sinĂ« dhe mĂ«shirĂ«n e Muhamedit, ata zunĂ« ta pĂ«rbuznin, ta vinin nĂ« lojĂ«, madje ta trajtonin si tĂ« çmendur. MegjithĂ«kĂ«tĂ«, asnjĂ«herĂ« Muhamedi nuk iu pĂ«rgjigj pĂ«rbuzjes me pĂ«rbuzje. Ai e kishte zakon tĂ« thoshte:

Ai që beson në Allah dhe në Ditën e Fundit, duhet të nderojë fqinjin e tij. Ai që beson në Allah dhe në Ditën e Fundit, duhet të thotë të mirën ose të heshtë. - (Përcjellë nga El-Buhùri).

AsgjĂ« nuk e ndalte. Ai vazhdonte qetĂ«sisht t’i ftonte bashkĂ«qytetarĂ«t e tij nĂ« parimin bazĂ« tĂ« Islamit: se nuk ka Zot tjetĂ«r veç Allahut dhe se Muhamedi Ă«shtĂ« i DĂ«rguari i Tij.

Thuaj: “Ai Ă«shtĂ« Allahu, NjĂ« dhe i VetĂ«m! Allahu Ă«shtĂ« Absoluti, tĂ« Cilit i pĂ«rgjĂ«rohet gjithçka nĂ« amshim. Ai as nuk lind, as nuk Ă«shtĂ« i lindur. Dhe askush nuk Ă«shtĂ« i barabartĂ« (a i krahasueshĂ«m) me AtĂ«!” [112/1-4]

Sa mĂ« shumĂ« qĂ« Muhamedi i kĂ«rkonte popullit tĂ« tij qĂ« t’i bindej Zotit tĂ« VetĂ«m, aq mĂ« shumĂ« udhĂ«heqĂ«sit e fiseve tĂ« ndryshme ia plasnin shpirtin:

“A mos kĂ«rkon ai qĂ« tĂ« gjithĂ« zotat t’i bĂ«jĂ« njĂ« Zot? VĂ«rtet qĂ« kjo Ă«shtĂ« njĂ« gjĂ« e çuditshme!” [38/5]

Ajo që i çudiste më shumë ishte se këto fjalë të padëgjuara e të jashtëzakonshme -vargjet e Kuranit- vinin nga një njeri që ata e dinin se ishte i pashkolluar. Asnjëherë Muhamedi (a.s.) nuk kishte mësuar të lexonte ose të shkruante; pak arabë ishin në gjendje për këtë gjë në atë kohë. Atëherë, si është e mundur që këto fjalë, të pangjashme me asgjë tjetër përsa i përket ndërtimit të tyre, mund të dilnin nga goja e tij?
UdhĂ«heqĂ«sit e fiseve mĂ« tĂ« fuqishme tĂ« klanit Kurejsh nĂ« MekĂ«, u bĂ«nĂ« edhe mĂ« tĂ« paduruar. GjatĂ« njĂ« mbledhjeje tjetĂ«r, ata vendosĂ«n t’i kĂ«rkonin Ebu TĂąlibit, xhaxhait dhe mbrojtĂ«sit tĂ« Profetit (a.s.), qĂ« tĂ« pĂ«rpiqej pĂ«r ta ndaluar Muhamedin nĂ« ushtrimin e misionit tĂ« tij, qĂ« u kĂ«rkonte njerĂ«zve tĂ« hiqnin dorĂ« nga zakonet dhe feja e baballarĂ«ve tĂ« tyre.
Kur Muhamedi e dëgjoi këtë gjë, u emocionua shumë, sepse ai ndiente shumë dashuri dhe dhembshuri për xhaxhanë e tij, mirëpo përgjigjja e tij ishte e qetë dhe e pastër:

“PĂ«r Allahun! NĂ«se ata vendosin Diellin nĂ« dorĂ«n time tĂ« djathtĂ« dhe HĂ«nĂ«n nĂ« dorĂ«n time tĂ« majtĂ«, unĂ« kurrĂ« nuk do ta braktisja misionin, gjersa Allahu tĂ« mĂ« japĂ« fitoren ose deri nĂ« vdekjen time.”

Dalëngadalë dhe një e nga një, numri i myslimanëve, të udhëhequr nga Profeti i dashur rritej. Grupi i parë i besimtarëve ndoqi rrugën e së vërtetës dhe të bindjes. Dashuria e tyre për të vërtetën shkëlqente duke ndriçuar shoqërinë e zbehtë pagane të asaj kohe. Kërkimi i të mirave materiale - objektivi kryesor dhe qëllimi i të gjithave ambicieve në botë - u zëvendësua me kërkimin e dritës dhe urtësisë së përjetshme.
“Cilitdo qĂ« kĂ«rkon rrugĂ«n e diturisĂ«, Allahu do t’ia lehtĂ«sojĂ« rrugĂ«n e Xhenetit” ka thĂ«nĂ« Profeti (a.s.). (PĂ«rcjellĂ« nga Muslimi)
MyslimanĂ«t ishin objekti i pĂ«rndjekjeve qysh nĂ« hapat e para tĂ« Islamit. Ata qĂ« ishin tĂ« varfĂ«r, ata qĂ« kishin pak tĂ« holla dhe jo status shoqĂ«ror, vuanin shumĂ« mĂ« egĂ«rsisht se tĂ« tjerĂ«t. Ata viheshin nĂ« lojĂ« dhe talleshin dhe, kur kjo gjĂ« nuk mjaftonte, jobesimtarĂ«t kishin tĂ« drejtĂ«n e pĂ«rdorimit tĂ« sulmeve dhe tĂ« torturave fizike. Ata qĂ«llonin me gurĂ« dhe me ndyrĂ«sira. Bilalin, njĂ« skllav zezak nga Abisinia, i cili kishte pranuar fenĂ« islame, e lidhĂ«n me litar nĂ« rĂ«rĂ«n pĂ«rvĂ«luese me urdhĂ«r tĂ« pronarit tĂ« tij, ndĂ«rkohĂ« qĂ« i vendosnin gurĂ« tĂ« mĂ«dhenj mbi gjoks. “Ku Ă«shtĂ« Zoti yt, tani?”- e pyesnin atĂ«, duke u tallur. MirĂ«po asnjĂ« torturĂ« nuk mund ta trondiste besimin e tij.
NĂ« vitin 615, disa qindra myslimanĂ« arritĂ«n tĂ« largoheshin nga Meka, duke braktisur shtĂ«pitĂ« e tyre dhe kĂ«rkuan strehĂ« nĂ« AbisininĂ« fqinje (Etiopia e sotme), tokĂ« e krishterĂ«. NĂ« Abisini jetonte njĂ« mbret i drejtĂ« dhe tolerant, i cili u dha strehĂ« myslimanĂ«ve gjatĂ« vitit tĂ« pestĂ« tĂ« ushtrimit tĂ« misionit tĂ« Muhamedit (a.s.). Ata qĂ« s’ikĂ«n dot, iu nĂ«nshtruan pĂ«rndjekjeve shumĂ« mĂ« tĂ« dhunshme, mirĂ«po asnjĂ«herĂ« besimtarĂ«t nuk hoqĂ«n dorĂ« nga Islami.

Bojkoti

Një taktikë e re ishte caktimi i një vendi nga udhëheqësit e Mekës. Profeti dhe Shokët e tij ndiqeshin dhe detyroheshin të jetonin në një vend të izoluar të qytetit. Asnjë zahire nuk u shkonte dhe ata vuanin nga uria dhe etja për periudha të gjata kohe, nuk hanin pothuajse asgjë gjatë shumë ditëve, madje gjatë shumë javëve. Kjo bllokadë filloi në vitin e shtatë të Shpalljes Hyjnore dhe zgjati tre vjet me radhë. Megjithatë, me ndihmën e Zotit, disa persona vullnetmirë midis përndjekësve nuk mund ta duronin më tej këtë sjellje antinjerëzore. Situata ndryshoi disi dhe bllokada u hoq më në fund.
Njerëzit sërish mundën të respektojnë dhe të dëgjojnë Profetin (a.s.). Ky ishte një burrë i pashëm, me shtat mesatar, me flokët dhe mjekrën të zezë. Dhëmbët e tij shkëlqenin kur buzëqeshte. Por mbi të gjitha ishte karakteri i tij, sjellja e tij vetjake që të bënin përshtypje të madhe. Fjalët e tij ishin gjithmonë plot këshilla e mençuri. Zakonet dhe traditat e shoqërive fisnore të Arabisë u tronditën dhe u rivlerësuan në dritën e frymës së çuditshme të mësimeve ti tij. Njëherë ai tha:

“Ndihmoje vĂ«llanĂ« tĂ«nd, qoftĂ« kur Ă«shtĂ« i drejtĂ« ose i padrejtĂ«.”

Një burrë pyeti:
- O i Dërguar i Allahut! Unë mund ta ndihmoj në qoftë se është i drejtë, por si mund ta ndihmoj në qoftë se është i padrejtë?
Ai u përgjigj:

- “Mos e lĂ«r tĂ« bĂ«jĂ« padrejtĂ«si, kĂ«shtu do ta shprehĂ«sh ndihmĂ«n tĂ«nde pĂ«r tĂ«.” - (PĂ«rcjellĂ« nga El-BuhĂąri)

Mirësjellja dhe dhembshuria e Muhamedit ishin të pakrahasueshme. Shpesh, kur ai kalonte para një grupi fëmijësh, ai u përkëdhelte kokën dhe ndonjëherë zinte dhe luante bashkë me ta. Ai thotë:

“VĂ«rtet qĂ« tek Allahu gjenden njĂ«qind mĂ«shira dhe vetĂ«m njĂ«rĂ«n prej tyre Ai e ka zbritur midis xhindeve, njerĂ«zve, kafshĂ«ve dhe insekteve. NĂ«pĂ«rmjet saj ata duhen dhe i bĂ«jnĂ« mirĂ« njĂ«ri-tjetrit dhe nĂ«pĂ«rmjet saj egĂ«rsira e do tĂ« voglin e vet. Kurse nĂ«ntĂ«dhjetĂ« e nĂ«ntĂ« mĂ«shirat e tjera Allahu i ka ruajtur pĂ«r t’u bĂ«rĂ« mirĂ« robĂ«rve tĂ« Tij nĂ« DitĂ«n e Gjykimit” - (PĂ«rcjellĂ« nga El-BuhĂąri dhe Muslimi)

Ai i dha njĂ« vend tĂ« nderuar gruas nĂ« shoqĂ«ri, gjĂ« qĂ« ishte e paimagjinueshme pĂ«r kohĂ«n, duke i garantuar asaj tĂ« drejta dhe liri qĂ« nuk gjenden nĂ« asnjĂ« vend tjetĂ«r. “Xheneti ndodhet nĂ« kĂ«mbĂ«t e nĂ«nave”, thotĂ« Profeti (PĂ«rcjellĂ« nga El-BuhĂąri dhe Muslimi). MirĂ«po pjesa mĂ« e madhe ngulnin kĂ«mbĂ« nĂ« injorancĂ«n e tyre dhe vazhdonin tĂ« mos i pranonin ato.

Viti i hidhërimit

Kjo ndodhi në vitin e dhjetë të Shpalljes, më 619, kur Muhamedi (a.s.) u hidhërua më tepër se kurrë në jetën e tij: xhaxhai i tij Ebu Tùlibi, i cili e kishte mbështetur dhe mbrojtur, u nda nga jeta. Kjo humbje e madhe u pasua shumë shpejt nga vdekja e gruas së tij të dashur, Hatixhja.
Me humbjen e kĂ«tyre dy mbĂ«shtetjeve tĂ« rĂ«ndĂ«sishme, politeistĂ«t menduan se mĂ« nĂ« fund Profeti (a.s.) ishte thyer nĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«rfundimtare. Profeti, edhe pse ishte shumĂ« i pikĂ«lluar nga humbja e dy njerĂ«zve tĂ« dashur pĂ«r tĂ«, iu fut punĂ«s nĂ« kĂ«rkim tĂ« mbĂ«shtetĂ«sve, pĂ«r t’i mbrojtur pasuesit e tij nga banorĂ«t e MekĂ«s.
Ai vendosi që të shkonte në Taif, një qytet që ndodhej në lindje të Mekës, duke bërë tri ditë rrugë (njëqind e njëzet kilometra, në rrugën e Jemenit). Ai nuk vuri në dijeni asnjë njeri tjetër, përveç Zejdit që e shoqëroi. Mirëpo populli i Taifit e kundërshtoi atë që kishte shkuar për të shpallur mesazhin e Islamit dhe e përzuri egërsisht, duke e qëlluar me gurë dhe duke e gjakosur.
“...PĂ«rse ky Kuran nuk i Ă«shtĂ« zbritur ndonjĂ« njeriu tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« njĂ« nga kĂ«to dy qytete?” [43/31], kundĂ«rshtonte paria e kĂ«tij qyteti.
Gjatë rrugës së kthimit për në Mekë, engjëlli Xhebrail e takoi Profetin (a.s.) dhe i tha:
“Zoti mĂ« ka ngarkuar qĂ« tĂ« ndĂ«shkoj banorĂ«t e kĂ«tij qyteti pĂ«r tĂ« keqen qĂ« tĂ« kanĂ« bĂ«rĂ«.”
“MĂ« mirĂ« tregoju rrugĂ«n e drejtĂ«, sepse ata nuk e dinĂ«â€, iu pĂ«rgjigj Profeti.
Në këtë kohë vështirësish të mëdha, Profetit iu dha nderi më i madh nga Zoti i Tij i Lartmadhëruar, Udhëtimi i mrekullueshëm i natës.

Udhëtimi i natës

NĂ« vitin 621, gjatĂ« asaj nate tepĂ«r tĂ« çuditshme qĂ« quhet “Nata e IsrĂą-s dhe Mi’rĂąxh-it”, engjĂ«lli Xhebrail e gjeti Muhamedin (a.s.) dhe e zgjoi. Ai e ftoi qĂ« t’i hipĂ« njĂ« kafshe me emrin BurĂąk. Papritur, Profeti lĂ«vizi me shpejtĂ«sinĂ« e dritĂ«s deri nĂ« XhaminĂ« AksĂą, nĂ« Jeruzalem. Aty, nĂ« kĂ«tĂ« vend tĂ« shenjtĂ«, nĂ« zemĂ«r tĂ« Jeruzalemit, Muhamedi (a.s.) takoi njĂ« kuvend profetĂ«sh tĂ« sĂ« kaluarĂ«s dhe drejtoi lutjen e tyre tĂ« zakonshme. Pastaj, engjĂ«lli Xhebrail e mori dhe e ngjiti pĂ«rtej shtatĂ« qiejve qĂ« ai tĂ« jetĂ« dĂ«shmitari i mistereve tĂ« padukshme tĂ« universit, si dhe qĂ« tĂ« arrijĂ« tĂ« sodisĂ« disa shenja tĂ« Zotit tĂ« tij.
Sipas Traditës (Sunetit), Profeti thotë:

“Kur depĂ«rtoja nĂ«pĂ«r qiellin mĂ« tĂ« ulĂ«t, unĂ« pashĂ« njĂ« njeri tĂ« ulur, ndĂ«rsa para tij kalonin shpirtrat e burrave dhe tĂ« grave. PĂ«r atĂ« nĂ« tĂ« djathtĂ« tĂ« tij, ai buzĂ«qeshte e thoshte: ‘NjĂ« shpirt i mirĂ« i nxjerrĂ« nga njĂ« trup i mirë’, kurse pĂ«r tjetrin nĂ« anĂ«n e majtĂ« tĂ« tij, ai ngrysej dhe thoshte: ‘NjĂ« shpirt i keq i nxjerrĂ« nga njĂ« trup i keq’. UnĂ« thashĂ«: “Kush Ă«shtĂ« ky, o Xhebrail?’ ‘ËshtĂ« Ademi, kurse njerĂ«zit nĂ« tĂ« djathtĂ« dhe nĂ« tĂ« majtĂ« tĂ« tij janĂ« pasardhĂ«sit e tij. Ata nĂ« tĂ« djathtĂ« janĂ« banorĂ« tĂ« Xhenetit, kurse ata nĂ« tĂ« majtĂ« janĂ« banorĂ« tĂ« Xhehenemit.” (PĂ«rcjellĂ« nga El-BuhĂąri dhe Muslimi)”

Më pas, Muhamedi (a.s.) dhe engjëlli Xhebrail u ngjitën përmes qiejve të tjerë, duke takuar profetë të tjerë: Isanë, Jahjanë, Jusufin, Harunin dhe Musanë (paqja qoftë me ata), derisa mbërritën më në fund në qiellin e shtatë. Aty ishte një njeri i ulur në një fron në derën e banesës së përjetshme.

“KurrĂ« nuk kisha parĂ« njĂ« njeri qĂ« mĂ« ngjante aq shumĂ«,- tha Profeti. Ky ishte babai im, Ibrahim...” (PĂ«rcjellĂ« nga Muslimi dhe Ibn Ishaku)

Pastaj Xhebraili iu shfaq përsëri Profetit me të gjithë dritën dhe shkëlqimin e tij engjëllor. Ata kishin prekur Sidra-tul Muntehù-n, Lotusin e skajit më të largët, në qiellin më të lartë, rrethuar me ngjyra të çuditshme, krejtësisht të papërshkueshme:

Zemra (e Muhamedit a.s.) nuk gënjen për atë që ka parë. Vallë, a do ta kundërshtonit atë për çfarë ka parë, ndërkohë që ai e ka parë atë (Xhebrailin në formën e tij të plotë) edhe një herë tjetër, te Sidretul Muntehaja, ku ndodhet Xheneti-strehim, kur Sidrën çfarë nuk e mbulonte (prej engjëjve, dritës dhe mrekullive të Allahut)?! Shikimi i tij nuk u shmang dhe as nuk e kaloi masën, por ai pa vërtet disa nga mrekullitë më madhështore të Zotit të tij! [53/11-18]

Muhamedi (a.s.) u ngjit nĂ« zenit tĂ« botĂ«s qiellore. Kjo ndodhi gjatĂ« asaj nate, kur ai mori nga Allahu i LartmadhĂ«ruar ritualin suprem tĂ« trupit dhe tĂ« shpirtit, shtyllĂ«n e dytĂ« tĂ« Islamit: pesĂ« lutjet e pĂ«rditshme dhe diçka qĂ« nuk i ishte dhĂ«nĂ« ndonjĂ« profeti tjetĂ«r para tij: botĂ«n e tĂ«rĂ« si njĂ« hapĂ«sirĂ« pĂ«r t’u falur nĂ« shenjĂ« nderimi dhe bekimi pĂ«r tĂ« gjithĂ« myslimanĂ«t. Kjo ishte El-Isrñ’ uel-Mi‘raxh, UdhĂ«timi natĂ«n dhe Ngjitja [surja 17 dhe surja 53].

Shpërngulja

Gjatë kthimit të Profetit (a.s.), pasi kishin dëgjuar tregimin për udhëtimin e çuditshëm, mosbesuesit përfitojnë nga kjo mundësi për ta tallur sërish Muhamedin. Ata e kishin trajtuar atë si të çmendur, fallxhor, poet dhe tani e trajtonin si gënjeshtar. Përndjekjet u keqësuan dyfish, kurse jeta u bë gjithnjë e më shumë e padurueshme për Profetin dhe Shokët e tij. Ata vazhdimisht ishin në rrezik dhe vendosën kështu që të përgatiteshin për të braktisur në heshtje Mekën.

Në Medinë

BanorĂ«t e qytetit tĂ« Jethribit (rreth 500 km larg MekĂ«s), tĂ« cilĂ«t tashmĂ« kishin pranuar fenĂ« islame, i hapĂ«n dyert e shtĂ«pive tĂ« tyre pĂ«r mĂ«rgimtarĂ«t e besimit, duke u uruar mirĂ«seardhjen tĂ« gjithĂ« myslimanĂ«ve qĂ« dĂ«shironin tĂ« jetonin tĂ« sigurt nĂ« qytetin e tyre. Ata donin nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« veçantĂ« qĂ« Profeti (a.s.) tĂ« sillte paqen nĂ« qytetin e tyre, i cili vazhdimisht gĂ«rryhej nga brenda prej grindjeve tĂ« fiseve. Profeti (a.s.) pranoi. Ky mĂ«rgim u quajt el-Hixhrah, shpĂ«rngulja, Hixhreti. Ky ishte njĂ« moment vendimtar nĂ« historinĂ« e Islamit, momenti i fillimit tĂ« kalendarit islam, i lindjes sĂ« Shtetit tĂ« parĂ« islam; Jethribi u quajt MedĂźnet-un Nebijj “Qyteti i Profetit”.
Muhamedi, i Dërguari i Zotit, pas trembëdhjetë vjet prej thirrjes së Islamit dhe pasi kishte vuajtur shumë prej përndjekjeve të arabëve paganë, e braktisi qytetin e Mekës i shoqëruar nga shoku i tij i ngushtë, Ebu Bekri dhe u nis për atje ku i kishin ofruar paqen dhe sigurinë, në qytetin e Medinës.
Në këtë mënyrë nisi etapa e dytë, shumë e rëndësishme e misionit dhe e jetës së Muhamedit (a.s.), në vitin 622, në vitin 1 të Hixhretit.

Kushtetuta e parë

Në qytetin e Medinës, Profeti (a.s.) u bë kryetari i shtetit. Aty Islami arriti të lulëzojë duke bërë të mundur lindjen e një rendi të ri shoqëror. Piedestali i tij ishte xhamia. Aty u zhvillua gjithashtu vizioni islam i paqes ndërmjet popujve të ndryshëm të botës pa dallim feje dhe race, sepse me të vërtetë aty mori formë Kushtetuta e parë dhe Karta e të drejtave dhe lirive njerëzore, e cila nuk kishte ekzistuar asnjëherë më parë.
Ajo i garantonte çdo qytetari lirinë, sigurinë dhe drejtësinë.
1. Liria e ndërgjegjes dhe e kultit për myslimanët dhe jomyslimanët njëlloj.
2. Siguria dhe mbrojtja ndaj çdo kërcënimi apo sulmi që vjen nga jashtë.
3. Dënimi dhe shfuqizimi i të gjitha praktikave të pamoralshme.
Karakteristika themelore e kësaj shoqërie të re ishte përdëllimi. Makutëria dhe egoizmi u zëvendësuan nga dhembshuria dhe kujdesi për të gjitha qeniet e gjalla. Profeti (a.s.) thotë:

“TĂ« bĂ«sh drejtĂ«si mes dy vetave Ă«shtĂ« njĂ« lĂ«moshĂ«; tĂ« ndihmosh njĂ« njeri tĂ« ngjitet nĂ« kalĂ« dhe t’i ngresh barrĂ«t Ă«shtĂ« njĂ« lĂ«moshĂ«; t’i pĂ«rgjigjesh njĂ« pyetjeje me butĂ«si Ă«shtĂ« njĂ« lĂ«moshĂ«; tĂ« heqĂ«sh atĂ« qĂ« pĂ«rbĂ«n rrezik nĂ« udhĂ«n e njeriut (si gjemba ose gurĂ«) Ă«shtĂ« njĂ« lĂ«moshĂ«; t’i buzĂ«qeshĂ«sh vĂ«llait Ă«shtĂ« lĂ«moshĂ«.” (PĂ«rcjellĂ« nga El-BuhĂąri dhe Muslimi)

NjĂ« ditĂ«, njĂ« njeri takoi Profetin (a.s.) dhe iu lut qĂ« t’i jepte disa desh. Ai ishte duke kullotur njĂ« numĂ«r tĂ« madh bagĂ«tish midis dy kodrave dhe urdhĂ«roi t’ia jepnin menjĂ«herĂ« sa donte. Kur ai njeri u kthye nĂ« fshatin e tij, ai thotĂ«:
“O njerĂ«zit e mi, pĂ«rqafojeni Islamin, sepse me Allahun, Muhamedi jep kaq shumĂ«.” (PĂ«rcjellĂ« nga Muslimi)
Aty, nĂ« MedinĂ«, dy shtylla tĂ« tjera tĂ« Islamit u vendosĂ«n. Iu kĂ«rkua myslimanĂ«ve tĂ« paguanin zeqĂątin, taksĂ« shoqĂ«rore pĂ«r t’u ardhur nĂ« ndihmĂ« tĂ« varfĂ«rve dhe nevojtarĂ«ve (2/177; 9/60), dhe pĂ«r tĂ« praktikuar agjĂ«rimin e muajit tĂ« Ramazanit, es-sijĂąm (2/183-187). GjatĂ« kĂ«saj kohe, Profeti (a.s.) u martua pĂ«rsĂ«ri. AtĂ« e kishin kĂ«rkuar gra tĂ« shumta, por, me pĂ«rjashtim tĂ« Aishes, bashkĂ«shortet e tij ishin pĂ«rgjithĂ«sisht vejusha ose gra tĂ« divorcuara. MegjithatĂ«, ai ruajti pĂ«rgjithmonĂ« nĂ« zemrĂ«n e tij njĂ« vend tĂ« veçantĂ« pĂ«r Hatixhen, gruan e parĂ«, shoqen e tij tĂ« shtrenjtĂ«.

Njerëzit e Librit

NĂ« rrethinat e qytetit tĂ« MedinĂ«s jetonin gjithashtu edhe disa fise çifute. MyslimanĂ«t tanimĂ« ndienin njĂ« lloj afĂ«rsie me kĂ«ta “njerĂ«z tĂ« Librit”, tĂ« cilĂ«ve mbĂ«rritja e njĂ« profeti u ishte lajmĂ«ruar nĂ« Torah/Teurat. Zoti i kishte thĂ«nĂ« MĂ»sĂą-it:
“Do tĂ« bĂ«j midis vĂ«llezĂ«rve tĂ« tyre njĂ« profet tĂ« ngjashĂ«m me ty dhe do t’i vendos nĂ« gojĂ« fjalĂ«t e Mia, dhe ai do t’u thotĂ« atyre gjithçka qĂ« unĂ« do t’u kĂ«rkoj.” [Deuteronomi 18/18]
Po kush ishin nĂ« Testamentin e VjetĂ«r vĂ«llezĂ«rit e bijve tĂ« Izraelit, pĂ«rveçse bijtĂ« e Ismailit? Po kush tjetĂ«r do tĂ« mund tĂ« ishte Profeti qĂ« ngjante me MusanĂ«? E kush pra do t’i ngjante atij mĂ« shumĂ« sesa Muhamedii (a.s.)? Dhe sipas fjalĂ«ve tĂ« Jezusit, profecia ishte kryer:
“NĂ« qoftĂ« se unĂ« nuk do tĂ« iki, Parakleti, NgushĂ«llimtari, kurrsesi nuk mund tĂ« vijĂ« tek ju, mirĂ«po nĂ« qoftĂ« se unĂ« do tĂ« largohem, do t’jua dĂ«rgoj...
Ai do t’ju udhĂ«heqĂ« drejt sĂ« VĂ«rtetĂ«s; sepse ai nuk do tĂ« flasĂ« kurrĂ« pĂ«r veten e tij, por do tĂ« tregojĂ« vetĂ«m atĂ« qĂ« do tĂ« dĂ«gjojĂ«â€[Gjoni: 16/17 dhe 16/13]
Deri në atë kohë myslimanët ishin lutur gjithmonë në të njëjtin drejtim (kibla) sikurse njerëzit e Librit, që binte drejt qytetit të shenjtë të Jeruzalemit.
Besimtarëve tanimë iu kërkua që të ktheheshin në drejtim të Mekës, nga Qabeja [2/144-150].
Ky ndryshim në lidhje me drejtimin e lutjes, ishte simboli i dallimit dhe i nderimit që iu bë komunitetit të ri të myslimanëve: umetit islam. Myslimanët, duke pasur besimin fillestar të Ibrahimit, u kthyen në mënyrë të natyrshme nga Shtëpia e parë që ky ndërtoi për Zotin.

Leja për të luftuar

Të pakënaqur nga ky ndryshim nuk ishin vetëm njerëzit e Librit (disa çifutë në të vërtetë e kishin marrë argumentin e drejtimit nga Jeruzalemi për të sugjeruar se Muhamedi nuk kishte tjetër mundësi veçse të ndiqte kibla-n e tyre dhe për të thënë se kjo gjë provonte faktin se feja e tyre ishte më e lartë), por edhe udhëheqësit e qytetit të Mekës, për të cilët ndryshimi i kibla-s paraqiste një kërcënim, pasi ata pretendonin të drejtën e të qenit mbrojtësit e Qabesë.
KĂ«ta tĂ« fundit vazhdimisht ishin tĂ« vendosur pĂ«r ta eliminuar komunitetin e ri mysliman, ndaj pĂ«rgatitĂ«n njĂ« sulm kundĂ«r MedinĂ«s. KĂ«tĂ« radhĂ«, mĂ« nĂ« fund, pas shumĂ« vitesh persekutimesh dhe torturash, Zoti dha lejen pĂ«r t’u mbrojtur:

U lejohet (lufta) atyre qĂ« janĂ« sulmuar, ngase u Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« padrejtĂ«si dhe Allahu, me tĂ« vĂ«rtetĂ«, Ă«shtĂ« i FuqishĂ«m qĂ« t’i ndihmojĂ«. [22/39]

Beteja e Bedrit

Përfundimi ishte beteja e Bedrit, e cila u zhvillua në vitin 623, gjatë vitit të dytë të Hixhretit, në muajin e Ramazanit. Ushtria e Mekës e përbërë nga mijëra burra
- tre herë më shumë se kundërshtari i saj - sulmoi ushtrinë e vogël të myslimanëve. Mirëpo, me Vullnetin hyjnor, përfundimi i kësaj beteje ishte një fitore madhështore e myslimanëve. Disa udhëheqës të Mekës, të cilët kishin persekutuar myslimanë, u vranë, kurse të tjerët u burgosën duke paguar kështu një çmim të lartë. Për herë të parë në histori, të burgosurve të luftës u jepej ushqim dhe mbrojtje po aq sa edhe rrëmbyesve të tyre, si dhe një trajtim i njerëzishëm. Kjo betejë ishte përcaktuese: forca dhe guximi i besimtarëve myslimanë lanë pa mend kundërshtarët e tyre të Mekës bashkë me aleatët, edhe pse këta ngulmonin për ta shkatërruar Islamin.
BetejĂ« pas beteje, myslimanĂ«t arritĂ«n tĂ« provojnĂ« se ata mund t’i rezistonin çfarĂ«dolloj sulmi. MegjithatĂ«, ata arritĂ«n t’i shpĂ«tonin kur duhet njĂ« shpartallimi vitin qĂ« vijoi, nĂ« kohĂ«n e betejĂ«s sĂ« Uhudit, qĂ« u dha kurejshĂ«ve idenĂ« pĂ«r t’i sulmuar dhe pĂ«r t’i shfarosur njĂ«herĂ« e pĂ«rgjithmonĂ«. KĂ«ta tĂ« fundit komplotuan me disa beduinĂ«, me disa fise çifute, si dhe me disa hipokritĂ« qĂ« jetonin nĂ« MedinĂ«.
Kjo ndodhi gjatĂ« vitit tĂ« pestĂ« tĂ« Hixhretit, kur njĂ« ushtri me mĂ« shumĂ« se dhjetĂ«mijĂ« vetĂ« u drejtua pĂ«r nĂ« MedinĂ«. MirĂ«po myslimanĂ«t ishin tĂ« gatshĂ«m pĂ«r t’u mbrojtur. Sipas kĂ«shillave tĂ« Selman Farisiut, ata kishin gĂ«rmuar hendekĂ« tĂ« gjerĂ« rreth e rrotull qytetit. VetĂ« Profeti mori pjesĂ« nĂ« pĂ«rgatitjet.
Pas një muaji të gjatë rrethimi, kundërshtarët nga Meka gjithmonë e më shumë po dështonin për të depërtuar brenda qytetit e për këtë arsye filluan ta humbasin qetësinë. Pak nga pak mosbesimi zuri të përhapej midis radhëve të forcave aleate. Si pasojë e grindjeve që shpërthyen mes tyre, si dhe nga kushtet e vështira atmosferike, ata zunë të mblidhnin çadrat e tyre dhe u tërhoqën më në fund.

Marrëveshja e Hudejbijjes

Kjo ishte një fitore e madhe për Islamin. Qyteti i Medinës nuk u sulmua më kurrë. Një vit më pas, i gjashti pas Hixhretit, u dekretua një armëpushim midis udhëheqësve të Mekës dhe Profetit (a.s.), megjithëse kushtet e tij ishin pa asnjë dyshim në favor të Kurejshëve. Kjo u quajt marrëveshja e Hudejbijjes.
Periudha e paqes që vijoi më pas u dha mundësi jomyslimanëve të shumtë që të shikonin vetë mirësitë e mënyrës së jetesës islame. Për këtë arsye, një numër shumë i madh nga Meka, si dhe pjesëtarë të fiseve të ndryshme, përqafuan Islamin.

Thirrje udhëheqësve

GjatĂ« kĂ«saj kohe, Profeti (a.s.) u dĂ«rgoi letra qeveritarĂ«ve tĂ« shumtĂ« midis tĂ« cilĂ«ve edhe perandorĂ«ve tĂ« dy superfuqive tĂ« kohĂ«s, PersisĂ« dhe Bizantit, duke i ftuar ata nĂ« Islam. Perandori Herakli ishte duke udhĂ«tuar nĂ« Jeruzalem kur mori letrĂ«n qĂ« mbante vulĂ«n e Profetit. Ai lexoi: “Nga ana e Muhamedit, i DĂ«rguari i Allahut, Herakliut, perandorit tĂ« Bizantit! Paqja qoftĂ« me atĂ« qĂ« ndjek udhĂ«n e vĂ«rtetĂ«. UnĂ« tĂ« ftoj nĂ« Islam.
Pranoje atĂ« e do tĂ« kesh paqe e mbarĂ«si, ndĂ«rsa Zoti do tĂ« ta shpĂ«rblejĂ« dyfish. NĂ«se ti nuk e pranon, gjynahet e njerĂ«zve tĂ« tu do tĂ« bien mbi ty.”
[Përcjellë nga El-Buhùri]
Dhe letra përfundonte me një paragraf nga Kurani:

“Thuaj: “O ithtarĂ«t e Librit, ejani tĂ« biem nĂ« njĂ« fjalĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t mes nesh dhe jush: se do tĂ« adhurojmĂ« vetĂ«m Allahun, se nuk do t’i shoqĂ«rojmĂ« Atij asgjĂ« (nĂ« adhurim) dhe se njĂ«ri-tjetrin nuk do ta mbajmĂ« pĂ«r zot, nĂ« vend tĂ« Allahut!” NĂ«se ata nuk pranojnĂ«, atĂ«herĂ« thuaju: “DĂ«shmoni se ne i jemi nĂ«nshtruar Allahut!” [3/64]”

Edhe pse perandori e kuptoi se ishte fjala për Profetin e lajmëruar nga Shkrimet e Shenjta, ai u ndje i detyruar nga besnikëria kundrejt udhëheqësve dhe oborrtarëve të tij, të mos e pranonte Mesazhin.

Çlirimi i MekĂ«s

Gjatë kësaj kohe, në Arabi, forca e Islamit rritej me shpejtësi. Dy vjet pas marrëveshjes së arritur me kundërshtarët nga Meka, kushtet e së cilës shkeleshin vazhdimisht nga Kurejshët, Profeti (a.s.) vendosi të marshojë për në Mekë me një ushtri të përbërë me afro dhjetë mijë vetë.
Ajo çka ndodhi atëherë qe një fakt i paharrueshëm në historinë e fitoreve fetare. Profeti (a.s.) e pushtoi qytetin pa derdhur praktikisht asnjë pikë gjaku. Ai e kapërceu portën e qytetit i hipur në devenë e tij, me kokën ulur në shenjë përulësie, ndërsa të gjithë armiqtë e vështronin. Për çudinë e tyre të madhe, ai i fali të gjithë ata që ishin armiqtë më të mëdhenj dhe shpalli një amnisti të përgjithshme. Kjo ishte dita e fitores dhe kapitulli i fundit i jetës së Profetit po fillonte.
Kështu përfundoi fitorja e Mekës. Armiqtë e Islamit u dorëzuan dhe njëkohësisht u falën me shpirtmirësi. Dëshmitarë të kësaj mëshire dhe dhembshurie të Profetit (a.s.), banorët e qytetit të Mekës e përqafuan pa hezitim Islamin. Profeti hyri në sallën e Qabesë ku gjendeshin treqind e gjashtëdhjetë idhuj e statuja që paraqisnin perënditë e gënjeshtërta përpara të cilave arabët faleshin dhe që i adhuronin prej shumë kohësh. Një e nga një, me urdhër të Profetit, idhujt u shkatërruan. Kjo u dha fund simboleve të idhujtarisë në Gadishullin Arabik.
Më në fund, Qabeja, e ngritur nga Profeti Ibrahim dhe nga djali i tij i parë Ismail, u pastrua dhe iu kushtua adhurimit të Zotit të Vetëm, Allahut, Zotit të Botëve.

“Allahu Ă«shtĂ« Ai qĂ« e ka çuar tĂ« DĂ«rguarin e Vet me udhĂ«rrĂ«fimin dhe fenĂ« e sĂ« VĂ«rtetĂ«s, pĂ«r ta ngritur atĂ« mĂ« lart se tĂ« gjitha fetĂ«, edhe nĂ«se nuk e pĂ«lqejnĂ« idhujtarĂ«t” [61/9]

Kjo tani do tĂ« thoshte se kishte njĂ«zet e njĂ« vjet qĂ« Profeti kishte nisur t’i kĂ«rkonte njerĂ«zimit qĂ« tĂ« njihte Zotin e VetĂ«m dhe se zbulimi kishte filluar. Misioni i Muhamedit (a.s.) po arrinte fundin e tij.
Ai vendoset në Medinë, e cila bëhet kryeqyteti i botës së re myslimane. Nga e gjithë Arabia vinin delegacione për te Profeti (a.s.) për të përqafuar Islamin. Për më tepër, ai dërgoi grupe besimtarësh në vende dhe në provinca të ndryshme, duke u bërë thirrje banorëve të tyre që të përqafonin Islamin.
MegjithatĂ«, edhe pse ishte nĂ« krye tĂ« tĂ« gjithĂ« ArabisĂ« dhe tĂ« viseve pĂ«rqark, Muhamedi (a.s.) vazhdoi tĂ« jetonte si njĂ« shĂ«rbĂ«tor i pĂ«rulur i Zotit. Ai ishte mĂ«suar t’i rregullonte kĂ«pucĂ«t e veta, tĂ« qepte rrobat e veta e t’i shĂ«rbente familjes sĂ« tij thjeshtĂ«sisht.

Haxhillëku i lamtumirës

Ky ndodhi në shekullin e VII, dhjetë vjet pas Hixhretit; Profeti po i afrohej fundit të jetës së vet në këtë Tokë. Ky ishte ai vit gjatë të cilit ai kreu haxhillëkun, shtyllën e pestë të Islamit. Nën diellin përvëlues, nëpër rrafshinat e Arafatit, Profeti Muhamed (a.s.) dha predikimin e tij të fundit:

“O njerĂ«z! DĂ«gjoni me vĂ«mendje fjalĂ«t e mia dhe kuptojini ato, sepse unĂ« nuk e di nĂ«se do tĂ« mund t’ju takoj mĂ« nĂ« kĂ«tĂ« vend pas njĂ« viti.

O njerëz! Gjaku juaj, pasuritë tuaja dhe nderi juaj duhet të jenë gjëra të shenjta njëlloj si kjo ditë e shenjtë, në këtë muaj të shenjtë dhe në këtë territor të shenjtë, gjersa ju të takoni Zotin tuaj! Ju do të shkoni padyshim, që të takoni Zotin tuaj dhe do të pyeteni për veprimet tuaja. Jini vigjilentë, pra! A jua kam sjellë me besnikëri Mesazhin? O Zot, qofsh Dëshmitar!

Kushdo qĂ« merr diçka nĂ« mirĂ«besim, le t’ia kthejĂ« sĂ«rish atij qĂ« ia kishte lĂ«nĂ« nĂ« besim. Mos tĂ«rhiqni asnjĂ« interes nĂ« tĂ« holla tĂ« marra hua, siç bĂ«nim kur ishim tĂ« paditur; por ju do tĂ« keni tĂ« drejtĂ« mbi kapitalet tuaja; mos u bĂ«ni as shtypĂ«s, as tĂ« shtypur... E drejta e gjakmarrjes sĂ« kohĂ«s sĂ« paditurisĂ« Ă«shtĂ« zhdukur dhe tĂ« vdekurit e saj nuk do tĂ« shpaguhen...

O njerĂ«z! Djalli ka humbur çdo shpresĂ« pĂ«r t’u adhuruar nĂ« tokat tuaja. MegjithatĂ«, ai do tĂ« kĂ«rkojĂ« qĂ« t’ju mashtrojĂ« pĂ«r shkak tĂ« punĂ«ve tuaja tĂ« vogla. Jini vigjilentĂ«, pra nga ai pĂ«r sigurinĂ« e besimit tuaj... A jua kam pĂ«rcjellĂ« me besnikĂ«ri Mesazhin? O Zot, qofsh DĂ«shmitar!

Në të vërtetë, koha është kthyer në gjendjen e saj fillestare, në të cilën Allahu e kishte krijuar, ditën kur ai krijoi qiejt dhe Tokën. Numri i muajve sipas Allahut është dymbëdhjetë; midis tyre katër janë të shenjtë, gjatë të cilëve lufta dhe betejat janë të ndaluara...

O njerëz, gratë tuaja kanë të drejtë mbi ju sikurse ju keni të drejtë mbi to... Trajtojini gratë me butësi! Ato janë partneret tuaja si dhe mbështetëset tuaja pa interes... Ju i keni marrë amanet nga Allahu dhe kënaqësia e tyre ju lejohet vetëm nëpërmjet një leje të Zotit. Jini pra të devotshëm me atë që u përket grave, duajini të mirën atyre. Jua bëra të ditur Mesazhin? O Zot, qofsh Dëshmitar....

O njerĂ«z! Kam lĂ«nĂ« midis jush atĂ« qĂ«, nĂ«se ju e shtrĂ«ngoni fort, do t’ju mbrojĂ« nga shthurja: njĂ« orientim tĂ« qartĂ«, Librin e Allahut dhe TraditĂ«n e Profetit tĂ« Tij (Sunetin).

O njerĂ«z! Çdo besimtar duhet tĂ« jetĂ« njĂ« vĂ«lla i vĂ«rtetĂ« pĂ«r çdo besimtar tjetĂ«r. PasuritĂ« e njĂ« vĂ«llai janĂ« tĂ« paprekshme, veçse kur ai pranon t’i japĂ« me dĂ«shirĂ«.
Mos e gĂ«njeni njĂ«ri-tjetrin.”

Profeti ngriti gishtin e tij tregues drejt qiellit, pastaj nĂ« drejtim tĂ« turmĂ«s e thirri: “O Zot, qofsh DĂ«shmitar! O Zot, qofsh DĂ«shmitar!” Dhe shtoi: “Le tua dĂ«rgojnĂ« tĂ« pranishmit kĂ«tĂ« mesazh tĂ« munguarve!”
Atëherë u shpallën disa nga fjalët e fundit të Kuranit:

Sot jua përsosa fenë tuaj, e plotësova dhuntinë Time ndaj jush dhe zgjodha që Islami të jetë feja juaj! [5/3]

Vdekja e Profetit (a.s.)

Disa muaj më vonë, në vitin 632 (në vitin 10 të Hixhretit), Allahu i Lartmadhëruar thërriti shpirtin e Profetit Muhamed (a.s.). Ai vdiq në moshën 63-vjeçare, në shtëpinë e tij në Medinë, duke lënë pas vetes vetëm pak pasuri, botën nën këmbët e tij dhe asnjë dinar në emër të tij [Përcjellë nga El-Buhùri].
Fryma e mesazhit të tij mbetet edhe sot po aq e qartë dhe aq e gjallë sa atëherë kur u shpall; aq sa qenia njerëzore mund të jetë dëshmitari i mrekullisë së jetës së tij, i misionit të tij, i bukurisë dhe i përsosmërisë së thirrjes së tij:

Lù ilùhe il-lAllùh, Muhammedun resûl Allùh.

S’ka Zot tjetĂ«r veç Allahut, Muhamedi Ă«shtĂ« i DĂ«rguar i Allahut.

Next »